Zachowując standardy wymagane przy pisaniu podręczników, w przypadku tej książki
starano się wykroczyć poza przyjęte ograniczenia wynikające z tzw. ujęcia
podręcznikowego. Trzeba też wskazać na wzór odznaczających się znakomitą
konstrukcją i zaletami merytorycznymi takich podręczników jak opracowanie Henryka
Domańskiego poświęcone problematyce zróżnicowania struktury społecznej pt.
"Struktura społeczna" (2004) czy opracowanie podręcznikowe zagadnień przemian
następujących w społeczeństwie polskim w postaci pracy zbiorowej pod redakcją Jacka
Wasilewskiego pt. "Współczesne społeczeństwo polskie - dynamika zmian"
(2006) oraz podręcznik akademicki pióra Bohdana Jałowieckiego i Marka S.
Szczepańskiego pt. "Rozwój lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej"
(2002).
Przyjęta formuła "więcej niż podręcznik" oznacza przede wszystkim
zajmowanie przez autora własnego stanowiska wobec rozbieżnych często przekonań i
ustaleń różnych autorów. Przykładem może być ocena jednostronnie pozytywnych tez
dotyczących następstw globalizacji Johana Norberga. Własne stanowisko zaznaczyło się
także przez wskazanie walorów pozytywnych ujęcia globalizacji jako systemu z
wyróżnieniem społeczeństwa obywatelskiego jako podsystemu przez Niklasa Luhmana.
Podjęto ponadto próbę sformułowania własnej definicji pojęcia globalizacja na tle
zróżnicowanych sposobów precyzowania tego procesu i zjawiska ekonomicznego,
społecznego, kulturowego i politycznego.
Studia nad literaturą przedmiotu zainspirowały autora podręcznika do podkreślenia i
względnie obszernego potraktowania teorii i koncepcji analizowania procesów globalizacji
mniej znanych na gruncie polskich badań i publikacji. Odpowiedzialność za te
preferencje i inne dokonane wybory spoczywa na autorze tego podręcznika.
W rozwoju globalizacji jako procesu dynamicznie rozprzestrzeniającego się w skali
światowej występuje wiele sprzecznych tendencji, żywiołowości i niezdeterminowanych
kierunków następstw i oddziaływań globalizacji w makro- i mikroskali społecznej.
Poznanie istoty globalizacji, wyzwań i pytań badawczych, jakie generuje ten proces,
wydaje się pierwszym krokiem przed opracowaniem ogólnych strategii racjonalnego
wpływania na dokonujące się zmiany ekonomiczne, polityczne, społeczne i kulturowe.
Ujęcie podręcznikowe umożliwia, mimo pewnych ograniczeń, spojrzenie poznawcze na
najistotniejsze aspekty globalizacji jako procesu i zjawiska. Nie ma możliwości skrycia
się czy uniknięcia następstw globalizacji. Pierwszym obowiązkiem jest zatem jej
poznanie. Poznanie istoty globalizacji i jej zróżnicowanych skutków społecznych ma,
poza walorami teoretycznymi i poznawczymi, również zalety praktyczne. Badania
globalizacji pozwalają m.in. na poznanie, w jakim stopniu społeczeństwa poddane tym
doświadczeniom potrafią wykorzystać jej pozytywne następstwa oraz przeciwstawić się
skutkom negatywnym.
Autor zdaje sobie sprawę, że zaprezentowany zakres merytorycznych problemów
związanych z globalizacją oraz konstrukcja całości książki jest jedną z wielu
możliwych. Jest to zatem w pełni opracowanie autorskie, które odzwierciedla w pewnej
mierze nie tyle zainteresowania autora, co stan wiedzy i badań. W sposób bardziej
obszerny zostały przedstawione te problemy, w których autor miał poczucie własnych
kompetencji i przeprowadził własne badania.
W podstawowych treściach "podręcznika" dominuje ujęcie socjologiczne
procesów i zjawisk globalizacji. Przyznać należy, że dyscyplina ta jest stosunkowo
silnie zaangażowana, obok innych dziedzin nauki, jak politologii czy geografii
politycznej i gospodarczej, w analizowanie współczesnych problemów globalizacji.
