Fenomenologia ducha Hegla jest jednym z najsłynniejszych dzieł w całej
europejskiej historii filozofii.
Jest to dzieło zdumiewające swą oryginalnością. Hegel wychodzi w nim
wielorako poza koleiny, którymi posuwała się do tej pory myśl filozoficzna, i zarazem
zamyka relatywnie krótki okres niezwykle dynamicznego rozwoju filozofii niemieckiej,
zaczynający się od kantowskiego "przewrotu kopernikańskiego". Oryginalność
stanowiska Hegla polega zwłaszcza na przerzucaniu pomostów między sferami, które
zazwyczaj traktowane były rozłącznie. Myślenie i byt, świadomość i samowiedza,
teoria i praktyka, prawda i fałsz - to tylko niektóre przeciwieństwa, które w jego
filozofii się łączą. Zaś sama filozofia wtopiona jest w sposób organiczny w
historię filozofii, ta zaś - w historię powszechną. I to właśnie stanowi specyficzny
charakter tego dzieła. Hegel przedstawia w nim własne stanowisko filozoficzne, a zarazem
jego "historyczną dedukcję", czyli szczególnego rodzaju historię filozofii i
historię w ogóle, ponieważ konkretna filozofia wyraża zawsze jakąś postać świata.
W samym tytule dzieła łączą się dwa przeciwieństwa - "duch", który jest
najwyższą prawdą, i jego różne od prawdy przejawy, formy zjawiskowe, czyli
"fenomeny".
W koncepcji fenomenologii jako opisu różnych przejawów ducha w ich
koniecznym następowaniu po sobie zawiera się idea istotnego związku między prawdą a
fałszem. Droga do prawdy prowadzi przez błędy i nawet gdy prawda absolutna już się w
świecie pojawiła, nie można jej poznać w inny sposób niż przez przejście w myśli
całej tej drogi - drogi stopniowego uwalniania się od tego, co nie jest prawdą, lecz
pozorem. W ostatecznym rezultacie, w wiedzy absolutnej, cała ta droga jest zawarta jako
"zniesiona" - jej po-szczególne etapy są zanegowane o tyle, o ile pojmuje się
je jako wyraz całej prawdy, ale zachowane jako "logiczne momenty" całości.
Prawdą, absolutem jest duch. Ten Heglowski punkt widzenia nasuwał zawsze pytania o
stosunek między absolutem a jednostką ludzką, absolutem a Bogiem, filozofią a
religią. Historycy filozofii odpowiadali na te pytania na wszelkie możliwe sposoby. Nie
ulega jednak wątpliwości, że absolut realizuje się dzięki historii, że historia
dokonuje się dzięki aktywności jednostkowych podmiotów i że realizacją absolutu jest
wiedza absolutna, mająca formę filozoficzną, pojęciową, w której forma religijna
ulega zniesieniu.
Światosław Florian Nowicki
660 stron, oprawa miękka