Problematyka odpowiedzialności członków zarządu zyskała ostatnio na popularności,
głównie za sprawą kryzysu na rynkach finansowych, zwiększonej liczby upadłości oraz
problemu tzw. „toksycznych” opcji walutowych. Czynniki te, połączone ze
wzrastającą świadomością prawną wspólników oraz wierzycieli, sprawiły, że – z
jednej strony – podmioty te zaczęły częściej kierować swe roszczenia wobec
menedżerów zarządzających spółkami, a z drugiej strony – członkowie zarządu
zaczęli zwracać większą uwagę na ryzyka związane z grożącą im
odpowiedzialnością i poszukiwać rozwiązań, które ograniczyłyby te ryzyka.
Publikacja przedstawia zagadnienia związane z odpowiedzialnością
członków zarządu spółek kapitałowych – począwszy od odpowiedzialności o
charakterze cywilnoprawnym, poprzez podatkową, karną, karno-skarbową, po
odpowiedzialność na gruncie przepisów ustawy o rachunkowości oraz kodeksu pracy.
Omówienie regulacji prawnych uzupełnione jest o analizę najważniejszych
orzeczeń sądowych, poglądy doktryny, liczne przykłady oraz przedstawienie praktycznych
sposobów pozwalających na zmniejszenie ryzyka odpowiedzialności menedżerów.
Książka kierowana jest przede wszystkim do członków zarządu, wspólników,
akcjonariuszy oraz wierzycieli spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek
akcyjnych, jak również do prawników obsługujących takie spółki.
Spis treści:
Wykaz skrótów
Wstęp
Rozdział 1. Odpowiedzialność wobec spółki
1.1. Uwagi wstępne
1.2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zawinionym działaniem lub
zaniechaniem sprzecznym z postanowieniami umowy spółki (statutu) lub przepisami prawa
(art. 293 oraz 483 KSH)
1.2.1. Uwagi ogólne
1.2.2. Szkoda i związek przyczynowy
(a) Szkoda i jej naprawienie
(b) Związek przyczynowy
1.2.3. Bezprawność zachowania członków zarządu
1.2.4. Wina
1.2.5. Miernik staranności
1.2.6. Indywidualizacja odpowiedzialności
1.3. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce przy jej
tworzeniu (art. 292 oraz 480 KSH)
1.3.1. Uwagi ogólne
1.3.2. Bezprawność zachowania członków zarządu
1.3.3. Wina
1.4. Odpowiedzialność za „nadmierne korzyści” zapewnione w związku
z powstaniem spółki akcyjnej lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego (art. 481
KSH)
1.4.1. Uwagi ogólne
1.4.2. Delikty członków zarządu
1.5. Odpowiedzialność za dezinformowanie osób biorących udział w
obrocie papierami wartościowymi (art. 484 KSH)
1.6. Odpowiedzialność za dokonanie nienależnych wypłat (świadczeń)
na rzecz wspólników (akcjonariuszy) spółki (art. 198 § 1 oraz art. 350 § 1 KSH)
1.6.1. Uwagi ogólne
1.6.2. Pojęcie nienależnego świadczenia
1.6.3. Odpowiedzialność członków zarządu
1.7. Odpowiedzialność za zgłoszenie spółki do rejestru pomimo
znacznego zawyżenia wartości aportów (art. 175 KSH)
1.7.1. Uwagi ogólne
1.7.2. Wartość wkładu niepieniężnego
1.7.3. Odpowiedzialność członków zarządu
1.8. Odpowiedzialność za objęcie akcji własnych przez spółkę
akcyjną, jej spółkę zależną lub spółdzielnię zależną (art. 366 § 3 KSH)
1.8.1. Uwagi ogólne
1.8.2. Zakaz obejmowania akcji własnych
1.8.3. Odpowiedzialność członków zarządu
1.9. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy przekształceniu
spółki (art. 568 KSH)
1.10. Znaczenie prawne absolutorium dla odpowiedzialności członków
zarządu wobec spółki
1.10.1. Uwagi ogólne
1.10.2. Uchwała w przedmiocie udzielenia absolutorium
1.10.3. Zaskarżenie uchwały w przedmiocie absolutorium
1.10.4. Odwołanie udzielonego absolutorium
1.10.5. Skutki prawne udzielenia absolutorium
1.10.6. Skutki prawne nieudzielenia absolutorium
1.11. Dochodzenie przez spółkę roszczenia przeciwko członkowi jej
zarządu
1.11.1. Uwagi ogólne
1.11.2. Decyzja zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) w
sprawie roszczeń o naprawienie szkody
1.11.3. Właściwość sądu
1.12. Powództwo wspólnika (akcjonariusza) na rzecz spółki (actio
pro socio)
1.12.1. Uwagi ogólne
1.12.2. Zakres zastosowania
1.12.3. Przesłanki oraz skutki wytoczenia powództwa przez
wspólnika
1.12.4. Ochrona pozwanego członka zarządu
Rozdział 2. Odpowiedzialność wobec wspólników, akcjonariuszy,