Wyjaśnienia wymaga także relatywnie obszerne wykorzystanie naukowej literatury
czeskiej w odniesieniu do zróżnicowanych problemów globalizacji. Można sformułować
hipotezę, że zainteresowanie istotą globalizacji i jej następstwami w tym kraju było
spowodowane dotkliwością społeczną kryzysu finansowego lat 1996-1998 będącego
efektem jednostronnego odcięcia się rynków wschodnich od Czech. Należy też
podkreślić, iż przedmiot "globalizacja" uzyskał na czeskich uczelniach
wyższych wysoką rangę. Na Uniwersytecie Karola w Pradze przedmiot "globalizacja"
wykładany jest na wydziale prawa. Przedmiot ten realizowany jest przez zespół
wykładowców, którzy wspólnie opracowali program merytoryczny i dydaktyczny
(Globalizace..., 2003).
Należy także wspomnieć o stosunkowo licznie wykorzystanej literaturze niemieckiej.
Zapoznanie się z najważniejszymi publikacjami w tym języku dotyczącymi globalizacji, a
także z dziełami autorów anglosaskich, zawdzięczam pobytowi studialnemu w 2006 roku w
Katolische Universität w Eichstätt-Ingolstadt w Bawarii oraz wspaniale zaopatrzonej w
literaturę przedmiotu bibliotece Uniwersytetu Maksymiliana w Monachium (Ludwig
Maksimillian Universität Bibliotek). Osobom, które służyły mi radą i pomocą w tych
instytucjach naukowych, składam tą drogą podziękowania.
Swoistym wyrazem wpływów globalizacji jest ukształtowanie się narodowo
zróżnicowanych kręgów badaczy i pisarzy naukowych zajmujących się zróżnicowanymi
problemami globalizacji. Badacze globalizacji kręgu anglosaskiego wyróżniają się
wysokim poziomem analiz teoretycznych i pogłębionymi analizami zagadnień
szczegółowych w ujęciu dynamicznym (następstwa globalizacji w czasie i przestrzeni).
Wyróżnić należy także pracę autorów niemieckiego kręgu językowego, którzy
podejmują próby (uwieńczone sukcesami badawczymi) rozszerzania problematyki
globalizacji poza ustalone już kierunki badań i ujęć teoretycznych. Wskazać ponadto
należy badaczy skandynawskich, którzy wyróżniają się szczególnym uwrażliwieniem na
problematykę społecznych następstw procesów globalizacji - można tu wymienić
autorów opracowań wykorzystanych w tej książce, Thomasa Hyllanda Eriksena, Johana
Norberga, Jonasa Riddersträle, Kjella A. Nordströma.
Książka skierowana jest do studentów kierunków nauk społecznych, nie tylko
socjologii. Starano się poszerzyć niektóre zagadnienia, by stały się podstawą do
szerszych dyskusji. Wiadomo z doświadczeń dydaktycznych w szkolnictwie, że każdy
wykładowca przedmiotów, nie tylko związanych z globalizacją, sam konstruuje swój
program konkretnych zajęć, wykładów, ćwiczeń i konwersatoriów. Przedstawione,
możliwie szerokie i aktualne spektrum literatury przedmiotu ma zachęcić do bardziej
samodzielnych studiów.
Spis treści
Rozdział 1. Pojęcie globalizacji
Rozdział 2. Teorie globalizacji
Rozdział 3. Badacze globalizacji otwierający nowe perspektywy analiz i prognoz
Rozdział 4. Światowy zasięg integracji gospodarczej
Rozdział 5. Dominacja wielkich korporacji
Rozdział 6. Global governance - corporate governance
Rozdział 7. Północ-Południe, dysproporcje rozwojowe
Rozdział 8. Zmniejszenie się roli granic w wyniku procesów globalizacji
Rozdział 9. Globalizacja a zmniejszanie się znaczenia niektórych funkcji państw
narodowych
Rozdział 10. Przemiany cech narodowych i tożsamości jednostkowych i grupowych w
następstwie globalizacji
Rozdział 11. Glokalizacja - globalizm, regionalizm, lokalizm
Rozdział 12. Nowe konstelacje znaczenia wielkich metropolii
Rozdział 13. Społeczne i kulturowe aspekty globalizacji
Rozdział 14. Społeczeństwo obywatelskie
Rozdział 15. Pozytywne i negatywne następstwa procesów globalizacji
Rozdział 16. Antyglobaliści i alterglobaliści, opozycjoniści
Zakończenie. Globalization must go on
Summary. Globalization. More than a handbook
Bibliografia
Wykaz ramek
Wykaz tabel
Wykaz wykresów
Wykaz map
Indeks rzeczowy
Indeks nazwisk
164 strony, B5, twarda oprawa