KIERUNKI ZMIAN W SEKTORZE FINANSÓW PUBLICZNYCH W POLSCE PO WEJŚCIU DO SAMOJLIK B. Księgarnia

Opracowanie jest zbiorem sześciu esejów z zakresu finansów sektora publicznego.

Pierwszych pięć artykułów to rezultat prac prowadzonych w 2005 r. przez grupę pracowników Katedry Skarbowości KES w ramach badań statutowych "Kierunki zmian w sektorze finansów publicznych w Polsce po wejściu do UE". W ostatnich latach autorzy corocznie podejmowali próbę zgłębiania różnych aspektów finansów sektora publicznego zgodnie ze swoimi szerszymi, w niektórych przypadkach od lat prowadzonymi badaniami. W roku 2005, tak jak i w kilku poprzednich latach, miałem zaszczyt być kierownikiem naukowym tych badań. Esej załączony w tym zbiorze jako ostatni to przysługa, którą zrobił nam Profesor Krzysztof Jarosiński, godząc się wystąpić razem z nami, mimo że swoje prace nad finansami sektora publicznego prowadzi samodzielnie. Miejmy nadzieje, że będzie to początek naszej bliższej przyszłej współpracy.

Prezentowane eseje łączy to, że poruszane w nich zagadnienia są ściśle związane z finansami sektora publicznego i zasadniczo wszystkie dotyczą bezpośrednich lub pośrednich konsekwencji obecności Polski w Unii Europejskiej. Finanse sektora publicznego to bardzo obszerna i złożona merytorycznie problematyka. Mówiąc "polityka fiskalna", mamy na myśli w szczególności:

- strukturę dochodów podatkowych, tj. jakie źródła podatkowe oraz niepodatkowe i w jakich proporcjach służą uzyskiwaniu koniecznych dochodów sektora publicznego;

- strukturę wydatków sektora publicznego, zwłaszcza w podziale na wydatki eksploatacyjne i inwestycyjne;

- zakres finansowej swobody i niezależności jednostek samorządu terytorialnego, po stronie dochodów, wydatków i salda;

- politykę fiskalną w zakresie salda, a zwłaszcza salda pierwotnego, która określa tzw. "nastawienie w polityce fiskalnej";

- politykę w zakresie finansowania deficytu sektora publicznego i długu publicznego, w szczególności w podziale na krajowe i zagraniczne źródła oraz instrumenty finansowe wykorzystywane do tego finansowania.

Przez wiele lat podejście do tych wszystkich obszarów polityki fiskalnej było zdominowane przez narodowe, krajowe ujęcie, zasadniczo różne w każdym z krajów na świecie. Przez to badania prowadzone w dziedzinie finansów publicznych były porównywalne tylko w bardzo ograniczonym zakresie. Zakres pojęciowy koncepcji "dochody sektora publicznego", "wydatki sektora publicznego", "przychody i rozchody sektora publicznego", "państwowy dług publiczny", "saldo sektora publicznego" oraz zakres instytucjonalny pojęcia "sektor publiczny" przez wiele lat były w poszczególnych krajach zupełnie odmienne. Ten stan zróżnicowania pojęciowego na świecie nadal się utrzymuje. W naszym jednak obszarze geograficznym, ze względu na obiektywne potrzeby instytucji Unii Europejskiej i potrzeby koordynowania polityki fiskalnej poszczególnych krajów członkowskich, w ostatnich latach nastąpiła, jeszcze niepełna (dowodem na to jest m.in. konieczność przeprowadzenia ostatnio głębokiej korekty danych dla Grecji czy też ciągle otwarta z perspektywy polskiej sprawa relacji między OFE a sektorem publicznym), ale daleko posunięta unifikacja tych pojęć, przede wszystkim za sprawą jednolitego i powszechnie obowiązującego w UE systemu statystyki sektora publicznego ESA 95. W zakresie polityki fiskalnej UE różni się zasadniczo od innych obszarów geograficznych. Od 1992 r. polityka fiskalna krajów Unii nie jest "uznaniowa" (jak np. w USA lub Japonii), lecz "oparta na regułach". Uznaniowość w zakresie polityki fiskalnej a polityka fiskalna oparta na regułach to całkowicie odmienna filozofia fiskalna. Ze względów oczywistych reguły nie obejmują w UE wszystkich aspektów polityki fiskalnej. Zasadniczo obejmują one tylko dwa jej obszary: politykę w sferze deficytu i politykę w sferze długu publicznego.

