Boecjusz i problem uniwersaliów
Problem uniwersaliów to jedno z najsłynniejszych zagadnień w historii filozofii
jego dzieje zaczynają się od sporu między Platonem i Arystotelesem, którzy
sformułowali dwa klasyczne rozwiązania problemu – teorię idei i teorię formy.
W średniowieczu dyskusja nad nim była tak zaciekła, że to przede wszystkim z
okresem scholastyki kojarzymy określenie „spór o uniwersalia”. Historia problemu
trwa do dzisiaj; współ czesna debata nad zagadnieniem bytów ogólnych, nad relacją
między tym, co ogólne, i tym, co jednostkowe, wydaje się równie intensywna, jak w
średniowieczu.
Zagadnienie uniwersaliów rozumie się najczęściej jako problem ontologiczny –
jako pytanie o to, czy istnieją byty ogólne.
W swojej książce autor stara się wyjść poza tę perspektywę.
Pokazuje, że problem uniwersaliów to coś więcej, to próba ustalenia, jakie są
relacje między ludzkim poznaniem – dokonującym się zazwyczaj w kategoriach ogólnych
– a rzeczywistością, która składa się przede wszystkim z tego, co jednostkowe.
Wybór Boecjusza jako głównego bohatera książki o uniwersaliach nie jest
przypadkowy. Historycy zgadzają się co do tego, że jego teksty były główną
inspiracją sporu o uniwersalia w średniowieczu. Ciekawe jednak, że mimo uznania dla
roli, jaką odegrał Boecjusz, jego koncepcje były dotąd omawiane bardzo wyrywkowo. Tak
więc książka stanowi pierwszą wyczerpującą monografi ę na temat Boecjuszowej
koncepcji uniwersaliów. Jeden z ważniejszych wniosków, jakie płyną z tych analiz,
dotyczy miejsca Boecjusza w dziejach problemu uniwersaliów. Autor formułuje tezę, że
to Boecjusza należy uważać za autora, u którego po raz pierwszy pojawia się w
precyzyjnej formie stanowisko „realizmu umiarkowanego”, będące jednym z trzech
klasycznych stanowisk w sporze o uniwersalia.
Podziękowania
Wykaz skrótów
Zasady cytowania
WSTĘP
ROZDZIAŁ I: NATURA PROBLEMU
1. Kłopot z definicją
2. Uniwersalia w średniowieczu
3. Znaczenie terminu powszechnik
4. Ontologia i epistemologia. Ujęcie problemu przez Boecjusza
5. O historycznym znaczeniu nominalizmu i konceptualizmu
6. Problem uniwersaliów i zasada odpowiedniości
7. Klasyfikacja stanowisk
8. Uwaga na temat pism Boecjusza
ROZDZIAŁ II: BOECJUSZOWE POJĘCIE POWSZECHNIKA
1. Znaczenie terminu universale
2. „Piątka Porfiriusza” jako uniwersalia
3. Znaczenie terminu commune
4. Neutralny opis uniwersaliów
A. Orzekanie
B. Rodzaj i gatunek
C. Różnica
D. Przypadłość
E. Hierarchia powszechników
ROZDZIAŁ III: POWSZECHNIKI JAKO BYTY
1. Istnienie powszechników
A. Język zależności naturalnych
B. Zależności ontyczne
2. W jaki sposób istnieją powszechniki? Przegląd określeń
A. Klasyczne określenie sposobu istnienia powszechników
B. Status powszechnika w DeInt.2, II.7
C. Status powszechnika w Przeciwko Eutychesowi i Nestoriuszowi
D. Status powszechnika w komentarzu do Kategorii
3. Przynależność kategorialna
4. Pozorna relatywność gatunku i rodzaju
5. Ontyczna reprezentacja orzekania
ROZDZIAŁ IV: INDYWIDUUM I POWSZECHNIK
1. Pojęcie indywiduum
2. Zagadnienie indywiduacji
3. Udział powszechnika w bycie jednostki
A. Czy indywidua mają istotę?
B. Gatunki jako podmioty przypadłości
C. Powstawanie bytów niższych z wyższych
4. Problem odrębności bytów jednostkowych
ROZDZIAŁ V: SKRAJNY REALIZM
1. Dwie odmiany realizmu
2. Hiperrealizm
3. Realizm skrajny znaturalizowany
ROZDZIAŁ VI: REALIZM UMIARKOWANY
1. Nieoczekiwane odkrycie
2. Koncepcja powszechników w P1 (Isag.1, I.10–11)
3. Koncepcja powszechników w P2 (Isag.2, I.10–11)
A. Problem istnienia uniwersaliów
B. Sformułowanie problemu pojęć ogólnych
C. Status ontyczny powszechnika w Isag.2, I.10–11
D. Koncepcja uniwersaliów Aleksandra z Afrodyzjas
E. Wartość koncepcji jednostkowego powszechnika
4. Jednostkowość powszechnika w innych tekstach
ROZDZIAŁ VII: REALIZM PLATONIZUJĄCY
1. Specyfika
2. Powszechniki w O Trójcy Świętej
3. Powszechniki w O pocieszeniu, jakie daje filozofia
ROZDZIAŁ VIII: POZNANIE POWSZECHNIKÓW
1. Dwie teorie klasyczne
A. Teoria anamnezy
B. Teoria abstrakcji
2. Abstrakcja realistyczna czy konstruktywistyczna?
ROZDZIAŁ IX: INTERPRETACJE
1. Status kategorialny i teoria trzech postaci powszechnika
2. Rozwiązanie czy rozwiązania?
A. Wątki nominalistyczne
B. Realizm skrajny znaturalizowany
C. Realizm umiarkowany
D. Realizm umiarkowany platonizujący
E. Boecjuszowa wersja realizmu neoplatońskiego
3. Oryginalność Boecjusza
ZAKOŃCZENIE
BOECJUSZ I POWSTANIE REALIZMU UMIARKOWANEGO
DODATEK
TEKSTY BOECJUSZA POŚWIĘCONE UNIWERSALIOM
I. Drugi komentarz do Hermeneutyki, ks. II, rozdz. 7 (s. 135–140)
II. Pierwszy komentarz do Isagogi, ks. I, rozdz. 10–11 (s. 23–31)
III. Drugi komentarz do Isagogi, ks. I, rozdz. 10–11 (s. 158–167)
IV. Drugi komentarz do Isagogi, ks. II, rozdz. 5 (s. 183–186)
BIBLIOGRAFIA
I. Źródła
II. Tłumaczenia
III. Opracowania
Summary
Indeks osobowy
Indeks rzeczowy
452 strony, Format: 14.4x21.0cm, oprawa twarda z obwolutą