PRYWATYZACJA KAPITAŁOWA W PROCESIE TRANSFORMACJI SYSTEMU GOSPODARCZEGO DOBROWOLSKI K. Księgarnia

Niniejsza praca dotyczy jednego, ale ważnego, silnie oddziałującego na całościowe efekty wycinka procesu transformacji - prywatyzacji kapitałowej. Celem przeprowadzonych badań było przedstawienie kapitałowej metody prywatyzacji na bardziej ogólnym procesu zmian systemowych, stąd układ pracy, której dwa pierwsze rozdziały stanowa teoretyczną podstawę dalszych rozważań.

W rozdziale pierwszym scharakteryzowano założenia, realizację i ważniejsze rezultaty programu reformy gospodarczej przeprowadzanej w Polsce, zwracając szczególną uwagę na rolę prywatyzacji jako czynnika warunkującego funkcjonowanie mechanizmu rynkowego i konkurencji na poszczególnych rynkach cząstkowych. Analizie poddano także związki pomiędzy prywatyzacją a stabilizacją i liberalizacją gospodarki, rozważając skutki zastosowania różnych modelowych rozwiązań. Rezultaty prywatyzacji kapitałowej porównywane są w pracy z efektami osiąganymi przy zastosowaniu innych metod prywatyzacji, dlatego też przedstawiono ich krótką charakterystykę. Głównym jednak celem rozważań zawartych w tej części rozdziału jest ustosunkowanie się do teoretycznego problemu, na ile likwidację prowadzoną w oparciu o art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych i proces upadłości tych przedsiębiorstw można uznać za metody prywatyzacji w wąskim znaczeniu tego terminu, w literaturze brak bowiem jednoznacznego stanowiska w tym zakresie. Odmienne efekty w zakresie transformacji przedsiębiorstwa w ujęciu przedmiotowym, osiągane przy różnych sposobach prowadzenia procesów likwidacji i upadłości przedsiębiorstw państwowych, posłużyły za kryterium umożliwiające rozstrzygnięcie tego dylematu. Rodzajem podsumowania rozważań na temat metod prywatyzacji jest część pracy poświęcona porównawczej charakterystyce rozwiązań zastosowanych w tym zakresie przez inne kraje przekształcające swoje systemy gospodarcze. W pierwszym rozdziale dokonano także przeglądu definicji restrukturyzacji proponowanych przez różnych autorów, sposobów klasyfikacji w tym kontekście procesu prywatyzacji i ustosunkowano się do koncepcji traktowania prywatyzacji jako elementu działań restrukturyzacyjnych.

W drugim rozdziale przy okazji omawiania uwarunkowań prywatyzacji sporo uwagi poświecono uregulowaniom prawnym, ponieważ rozrosły się one w międzyczasie do pokaźnych rozmiarów, tworząc skomplikowany system wzajemnych powiązań, w ramach którego przebiegają rzeczywiste procesy zmian własnościowych. Ponadto w dalszych częściach pracy wielokrotnie występuje konieczność odwoływania się do konkretnych przepisów, stąd celowym wydaje się przedstawienie ich na szerszym tle całego systemu prawnych rozwiązań, oddziałującego na transformację własnościową. W rozdziale tym omówiono również inne uwarunkowania, kształtujące przebieg zmian własnościowych: polityczne, społeczne, instytucjonalne i ekonomiczne. Rozdział zamykają teoretyczne rozważania na temat możliwości zmiany określonych uwarunkowań traktowanej jako czynnik usprawniający proces prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

W rozdziale trzecim poruszony został zestaw zagadnień i problemów związanych z praktycznymi aspektami wykorzystania metody kapitałowej w procesie zmian własnościowych. Początkowa część tego rozdziału dotyczy komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych, która jest pierwszym etapem ich transferu do obszaru własności prywatnej. W tym fragmencie pracy nawiązano do przedwojennej koncepcji komercjalizacji własności państwowej. Dalej w oparciu o istniejące obecnie uregulowania prawne przedstawiono istotę tego procesu oraz zwrócono uwagę, że oprócz typowej komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych przeprowadzona została w sferze własności państwowej również komercjalizacja z konwersją wierzytelności, komercjalizacja państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej, podmiotów nie będących przedsiębiorstwami państwowymi oraz przedsiębiorstw funkcjonujących w oparciu o specyficzne dla nich uregulowania ustawowe. Końcowy fragment części rozdziału poświęconej komercjalizacji zawiera analizę danych statystycznych obrazujących jej przebieg.

