Filozofia pieniądza
Niemiecki intelektualista o szerokich zainteresowaniach i trudnym życiu akademickim
Georg Simmel (1858–1918) uchodzi za jednego z pionierów socjologii.
„Filozofia pieniądza” wszakże (1900) nie jest socjoekonomią, lecz dziełem
„totalnym”, z którym autor wiązał największe nadzieje i które uważał za swoje
opus magnum.
Tak jak zegar mierzy czas, tak pieniądz mierzy świat. Nie jest tylko po prostu
środkiem wymiany, lecz relacją, interakcją wewnątrz społeczeństwa. Pieniądz „tka
społeczną sieć”. Tworzy nowe stosunki oparte na urzeczowieniu i ilości, usuwa dawne
jakości i wszystko niweluje. Powszechna wymienność wszystkiego na wszystko po
odpowiednim kursie to właśnie pieniądz – znak nowoczesności. Rozprawa ta stanowi
wyraz „pesymistycznej” filozofii Simmla, który rozpoznaje trendy współczesności
aktualne do dziś. Dlatego jego dzieło nie zestarzało się, a pomógł w tym wprawdzie
trudny, ale nie drętwo akademicki styl pisania i myślenia autora, który od dzieł na
temat Goethego czy Rembrandta gładko przechodził do socjologii i odwrotnie. Lektura
„Filozofii pieniądza”, pouczającej diagnozy współczesności, pozwoli czytelnikowi
wyrobić sobie także pogląd o myśli autora, którego wkład w nowoczesne idee do dziś
nie został jednoznacznie rozpoznany.
Przedmowa
CZĘŚĆ ANALITYCZNA
Rozdział 1. Wartość a pieniądz
I
Rzeczywistość oraz wartość jako wzajemnie niezależne kategorie, poprzez które treści
naszych przedstawień stają się obrazami świata
Psychologiczny fakt wartości obiektywnej
Obiektywność w praktyce jako normowanie lub gwarancja całości tego, co subiektywne
Analogia z wartością estetyczną
Działalność ekonomiczna jako tworząca, a zarazem pokonująca dystanse
II
Wymiana jako środek przezwyciężenia czysto subiektywnego znaczenia wartości przedmiotu
Wymiana jako wzajemne wyrażanie wartości rzeczy
Obiektywizacja przedmiotu dzięki jego wymianie na inny przedmiot
Wymiana jako forma życia oraz jako warunek wartości ekonomicznej
Teorie użyteczności i rzadkości
Cena ustalona społecznie jako stopień wstępny dla ceny ustalonej przedmiotowo
III
Wartość ekonomiczna a relatywistyczny obraz świata
Epistemologia relatywistycznego obrazu świata
Konstrukcja dowodów w szeregu nieskończonym
Obiektywność prawdy oraz wartości jako relacja między elementami subiektywnymi
Wartość a pieniądz
Pieniądz jako autonomiczna manifestacja relacji wymiany
Analiza natury pieniądza w odniesieniu do stałości jego wartości, jego rozwoju i
obiektywności
Pieniądz jako reifikacja ogólnej formy istnienia, zgodnie z którą rzeczy czerpią
znaczenie z wzajemnych relacji
Rozdział 2. Substancjalna wartość pieniądza
I
Pozorna niezbędność wartości własnej pieniądza dla funkcji mierzenia wartości
Kwestie pomiaru
Ilość pieniądza efektywnego
Czy pieniądz ma wartość wewnętrzną
Rozwój czysto symbolicznego charakteru pieniądza
II
Rezygnacja z pozamonetarnego użycia substancji pieniężnej Pierwszy argument przeciwko
pieniądzowi jako jedynie znakowi
Drugi argument przeciw pieniądzowi jako jedynie znakowi
Podaż pieniądza
Rzeczywistość jako wzajemne ograniczanie się czystych pojęć
III
Historyczny rozwój pieniądza od substancji do funkcji
Interakcje społeczne i ich krystalizacja
Polityka monetarna
Interakcja społeczna a relacje wymiany: funkcja pieniądza
Natura kręgu gospodarczego i jego znaczenie dla pieniądza
Przejście do ogólnego funkcjonalnego charakteru pieniądza
Spadające znaczenie pieniądza jako substancji
Rosnące znaczenie pieniądza jako wartości
Rozdział 3. Pieniądz w szeregach celów
I
Działanie celowe jako świadoma interakcja podmiotu z przedmiotem
Długość szeregów teleologicznych
Narzędzie jako skumulowany środek, pieniądz jako najczystszy przykład narzędzia
Wzrost wartości pieniądza z powodu nieograniczoności możliwości jego użycia
Superadditum z bogactwa
Różnica między tą samą ilością pieniędzy jako częścią dużego i małego
majątku
Pieniądz jako domena osobowości niezwiązanej z kręgiem społecznym
II
Psychologiczne przejście środka w cel
Pieniądz jako najskrajniejszy przykład środka stającego się celem