wierzycieli spółki oraz osób trzecich
2.1. Uwagi wstępne
2.2. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki w przypadku zgłoszenia
fałszywych danych dotyczącej wkładów przy tworzeniu spółki lub podwyższeniu jej
kapitału zakładowego (art. 291 oraz art. 479 KSH)
2.2.1. Uwagi ogólne
2.2.2. Fałszywe oświadczenie dotyczące wniesienia
wkładów
2.2.3. Wina oraz zasady odpowiedzialności
2.3. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki w organizacji (art. 13
§ 1 KSH)
2.4. Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za jej zobowiązania w przypadku bezskuteczności egzekucji (art. 299
KSH)
2.4.1. Uwagi ogólne
2.4.2. Cechy i zakres odpowiedzialności członków zarządu
2.4.3. Bezskuteczność egzekucji
2.4.4. Istnienie zobowiązania spółki
2.4.5. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości we
właściwym czasie
2.4.6. Brak winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie
upadłości
2.4.7. Brak szkody wierzyciela pomimo niezłożenia wniosku o
ogłoszenie upadłości
2.4.8. Dochodzenie roszczeń przeciwko członkowi zarządu
2.5. Odpowiedzialność za niezłożenie w wymaganym terminie wniosku o
ogłoszenie upadłości spółki (art. 21 ust. 3 PrUpN)
2.5.1. Uwagi ogólne
2.5.2. Szkoda
2.5.3. Wina
2.5.4. Dochodzenie roszczeń
2.6. Odpowiedzialność za dezinformowanie osób biorących udział w
obrocie papierami wartościowymi (art. 484 KSH)
2.7. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy łączeniu i podziale
spółki (art. 512, art. 526 i art. 548 KSH)
2.7.1. Uwagi ogólne
2.7.2. Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących
odpowiedzialności wobec spółki
2.7.3. Odpowiedzialność członków zarządu
2.8. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy przekształceniu
spółki (art. 568 KSH)
2.9. Odpowiedzialność za wyrządzenie szkody nieprowadzeniem oddzielnego
zarządu majątkiem spółek połączonych (art. 495 § 2 KSH)
2.10. Odpowiedzialność odszkodowawcza na zasadach ogólnych (art. 300
oraz art. 490 KSH)
Rozdział 3. Odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne spółki
3.1. Odpowiedzialność na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej –
zagadnienia ogólne
3.1.1. Charakterystyka odpowiedzialności podatkowej
3.1.2. Odpowiedzialność spółki jako podatnika
3.1.3. Odpowiedzialność płatnika i inkasenta
3.1.4. Odpowiedzialność następców prawnych
3.1.5. Odpowiedzialność za cudzy dług
(a) Zagadnienia ogólne
(b) Regulacja odpowiedzialności podatkowej
osób trzecich – art. 107 OrdPU
(c) Odpowiedzialność solidarna
(d) Odpowiedzialność subsydiarna
(e) Wyjątkowy charakter odpowiedzialności
osób trzecich
(f) Zakres przedmiotowy odpowiedzialności
z art. 107 OrdPU
3.1.6. Decyzja o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej
3.1.7. Termin na wydanie decyzji o odpowiedzialności
podatkowej osoby trzeciej oraz przedawnienie wynikającego z niej zobowiązania
3.1.8. Właściwość miejscowa organów podatkowych
3.2. Odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 116 OrdPU
3.2.1. Zasady odpowiedzialności członka zarządu
(a) Przesłanki odpowiedzialności
określone w art. 116 OrdPU
(b) Pozytywne i negatywne przesłanki
odpowiedzialności członka zarządu
(c) Zakres przedmiotowy odpowiedzialności
członka zarządu
3.3. Odpowiedzialność członka zarządu w praktyce i orzecznictwie
3.3.1. Przesłanka „pełnienia funkcji członka zarządu”
3.3.2. Bezskuteczność egzekucji
3.3.3. Przesłanki egzoneracyjne
3.3.4. „Właściwy czas” na zgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości
3.3.5. Przesłanka „braku winy”
3.3.6. Wskazanie mienia spółki pozwalającego na
zaspokojenie zaległości podatkowych
3.3.7. Rozkład ciężaru dowodu
3.3.8. Podmiot postępowania w sprawie orzeczenia o
odpowiedzialności podatkowej osób trzecich
3.3.9. Członek zarządu jako strona postępowania
podatkowego dotyczącego zobowiązań spółki
3.3.10. Brak możliwości odstąpienia od orzeczenia
odpowiedzialności
3.3.11. Odpowiedzialność osoby trzeciej w sytuacji utraty
bytu prawnego przez podatnika
Rozdział 4. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej członków zarządu