Formą prawną odgrywającą dużą rolę w procesie prywatyzacji kapitałowej jest jednoosobowa spółka Skarbu Państwa, stąd różne aspekty jej funkcjonowania zostały omówione w kolejnym podrozdziale. Zwrócono w nim uwagę na konstrukcje kształtujące wewnętrzny układ zależności pomiędzy organami spółki, wpływający na poziom jej efektywności jako formy prowadzenia działalności gospodarczej, przy czym zagadnienia te zostały przedstawione na tle rozwiązań zastosowanych w przedsiębiorstwie państwowym.

Poruszony został także problem specyficznych konsekwencji wynikających z faktu wykonywania przez organ administracji państwowej uprawnień walnego zgromadzenia jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz zasygnalizowano kontrowersje towarzyszące funkcjonowaniu rad nadzorczych w tych spółkach. Scharakteryzowane zostały procesy restrukturyzacji zachodzące w spółkach państwowych oraz zasady konstytuujące podstawy ich systemu finansowego.

Etapem procesu prywatyzacji kapitałowej, w ramach którego następuje rzeczywista transformacja własności w obrębie skomercjalizowanych przedsiębiorstw, jest udostępnianie akcji (udziałów) Skarbu Państwa. Zastosowanie różnych rozwiązań w tym obszarze nie pozostaje bez wpływu na możliwości rozwojowe prywatyzowanych spółek, a także proces kształtowania rynku kapitałowego. Problemy te oraz kwestia towarzyszących prywatyzacji pakietów zobowiązań inwestorów poruszone zostały w końcowej części rozdziału. Ostatnie jego fragmenty zawierają rozważania na temat niewykorzystanych możliwości przyspieszenia, usprawnienia i zwiększenia efektywności prywatyzacji kapitałowej, kryjących się w istniejących rozwiązaniach organizacyjnych. W tym kontekście zostało poruszone zagadnienie akcji (udziałów) udostępnianych pracownikom na zasadach preferencyjnych.

W rozdziale czwartym zaprezentowano statystyczne ujęcie procesu prywatyzacji kablowej. Oprócz danych dotyczących dynamiki przekształceń przedsiębiorstw z wykorzystaniem tej metody przedstawiono również strukturę wielkości udostępnianych pierwszych pakietów akcji (udziałów), wielkości prywatyzowanych spółek, ich przynależnośćbranżową oraz częstotliwość wykorzystywania poszczególnych trybów prywatyzacji. Dokonano także porównania ilościowych wyników osiągniętych w ramach prywatyzacji kapitałowej z wynikami uzyskanymi w trakcie realizacji procesów prywatyzacji bezpośredniej, likwidacji i upadłości przedsiębiorstw. W oparciu o dostępne dane przedstawione zostały wpływy z prywatyzacji kapitałowej osiągnięte w poszczególnych latach na tle wpływów ogółem z prywatyzacji i z prywatyzacji bezpośredniej. Zwrócono uwagę na zjawisko znacznej koncentracji wpływów, związane z dużymi transakcjami prywatyzacji kapitałowej. Przedstawiony tu został również problem kształtowania się kosztów bezpośrednich prywatyzacji, chociaż bardziej szczegółowa jego analiza, a także analiza problemu lasiztów pośrednich okazała się niemożliwa z uwagi na brak danych statystycznych i trudności metodologiczne.