Zależność pieniądza jako celu od kulturowych tendencji epoki Psychologiczne
następstwa teleologicznej pozycji pieniądza
Chciwość i skąpstwo
Marnotrawstwo
Ascetyczne ubóstwo
Cynizm
Zblazowanie
III
Ilość pieniądza jako jego jakość
Subiektywne różnice w poziomie ryzyka
Jakościowo różne następstwa ilościowo zmienionych przyczyn
Próg świadomości ekonomicznej
Wrażliwość na różnicę w odniesieniu do bodźców ekonomicznych
Relacje między bodźcami zewnętrznymi a odpowiedzią emocjonalną w obszarze pieniądza
Znaczenie osobowej jedności posiadacza
Materialna i kulturowa relacja formy i ilości
Relacja między ilością a jakością
CZĘŚĆ SYNTETYCZNA
Rozdział 4. Wolność indywidualna
I
Wolność istnieje w powiązaniu z powinnościami
Gradacja tej wolności zależy od tego, czy powinności dotyczą bezpośrednio osoby, czy
produktów jej pracy
Zapłata pieniężna jako najbardziej zgodna z wolnością osobistą
Maksymalizacja wartości przez zmianę własności
Rozwój kulturowy zwiększa liczbę osób, od których jest się zależnym
Pieniądz jest odpowiedzialny za bezosobowe stosunki między ludźmi
II
Posiadanie jako czyn
Wzajemna zależność bycia i posiadania
Rozpad tej zależności w wypadku posiadania pieniędzy
Brak wolności jako splot łańcuchów psychologicznych
Zastosowanie do powiązań pochodzących z interesów natury ekonomicznej
Wolność jako artykulacja siebie w medium rzeczy, czyli jako posiadanie
Bezwarunkowa i uwarunkowana elastyczność posiadania pieniędzy a Ja
III
Różnicowanie się osoby i posiadania: oddzielenie przestrzenne i techniczna
obiektywizacja przez pieniądz
Oddzielenie całości osoby od indywidualnych działań
Rozwój niezależności jednostki od grupy
Nowe formy powiązań wytworzone przez pieniądz
Ogólne relacje między gospodarką pieniężną a zasadą indywidualizmu
Rozdział 5. Ekwiwalent pieniężny wartości osobowych
I
Grzywna za zabójstwo (główczyzna)
Przejście od utylitarnej do obiektywnej i absolutnej wyceny
ludzkiego życia
Kara pieniężna a stadia kultury
Rosnąca nieadekwatność pieniądza
Małżeństwo za pieniądze
Kupowanie żon a wartość kobiety
Podział pracy między płcie oraz posag
Typowa relacja między pieniądzem a prostytucją
Małżeństwo dla pieniędzy
Przekupstwo
Pieniądz a ideał wytworności
II
Przekształcenie konkretnych praw w roszczenia pieniężne
Wymuszanie żądań
Przekształcanie wartości rzeczowych w pieniężne: negatywny sens wolności a
wykorzenienie jednostki
Różnica wartości między świadczeniem osobowym a pieniężnym
III
Wynagrodzenie za pracę i jego uzasadnienie
Nieodpłatne świadczenie ducha
Różnice w typach pracy jako różnice ilościowe
Praca fizyczna jako jednostka pracy
Redukowalność wartości aktywności fizycznej do wartości aktywności umysłowej
Różnice użyteczności pracy jako argumenty przeciwko wynagrodzeniu za pracę
Rozdział 6. Styl życia
I
Zapośredniczona przez gospodarkę pieniężną przewaga funkcji intelektualnych nad
emocjonalnymi
Brak charakteru a obiektywność stylu życia
Podwójne role intelektu i pieniądza: ponadosobowe w stosunku do treści
Podwójne role intelektu i pieniądza: co do funkcji - indywidualistyczne i egoistyczne
Stosunek pieniądza do racjonalności prawa i logiki
Rachująca istota nowoczesności
II
Pojęcie kultury
Wzrost kultury materialnej oraz regres kultury indywidualnej
Obiektywizacja ducha
Podział pracy jako przyczyna rozejścia się kultury subiektywnej i obiektywnej
Okazjonalna przewaga kultury subiektywnej
Stosunek pieniądza do nośników tych przeciwstawnych tendencji
III
Zmiany dystansu między Ja a przedmiotami jako manifestacje zmieniających się stylów
życia
Współczesne tendencje zmierzające do zwiększenia i zmniejszenia tego dystansu
Rola pieniądza w tym podwójnym procesie
Kredyt
Panowanie techniki
Rytm albo symetria treści życia oraz ich przeciwieństwo
Następstwo i sąsiadowanie rytmu oraz symetrii
Analogie rozwoju pieniądza
Tempo życia, jego zmiany oraz zmiany zasobów pieniężnych
Koncentracja obrotu pieniądza
Dynamizacja wartości
Trwanie i ruch jako kategorie rozumienia świata
Pieniądz jako historyczny symbol relatywnego charakteru bytu
584 strony, miękka oprawa, format 14.5x20.5cm