– D&O
4.1. Uwagi wstępne
4.2. Zakres podmiotowy i przedmiot ubezpieczenia
4.3. Ochrona ubezpieczeniowa
4.3.1. Okres ubezpieczenia i zgłoszenie szkody
4.3.2. Wysokość odszkodowania
4.3.3. Wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela
4.4. Zagadnienia podatkowe
4.4.1. Charakter umowy ubezpieczenia członka zarządu
4.4.2. Możliwość rozpoznania i opodatkowania przychodu
podatkowego po stronie członka zarządu
4.4.3. Argumenty przeciwko rozpoznaniu przychodu podatkowego
w przypadku zawarcia umów ubezpieczenia grupowego
Rozdział 5. Praktyczne sposoby ograniczenia ryzyka odpowiedzialności
członków zarządu
5.1. Uwagi wstępne
5.2. Podział obowiązków i kompetencji pomiędzy poszczególnych
członków zarządu
5.3. Regulamin zarządu
5.4. Uchwały zarządu
5.5. Procedury wewnętrzne
5.6. Rejestr pełnomocnictw
5.7. Audyt wewnętrzny/zewnętrzny
5.8. Opinie specjalistów
5.9. Kontrakt menedżerski oraz umowa o pracę
Rozdział 6. Wybrane zagadnienia odpowiedzialności karnej członków
zarządu
6.1. Uwagi wstępne
6.2. Skutki odpowiedzialności karnej zarządców
6.3. Odpowiedzialność na podstawie przepisów Kodeksu spółek
handlowych
6.3.1. Uwagi ogólne
6.3.2. Działanie na szkodę spółki (art. 585 KSH)
6.3.3. Niezgłoszenie wniosku o upadłości spółki (art.
586 KSH)
6.3.4. Ogłaszanie i przedstawianie nieprawdziwych danych
(art. 587 KSH)
6.3.5. Dopuszczenie do nabycia własnych udziałów lub akcji
albo brania ich w zastaw (art. 588 KSH)
6.3.6. Bezprawne wydanie dokumentów na udziały lub prawa do
zysków w spółce z o.o. (art. 589 KSH)
6.3.7. Bezprawne wydanie akcji nieopłaconych lub przed
rejestracją (art. 592 KSH)
6.3.8. Delikty członków zarządu
6.3.9. Niewłaściwe oznaczenie pism (art. 595 KSH)
6.4. Odpowiedzialność na podstawie wybranych przepisów Kodeksu karnego
6.4.1. Uwagi ogólne
6.4.2. Nadużycie zaufania (art. 296 KK)
6.4.3. Sprzedajność i przekupstwo menedżerskie (art. 296a
KK)
6.4.4. Udaremnianie lub uszczuplanie zaspokojenia roszczeń
wierzycieli (art. 300 KK)
6.4.5. Faworyzowanie wierzycieli (art. 302 § 1 KK)
6.4.6. Złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika
(art. 218 § 1 KK)
6.4.7. Niezgłoszenie danych lub zgłoszenie fałszywych
danych do ubezpieczenia społecznego (art. 219 KK)
6.5. Odpowiedzialność za wykroczenia na podstawie wybranych przepisów
Kodeksu pracy
6.6. Odpowiedzialność na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości
6.6.1. Uwagi ogólne
6.6.2. Nieprowadzenie ksiąg rachunkowych, niesporządzenie
sprawozdania finansowego oraz nienależyte wykonanie obowiązków w tym zakresie (art. 77
Ustawy o rachunkowości)
6.6.3. Niepoddanie sprawozdania badaniu, nieudzielenie
wyjaśnień biegłemu rewidentowi, niezłożenie sprawozdania do ogłoszenia lub we
właściwym sądzie (art. 79 Ustawy o rachunkowości)
6.7. Odpowiedzialność na podstawie wybranych przepisów Kodeksu karnego
skarbowego
6.7.1. Odpowiedzialność członków zarządu na gruncie
Kodeksu karnego skarbowego – uwagi wstępne
6.7.2. Odpowiedzialność karno-skarbowa członków zarządu
6.7.3. Czyny zabronione: przestępstwa i wykroczenia skarbowe
6.7.4. Podstawowe kary i środki karne przewidziane przez KKS
6.7.5. Wybrane przestępstwa i wykroczenia skarbowe
(a) Uchylanie się od opodatkowania (art.
54 KKS)
(b) Nieprawdziwe deklaracje lub
oświadczenia (art. 56 KKS)
(c) Uporczywe niewpłacanie podatku (art.
57 KKS)
(d) Brak ksiąg (art. 60 KKS)
(e) Nierzetelne i wadliwe prowadzenie
ksiąg (art. 61 KKS)
(f) Niewystawienie albo wadliwe lub
nierzetelne wystawienie faktury albo rachunku (art. 62 KKS)
(g) Wprowadzenie organu w błąd (art. 76
KKS)
(h) Przestępstwa i wykroczenia skarbowe
popełniane przez płatnika (art. 77, 78, 79 KKS)
(i) Nieskładnie wymaganej informacji
podatkowej (art. 80 KKS)
(j) Niedopełnienie obowiązków w zakresie
zgłoszenia identyfikacyjnego (art. 81 KKS)
(k) Utrudnianie czynności kontrolnych
(art. 83 KKS)
(l) Dopuszczanie do popełnienia czynu
zabronionego (art. 84)
(m) Przypadki mniejszej wagi
6.7.6. Wybrane możliwości uniknięcia kary za przestępstwo
skarbowe lub wykroczenie skarbowe
(a) Korekta deklaracji
(b) Czynny żal
256 stron, B5, oprawa miękka