Prywatyzacja kapitałowa może być traktowana jako element bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ten aspekt zmian własnościowych omówiono w rozdziale piątym. W części pierwszej tego rozdziału scharakteryzowano teorie wyjaśniające mechanizmy lokowania inwestycji poza granicami własnego kraju, starając się odpowiedzieć na pytanie, w jakim zakresie mogą mieć one zastosowanie do określenia motywów skłaniających inwstorów zagranicznych do udziału w prywatyzacji kapitałowej. Wartościowe i ilościowe tej metody realizacji procesu zmian własnościowych skonfrontowano z danymi odnoszącymi się do wszystkich bezpośrednich inwestycji zagranicznych ulokowanych w Polsce. Na tle prywatyzacji z udziałem inwestorów zagranicznych, analizując strukturę projektów prywatyzacji pośredniej również w przekroju branżowym, pokazano wkład kapitału krajowego w proces zmian własnościowych.

W rozdziale szóstym poddano ocenie mikroekonomiczne aspekty prywatyzacji kapitałowej, a także przedstawiono wskaźnikową analizę efektów osiąganych przez spółki sprywatyzowane w poszczególnych latach metodą kapitałową na tle innych grup podmiotów gospodarczych: państwowych, prywatnych, prywatyzowanych i sprywatyzowanych innyi metodami. Badaniom poddano także odrębne zbiory podmiotów składające się ze spółek sprywatyzowanych kapitałowo do końca 1999 i do końca 2001 r. W tych przypadkach dokonano analizy wskaźników mikroekonomicznych "ciągnionych wstecz" obejmujących wyniki osiągane przez badane grupy odpowiednio w okresie 1991-1999 i 1991-2001. W trakcie przygotowywania omówionej części pracy wystąpiły pewne trudności związane z ciągłością materiału statystycznego. W związku z tym, że MSP zrezygnowało w 2000 r. z opracowywania części wcześniej publikowanych danych, informacje zawarte w niektórych tablicach kończą się na 1999 r.

W oparciu o wyniki opublikowanych w literaturze badań przeprowadzono także analizę zmian jakościowych funkcjonowania spółek sprywatyzowanych metodą kapitałową. Z uwagi na fakt, że nie we wszystkich cytowanych badaniach wyodrębniono jednorodna grupę spółek sprywatyzowanych tą metodą, część przytoczonych danych nie odnosi się bezpośrednio do tych podmiotów. Stanowią one jednak na tyle liczną reprezentację w badanych grupach, że ich zachowania wpływają istotnie na osiągane rezultaty, co pozwala w sposób pośredni wyciągnąć wnioski na temat zmian jakościowych zachodzących w przedsiębiorstwach pod wpływem prywatyzacji kapitałowej. W końcowej części rozdziału szóstego zaprezentowano wyniki własnych badań dotyczących stopnia realizacji przez inwestorów różnych kategorii zobowiązań zawartych w umowach prywatyzacyjnych. Poddano analizie 5 839 zobowiązań umieszczonych w 237 umowach zawartych do 31. 12. 2000 r. Zobowiązania, zgodnie z metodologią stosowaną przez MSP, podzielone zostały na sześć kategorii: kapitałowe, inwestycyjne, socjalne, związane z ochroną środowiska, informacyjne i inne, a stopień ich realizacji określono przy wykorzystaniu następujących charakterystyk: wykonane, wygasłe, realizowane, niewykonane, brak informacji.

W ostatnim rozdziale przedstawione zostały podstawowe zależności pomiędzy prywatyzacją kapitałową a kształtowaniem się poszczególnych kategorii i procesów makroekonomicznych. Szczególnie silne są związki pomiędzy tą metodą prywatyzacji a rozwojem sektora bankowego i zinstytucjonalizowanego rynku papierów wartościowych, co zostało w tej części pracy uwidocznione. Scharakteryzowano również relacje zachodzące pomiędzy prywatyzacją kapitałową a poziomem zatrudnienia, kształtowaniem się kursu walutowego i bilansu płatniczego, a także wzajemne oddziaływanie prywatyzacji i wzrostu gospodarczego. Poruszono też w kontekście zmian własnościowych problem cen transferowych i innych metod wpływania na poziom obciążeń podatkowych.

333 strony

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.