Ideologia i utopia należy do kanonu socjologii wiedzy, a nawet jest jej
dziełem "założycielskim".
Autor, Karl Mannheim (1893-1947), sam niejako stał się ofiarą zarówno
ideologii, jak i "utopii" w XX-wiecznym totalitarnym sensie. Urodzony w
Budapeszcie (matka - Niemka, ojciec - węgierski Żyd), w latach 1919-1933 był obywatelem
niemieckim, po czym emigrował do Anglii. Pierwotna wersja Ideologii i utopii ukazała
się w 1929 roku. Niniejsze wydanie obejmuje późniejsze rozszerzenia. Socjologia wiedzy
w ujęciu Mannheima zakłada uwarunkowanie myślenia przez wierzenia i przekonania
spowodowane określonym usytuowaniem społecznym. Z takiej "ideologii" jednostki
i grupy wydobywają się za pomocą "utopii", która dla Mannheima ma bardziej
pozytywny sens, niż zwykło się potocznie uważać. W tym znaczeniu utopijny był dla
niego ruch socjalistyczny, choć wbrew Marksowi nie uważał, by ideologia proletariatu
zbliżała go do prawdy. "Utopia" rozpoznaje uwarunkowania własnej
"ideologii", ale popada przy tym w nową "ideologię". Dzieło to
okazało się niezwykle inspirujące i niejednoznaczne w wymowie. Było niezwykle
popularne w USA, choć zarazem za idee "demokracji planowej" krytykowała
Mannheima myśl liberalna.
Spis treści:
Przedmowa
Przedmowa do wydania angielskiego
Rozdział I. Podjęcie problemu
1. Socjologiczne pojęcie myślenia
2. Współczesne kategorie myślenia
3. Źródło współczesnych sposobów obserwacji teoriopoznawczej, psychologicznej
i socjologicznej
4. Kontrola nieświadomości społecznej jako problem naszych czasów
Rozdział II. Ideologia i utopia
Konieczność wyjaśnienia pojęć
Z historii zmian znaczenia pojęcia ideologii Totalne pojęcie ideologii stawia pod
znakiem zapytania noologiczną sferę świadomości
Problem "fałszywej świadomości"
Powstanie dialektycznie nowej sytuacji wskutek ekspansji pojęcia ideologii Wolne od
wartościowania pojęcie ideologii
Prześliźnięcie się wolnego od wartościowania pojęcia ideologii w pojęcie
wartościujące
Charakterystyka dwóch rozstrzygnięć typowo ontycznych, które mogą stać za wolnym od
wartościowania pojęciem ideologii
Ponowne pojawienie się problemu "fałszywej świadomości"
W teorii ideologii i utopii poszukuje się rzeczywistości
Rozdział III. Czy możliwa jest polityka jako nauka? (Problem teorii i praktyki)
Dlaczego nie istniały dotąd nauki polityczne?
Dowód tezy, że samo poznanie jest uwarunkowane politycznie i społecznie
Problem syntezy
Problem reprezentanta syntezy
O specyfice wiedzy politycznej
O możliwości przekazywania wiedzy politycznej
Trzy drogi socjologii wiedzy
Rozdział IV. Świadomość utopijna
A. Próba wyjaśnienia podstawowych zjawisk: utopia i ideologia a problem rzeczywistości
B. Zmiany postaci świadomości utopijnej i jej stopnie w historii nowożytnej
I. Pierwsza postać świadomości utopijnej: orgiastyczny chiliazm anabaptystów II. Druga
postać świadomości utopijnej: idea liberalno-humanitarna
III. Trzecia postać świadomości utopijnej: idea konserwatywna
IV. Czwarta postać świadomości utopijnej: utopia socjalistyczno-komunistyczna
V. Konstelacja obecna
Rozdział V. Socjologia wiedzy
1. Istota i zakres socjologii wiedzy
a) Definicja i podział socjologii wiedzy
b) Socjologia wiedzy a nauka o ideologiach
2. Dwie części socjologii wiedzy
A. Socjologia wiedzy jako teoria bytowego uwarunkowania wiedzy
Nauka o faktyczności uwarunkowania bytowego
Struktura i produktywny charakter socjologii wiedzy
B. Teoriopoznawcze konsekwencje socjologii wiedzy
Część krytyczna
3. Wykazanie partykularności dominującego podejścia teoriopoznawczego
4. Pozytywna rola socjologii wiedzy
5. Problemy techniczne badań historyczno-socjologicznych w dziedzinie socjologii wiedzy
6. Krótki przegląd historii socjologii wiedzy
Bibliografia
397 stron, oprawa miękka
