Filozofia nauki
Nowe wymiary
Fragment art. Piotra Roszaka, „«Poetyka nauki» - rzecz o filozofii Alfreda
Marcosa"
[...]
Nauka jest dziedziną, która nie zaczęła się wielką rewolucją przemysłową, lecz
jak każde ludzkie przedsięwzięcie swymi korzeniami sięga w daleką przeszłość. Nie
dostrzegać tego, to ekscytować się pięknym, wysokim budynkiem i zapomnieć całkowicie
o fundamencie, który go podtrzymuje (mimo że go nie widać)! A te „korzenie"
sięgają czasów pierwszych filozofów, znajdując swój oryginalny i dojrzały wyraz w
myśli Arystotelesa, która kształtowała przez wieki (wystarczy przywołać wnikliwe
teksty scholastyków, np. Tomasza z Akwinu odwołujące się do rozwiązań Stagiryty)
paradygmat tego, co naukowe i nie-naukowe.
W tym kierunku zmierza książka hiszpańskiego filozofa Alfreda Marcosa, która nie
ogranicza się jedynie do przytoczenia argumentów z przeszłości i archeologicznego
uprawiania filozofii. Ze stronic książki przebija pragnienie rozpoczęcia nowego dialogu
wielkich filozoficznych tradycji, które mogą wiele wnieść w nasz obecny krajobraz
ponowoczesny. Alfredo Marcos zachowuje w tym wszystkim postawę zdroworozsądkową,
którą sam postuluje jako naczelne przesłanie adekwatnej filozofii nauki. Diagnozując
współczesną sytuację nauki, zwraca uwagę na upadek modernizmu z jego optymistycznym
przekonaniem, że nauka rozwiąże wszystkie problemy człowieka, a pewność to jedynie
kwestia cierpliwego oczekiwania na jej postęp. Dziś jednak już wiemy - a przełomem
okazują się tu prace K. Poppera i T. Kuhna - że jesteśmy w jakiejś mierze skazani na
margines niepewności, stąd „nowa racjonalność", którą wypracowuje się w
epoce postmodernistycznej musi mieć charakter fallibilistyczny.
Publikacja Alfreda Marcosa (ur. 1961), profesora filozofii Uniwersytetu w
Valladolid w Hiszpanii, znanego ze swej szerokiej działalności dydaktycznej nie tylko w
Europie, ale także w Ameryce Środkowej i Południowej, wychodzi naprzeciw tym
oczekiwaniom i pytaniom. Studia filozoficzne zakończone doktoratem odbył na
Uniwersytecie w Barcelonie, po których przyszedł czas na staże badawcze w Cambridge
oraz Rzymie. Związany jest z ośrodkiem uniwersyteckim w Valladolid w Hiszpanii, w
którym przez wiele lat kierował Katedrą Filozofii, a obecnie prowadzi wykłady z
zakresu logiki i filozofii nauki. Na dorobek naukowy profesora Alfredo Marcosa składa
się kilkanaście książek i wiele artykułów naukowych poświęconych zagadnieniom
etyki środowiskowej, filozofii nauki, a także badaniom nad myślą Arystotelesa. Z tym
ostatnim obszarem naukowych zainteresowań, dla wielu utożsamianym z trudnym i
skomplikowanym słownictwem filozoficznym starożytności, wiąże się także ciekawa
powieść poświęcona życiu Arystotelesa napisana przez naszego autora. Utrzymuje żywe
kontakty akademickie z wieloma uniwersytetami na całym świecie, prowadząc wspólne
projekty badawcze oraz wykłady, m.in. we Włoszech, Meksyku, Argentynie, Kolumbii i
Polsce. W środkach masowego przekazu regularnie wyjaśnia znaczenie poszczególnych
odkryć naukowych oraz często publikuje w branżowych czasopismach, jak choćby
„Investigación y Ciencia", będąca hiszpańską wersją „Scientific
American". Jak dowodzi tego niniejsza książka Filozofia nauki.
Nowe wymiary, która w krótkim czasie od swego pierwszego wydania doczekała się już
tłumaczenia na język włoski i portugalski, jego myślenie można scharakteryzować
przez pryzmat obrony racjonalności roztropnościowej oraz budowania antropologii na
wyraźnej inspiracji arystotelesowskiej. [...]