Najbardziej znaną jakościową regułą obszaru UE jest oczywiście traktatowy nakaz: "kraje członkowskie unikają nadmiernego deficytu". Sposób kwantyfikacji tego nakazu, a zwłaszcza ustalenie granicznej wielkości deficytu jako relacji do PKB salda nominalnego, a nie dostosowanego do fazy cyklu gospodarczego, od początku dość istotnie osłabiały skuteczność egzekucji tej reguły, ale nigdy to osłabienie nie przerodziło się w coś bliskiego "narodowej uznaniowości" w zakresie polityki fiskalnej.

Wnioski, jakie wyciąga UE z dotychczasowego działania tzw. "nominalnych kotwic traktatu", tj. referencyjnych wielkości 3% dla deficytu i 60% dla długu w ich relacji do PKB, sprowadzają się do:

- nakłaniania krajów członkowskich do przewidywania skutków bieżących decyzji fiskalnych dla perspektywy średnio- i długoterminowej;

- pewnego zróżnicowania podejścia do każdego z 25 krajów członkowskich, z większym naciskiem na egzekucję unikania nadmiernego deficytu, a nawet utrzymywania salda bliskiego zrównoważeniu lub nadwyżkowego w krajach, w których zagrożenie niestabilnością fiskalną jest największe;

- nacisku na kraje naruszające reguły fiskalne, aby naprawa była szybka i skuteczna, ale nie za każdą cenę;

- szerszego wykorzystania mechanizmów zapobiegania negatywnym zjawiskom przez częstsze posługiwanie się instrumentem wczesnego ostrzegania.

Polityka fiskalna oparta na regułach dotyczy też pewnej części podatkowej sektora publicznego. W szczególności, dotyczy dążenia do powszechności i jednolitości działania stawki standardowej VAT nie niższej niż 15%, z jednoznacznym zdefiniowaniem zakresu przedmiotowego dwóch stawek preferencyjnych, oraz pełnej harmonizacji do 2008 r. podstawowych fiskalnie akcyz. Nowe dla wielu krajów unijnych jest określenie pojęciowego zakresu terminu "podatek", a zwłaszcza objecie tym pojęciem składek na świadczenia społeczne. Najbardziej obiecująca dla realizacji celów społecznych jest rozpoczęta przez UE analiza systemu podatkowego każdego z krajów członkowskich z punktu widzenia ekonomicznych funkcji podatków, bez względu na ich przedmiotowo-podmiotowy charakter, dla ujawnienia, w jakim stopniu obciążają one podstawowe czynniki: pracę, kapitał i konsumpcję. Możliwość skorzystania w polityce fiskalnej ze zjawiska substytucyjności, chociaż często ograniczonej, poszczególnych podatków oraz niepodatkowych dochodów (budżetu) i wpływów zależy od zrównoważenia finansów publicznych, a to jest możliwe w średnim i długim okresie jedynie wtedy, gdy odejście od równowagi budżetowej będzie następowało tylko ze względu na wyjątkowe i przejściowe okoliczności. Nadmierna deficytowość sektora publicznego i nadmierne zadłużenie pozbawiają władze fiskalne podstawowego narzędzia stabilizacji procesów wzrostu gospodarczego. Pozbawiają jednostki sektora publicznego możliwości adekwatnej reakcji w przypadku losowych i o znacznej skali zdarzeń zakłócających wzrost i rozwój, a także przeciwdziałania chronicznym niedomaganiom, takim jak np. trwałe i znaczące bezrobocie, nierozwinięta infrastruktura życia społecznego, silne rozwarstwienie dochodów gospodarstw domowych, niska dynamika wzrostu wydajności pracy ze względu na znikome wydatki na badania i rozwój i temu podobne zjawiska.

