Celem niniejszej książki
jest zapoznanie czytelnika z podstawowymi założeniami metodologii, którą należy
stosować w celu mierzenia dochodów banku centralnego oraz dochodów budżetu z renty
emisyjnej w krajach znajdujących się w okresie transformacji.
W rozdziale 1, na
przykładzie NBP, omówiono rolę banku centralnego w gospodarce i systemie bankowym.
Przedstawiono podstawowe funkcje banku centralnego oraz omówiono relacje z rządem i
problemy niezależności banku centralnego. W rozdziale tym scharakteryzowano strukturę
organizacyjną NBP oraz prawne aspekty funkcjonowania banku.
W rozdziale 2 omówiono
teoretyczne aspekty problemu pomiaru dochodów z renty emisyjnej w gospodarkach krajów
transformujących się, scharakteryzowano alternatywne definicje oraz przedstawiono
schemat pomiarów.
W rozdziale 3 analizowane
są strumienie finansowe w bankach centralnych. W szczególności, w rozdziale tym
przedstawiono metodykę określania wielkości wpływów banku centralnego związanych z
posiadaniem monopolu na emisją pieniądza i prowadzenie polityki pieniężnej oraz jej
zastosowanie do analizy źródeł i sposobów wydatkowania dochodów banku centralnego z
renty emisyjnej.
Rozdział 4 poświecony jest
analizie empirycznej strumieni finansowych w NBP w okresie transformacji. W rozdziale tym
przedstawiono pełną analizę skali finansowania deficytu budżetowego z pomocą
wpływów z renty emisyjnej w latach 1990-2000. Ponadto, pokazano, że używana
powszechnie koncepcja senioratu monetarnego nie jest adekwatną miarą dochodów banku
centralnego z tytułu monopolu na emisję pieniądza, a także nie oddaje rzeczywistej
wielkości wpływów do budżetu z tytułu senioratu, tj. że wielkość senioratu
monetarnego nie powinna być używana ani jako miara dochodów z tytułu monopolu NBP na
emisję pieniądza, ani także jako miara wpływów do budżetu z tytułu senioratu.
Rozdział zamyka krótkie omówienie polityki NBP w okresie transformacji.
W rozdziale 5 rozpatrzono
problemy finansowania sektora publicznego ze środków otrzymywanych z banku centralnego.
Szczegółowo przedstawiono na przykładzie NBP analizę możliwości zwiększenia
dochodów budżetu z tytułu renty emisyjnej. Pokazano sposoby za pomocą których bank
centralny, poprzez zmianę podstawowych założeń polityki pieniężnej (zmiany stóp
procentowych, wielkość operacji otwartego rynku, zmiana struktury portfela), może
wpłynąć na wielkość dochodów budżetu z tytułu renty emisyjnej. Na przykładzie
analizy wpływów budżetu z NBP w latach 1990-1999 pokazano potencjalne możliwości
rozpatrzonych metod.
W rozdziale 6 przedstawiono
analizę porównawczą sposobów generowania i wykorzystania dochodów banków centralnych
w wybranych krajach Europy Środkowej (Polska, Czechy) i Wspólnoty Niepodległych Państw
(Gruzja, Kirgistan, Białoruś). Omówiono sposoby finansowania deficytu budżetu
środkami pozyskiwanymi z banków centralnych w okresie względnej stabilizacji
makroekonomicznej przy ograniczonej podaży pieniądza. Ponadto, w rozdziale 6
przedstawiono pełną analizę skali finansowania deficytu budżetowego przez banki
centralne i pokazano, że dochody związane z emisją pieniądza nie były używane
jako podstawowy sposób finansowania wydatków publicznych w żadnym z analizowanych
krajów. Tym niemniej, w transformujących gospodarki krajach Wspólnoty Niezależnych
Państw (Gruzji, Kirgistanie), strumień środków przekazywanych corocznie z banków
centralnych do budżetu jest nadal znaczący, głównie dzięki redukcji długu dla
sektora prywatnego. Należy zwrócić uwagę, że na Białorusi, w kraju najmniej
zaawansowanych reform rynkowych, oprócz bezpośredniego finansowania budżetu środkami
banku centralnego, rokrocznie obserwowany jest znaczny strumień środków płynących z
banku centralnego, poprzez system bankowy do sektora publicznego, będący rezultatem
quasi-fiskalnych operacji banku centralnego.
W rozdziale 7 omówiono
zasady podziału dochodów Europejskiego Banku Centralnego (EBC) między kraje
członkowskie Europejskiej Unii Monetarnej (EUM) oraz przedstawiono szacunkowe wielkości
dochodów z renty emisyjnej w przypadku rozszerzenia EUM o wszystkie kraje członkowskie
Unii Europejskiej (UE) oraz o kraje aktualnie prowadzące negocjacje akcesyjne.
Pokazano, że przy obecnych zasadach podziału dochody z renty emisyjnej dzielone są
nieproporcjonalnie do udziału poszczególnych krajów w EBC, w wyniku czego jedna grupa
krajów członkowskich zdecydowanie traci, druga natomiast - zyskuje. Polska, podobnie jak
większość krajów aspirujących do UE, należy do grupy krajów, które zdecydowanie
zyskają w wyniku podziału dochodów EBC z renty emisyjnej, oczywiście pod warunkiem,
że obecne zasady podziału zostaną zachowane w przyszłości.
Opracowanie zamyka część
stanowiąca podsumowanie całości rozważań.
132 strony