Piotr Roszak - „Poetyka nauki" - rzecz o filozofii Alfreda Marcosa
/ 11
Wprowadzenie / 19
CZĘŚĆ I PODSTAWY HISTORYCZNE I FILOZOFICZNE
Rozdział 1. Długie opowiadanie: w poszukiwaniu pewności i uwięzienie
filozofii nauki w kontekście uzasadnienia / 29
1. Krótkie opowiadanie / 29
2. Rozróżnienie kontekstów i rekonstrukcja racjonalna / 34
3. Długie poszukiwanie pewności / 38
4. Uwięzienie filozofii nauki w kontekście uzasadnienia / 49
5. Wyzwolenie filozofii nauki / 52
Rozdział 2. Nauka i debata ponowoczesna: nowe relacje pomiędzy różnymi
obszarami życia ludzkiego / 60
1. Wprowadzenie / 60
2. Nowoczesność jako autonomia / 63
3. Perspektywa systemowa według Evandro Agazziego / 68
4. System i świat życia u Habermasa / 75
5. Nauka i debata ponowoczesna / 86
Rozdział 3. Problem racjonalności na nowo przemyślany: roztropność i
fallibilizm / 94
1. Wprowadzenie / 94
2. Pewność i rozum praktyczny / 97
3. Roztropność u Arystotelesa / 104
4. Roztropność i racjonalność naukowa: Don't block the way of inquiry / 109
5. Wnioski / 116
Rozdział 4. Problem realizmu na nowo przemyślany / 118
1. Wprowadzenie / 118
2. Prawda praktyczna / 121
3. Prawda praktyczna i twórcze odkrycie / 123
4. Wnioski / 132
Rozdział 5. Nauka i życie: nauka (także) dotyczy tego, co jednostkowe
/ 135
1. Wprowadzenie / 135
2. Pierwsze wyjście w poszukiwaniu nauki tego, co jednostkowe. Definicja / 137
3. Drugie wyjście w poszukiwaniu nauki tego, co jednostkowe. Nauka jako akt / 140
4. Problem ontologiczny: realistyczna baza dla powszechników / 143
5. Problem epistemologiczny: w stronę nauki tego, co jednostkowe / 145
6. Prawda praktyczna i nauka w akcie / 150
7. Wnioski / 152
CZĘŚĆ II NOWE WYMIARY
Rozdział 6. Przekazywanie wiedzy w perspektywie filozoficznej. Nauka i środki
przekazu / 157
1. Wprowadzenie / 157
2. Wyjaśnienie terminologiczne / 159
3. Aktualny kontekst / 163
4. Funkcja przekazywania wiedzy w kontekście aktualnym / 172
5. Struktura przekazywania wiedzy / 179
6. Dziennikarstwo naukowe... czy opiniotwórcze? / 189
7. Wnioski / 194
Rozdział 7. O relacji między nauką a polityką środowiskową: ostrożność
i odpowiedzialność / 196
1. Wprowadzenie / 196
2. Niepewność i odpowiedzialność / 198
3. Niepewność i ostrożność / 205
4. Zastosowanie zasad roztropnościowych:
płaszcz ozonowy i zmiany klimatyczne / 212
Rozdział 8. Nauka, technologia, społeczeństwo (NTS) i bioetyka: wartości
naukowe, zabezpieczające i społeczne w badaniach klinicznych / 227
1. Wprowadzenie / 227
2. Studia NTS i bioetyka / 228
3. Przypadek badań klinicznych / 237
Rozdział 9. Kusząca agenda dla filozofii informatyki / 253
1. Wprowadzenie / 253
2. Perspektywa historyczna / 257
3. Pytanie o naukowość informatyki / 259
4. Relacja informatyki z innymi dyscyplinami / 264
5. Zagadnienia konceptualne: system, informacja, model / 267
Rozdział 10. Nauka i metafora. Elementy poetyki nauki / 270
1. Wprowadzenie: filozofia nauki i filozofia sztuki albo dlaczego jest potrzebna poetyka
nauki? / 270
2. Metafora i rzeczywistość: pierwsze przybliżenie / 278
3. Metafory, porównania, analogie, modele / 282
4. Teorie metafory i problem prawdy / 287
5. Podsumowanie z wnioskami / 312
Bibliografia / 317
332 strony, oprawa miękka