Bazyli Samojlik

SPIS TREŚCI

Wstęp
1. Działalność inwestycyjna jednostek samorządu terytorialnego - skala i źródła finansowania (Agnieszka Alińska)
   1.1. Wprowadzenie
   1.2. Skala i rodzaje działalności inwestycyjnej prowadzonej przez JST
   1.3. Podstawowe źródła i formy finansowania działalności inwestycyjnej JST
      1.3.1. Dochody własne jako podstawowe źródło finansowania działalności inwestycyjnej JST
      1.3.2. Dotacje i subwencje z budżetu państwa
      1.3.3. Finansowanie działalności inwestycyjnej ze środków o charakterze zwrotnym
      1.3.4. Środki pomocowe ze źródeł zagranicznych
   1.4. Podsumowanie
Bibliografia
Summary

2. Wykorzystanie nowych instrumentów zarządzania długiem publicznym w Polsce (Joanna Marczakowska-Proczka)
   2.1. Wprowadzenie
   2.2. Zarządzanie długiem publicznym
   2.3. Ryzyko związane z długiem publicznym
   2.4. Wybrane instrumenty zarządzania długiem
      2.4.1. Rządowe papiery wartościowe
      2.4.2. Instytucje zarządzające długiem publicznym
   2.5. Podsumowanie
Bibliografia
Summary

3. System podatkowy - kierunki ewolucji (Bazyli Samojlik)
   3.1. Wprowadzenie
   3.2. Finansowanie wydatków sektora publicznego w warunkach jego deficytu
   3.3. Obciążenie podatkowe: podatki bezpośrednie, pośrednie i składki na świadczenia społeczne
   3.4. Podstawowe zasady podatkowe
   3.5. Neutralność i nieneutralność podatków
      3.5.1. Neutralność PIT i CIT
      3.5.2. Nieneutralność akcyzy
      3.5.3. Harmonizacja akcyzy
      3.5.4. Neutralność VAT
      3.5.5. Harmonizacja VAT
   3.6. Propodażowa koncepcja podatków (supply side tax policy)
   3.7. Polityka podatkowa UE
   3.8. Ekonomiczne funkcje podatków
      3.8.1. ITR na pracę, konsumpcję i kapitał
   3.9. Podsumowanie
Bibliografia
Summary

4. Tendencje i kierunki zmian w polskiej polityce fiskalnej na drodze do Unii Europejskiej i strefy euro (Katarzyna Wasiak)
   4.1. Wprowadzenie
   4.2. Polska polityka fiskalna
   4.3. Kształtowanie się podstawowych wskaźników gospodarczych przed 1 maja 2004 r. i po wejściu Polski w struktury unijne
   4.4. Reforma systemu finansów publicznych. Projekty zmian
   4.5. Podsumowanie
Bibliografia
Summary

5. Realizacja strategii lizbońskiej w sferze pomocy publicznej (Barbara Woźniak)
   5.1. Wprowadzenie
   5.2. Założenia strategii lizbońskiej
   5.3. Konkurencyjność przedsiębiorstw w świetle strategii lizbońskiej
   5.4. Realizacja strategii lizbońskiej w 2003 r.
   5.5. Priorytety strategii lizbońskiej na lata 2005-2010
   5.6. Pomoc publiczna w strategii lizbońskiej - założenia a praktyka
   5.7. Wielkość i instrumenty pomocy publicznej
   5.8. Kierunki przeznaczenia pomocy publicznej
   5.9. Podsumowanie
Bibliografia
Summary

6. Zakres i możliwości analizy finansowej podmiotów sektora publicznego (Krzysztof Jarosiński)
   6.1. Wprowadzenie
   6.2. Uwarunkowania i charakterystyka działania podmiotów sektora publicznego
   6.3. Przesłanki analizy finansowej podmiotów sektora publicznego
   6.4. Zakres analizy finansowej jednostek sektora publicznego
   6.5. Podsumowanie
Bibliografia

170 stron, B5, miękka oprawa

Księgarnia nie działa. Nie odpowiadamy na pytania i nie realizujemy zamówien. Do odwolania !.