OD ZIEMI RODZINNEJ KU OJCZYŹNIE IDEOLOGICZNEJ NOWOSIELSKA-SOBEL J. Księgarnia

Od ziemi rodzinnej ku ojczyźnie ideologicznej

Ruch ochrony stron ojczystych (Heimatschutz) ze szczególnym uwzględnieniem Śląska (1871-1933)

Na przełomie XIX i XX wieku powstała jedna z najważniejszych idei oraz jeden z największych ruchów społecznych na ziemiach niemieckich, określany mianem Heimatschutz. W słowie tym jego twórcy i animatorzy zawarli sens wszelkich działań prowadzonych na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego bliskiej ojczyzny — Heimat, zagrożonego przez negatywne skutki eksplozywnej industrializacji i urbanizacji przełomu stuleci.

Sama idea i ruch nie ograniczały się tylko do aktywności, której sednem była ochrona przyrody, opieka nad zabytkami czy świadome kształtowanie krajobrazu. Heimatschutz była bowiem czymś więcej. Zrodziła swoistą mapę drogową dla niemieckiej drogi narodowej: „Od Heimat ku Vaterland”. Ruch ochrony stron ojczystych w okresie Cesarstwa i Republiki Weimarskiej zdobył szerokie rzesze zwolenników, wywodzących się głównie z formacji mieszczańskiej w całych Niemczech, w tym również na Śląsku. Pomimo popularności, zarówno w obiegu naukowym, jak i publicystycznym, tematyki z zakresu małych ojczyzn, zwanych również lokalnymi, problematyka idei i ruchu Heimatschutz w odniesieniu do śląskiej ziemi czasów Cesarstwa i Republiki była podejmowana przez badaczy w ograniczonym zakresie.

Niniejsza książka stanowi pierwszą próbę monograficznego ujęcia tematu, odnosząc się zarówno do zagadnień politycznych, jak i społecznych, narodowościowych czy kulturowych. Oprócz przedstawienia istoty idei oraz ruchu Heimatschutz, w tym jego form organizacyjnych, starano się pokazać w książce, jak wpływały one na postawy mieszkańców Śląska wobec swojej bliskiej ojczyzny.

Wstęp

Rozdział I. Problem tożsamości narodowej na ziemiach niemieckich w XIX w. i pierwszym trzydziestoleciu XX w.

1. „Naród” jako kategoria pojęciowa

2. Dychotomia pojęć „cywilizacja” i „kultura” w niemieckim dyskursie narodowym w XIX w.

2.1. Inteligencja mieszczańska (Bildungsbürgertum) jako nośnik idei narodowych

2.2. Pojęcie „wspólnoty” jako determinantu dyskursu narodowego

3. Volk i Nation — ewolucja pojęć w niemieckim dyskursie narodowym XIX w. i pierwszego trzydziestolecia XX w.

3.1. Johann Gottfried Herder i romantyczny nacjonalizm

3.2. Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Ludwig Jahn, Ernst Moritz Arndt — nacjonalizm polityczny

3.3. Vormärz

3.4. Wiosna Ludów — koniec romantycznej fazy w definiowaniu narodu wyobrażonego

3.5. Droga ku państwu

3.5.1. Rola historii jako dyscypliny naukowej w niemieckim dyskursie narodowym

3.5.2. Zjednoczenie Niemiec — czas przedefiniowania kluczowych kategorii pojęciowych niemieckiego dyskursu narodowego: „cywilizacja”, „kultura”, Volk, Nation

3.5.3. Narodziny volkizmu

3.6. Czasy wilhelmińskie — między modernizmem a nacjonalizmem

3.7. I wojna światowa — czas „narodzin narodu”?

3.8. Antyteza „cywilizacja–kultura” w niemieckim dyskursie narodowym czasu Republiki Weimarskiej

3.9. Rola idei „rewolucji konserwatywnej” w niemieckim dyskursie narodowym lat 20. XX w.

3.10. Nazistowska koncepcja narodu — redefinicja pojęć Volk i Nation (lata 20. XX w.)

3.11. Deutschtum — ikona niemieckiego dyskursu narodowego czasów Republiki

Podsumowanie

Rozdział II. Geneza narodzin idei ochrony stron ojczystych w kontekście niemieckiego projektu narodowego

1. Kluczowe kategorie pojęciowe idei ochrony stron ojczystych

1.1. Heimat — geneza pojęcia w kontekście projektu narodowego spod znaku Heimatschutz

1.2. Landschaft (krajobraz)

1.3. Heimatgeschichte (historia ziemi ojczystej) — poznanie przeszłości

Podsumowanie

Rozdział III. Protagoniści ruchu ochrony stron ojczystych w Niemczech

1. Ernst Rudorff

2. Hugo Conwentz

3. Paul Schultze-Naumburg

Podsumowanie

Rozdział IV. Powstanie Związku Ochrony Stron Ojczystych

Podsumowanie

Rozdział V. Powstanie Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych

Podsumowanie

Rozdział VI. Założenia programowe Heimatschutz w praktyce przed I wojną światową

1. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych w walce ze zniekształcaniem krajobrazu

2. Idea Heimatschutz a doradztwo budowlane

2.1. Doradztwo budowlane Związku Ochrony Stron Ojczystych

2.2. Doradztwo budowlane Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych

3. Architektura a ruch ochrony stron ojczystych w Niemczech

3.1. Architektura a ruch ochrony stron ojczystych na Śląsku

4. Idea Heimatschutz a opieka nad zabytkami w Niemczech

4.1. Opieka nad zabytkami w działalności Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych

5. Ruch Heimatschutz a ochrona przyrody przed I wojną światową

5.1. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych a ochrona przyrody

5.1.1. Komitety ds. opieki nad pomnikami przyrody a śląski ruch Heimatschutz

5.1.1.1. Komitet Krajobrazowy Legnicy i Przyległych Powiatów

5.1.1.2. Komitet Krajobrazowy Opieki nad Zabytkami Przyrody Karkonoszy i Izerów

5.1.1.3. Komitet Krajobrazowy Górnego Śląska

5.1.1.4. Komitet Krajobrazowy Górnych Łużyc

5.1.1.5. Komitet Krajobrazowy Nysy i Okolic

5.1.1.6. Podsumowanie

6. Manifestacja idei Heimatschutz w działalności Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych podczas Wystawy Stulecia w 1913 r.

Podsumowanie

Rozdział VII. Idea Heimatschutz i Niemiecki Związek Ochrony Stron Ojczystych podczas I wojny światowej

1. Działalność Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych podczas I wojny światowej

Podsumowanie

Rozdział VIII. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych w latach 20. XX w.

1. Niemiecki ruch Heimatschutz w okresie Republiki Weimarskiej — charakterystyka ogólna

2. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych w latach 20. XX w.

2.1. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych w pierwszej połowie lat 20.

2.1.1. Zmiany organizacyjne

2.1.2. Nowy program

2.1.3. Władze Związku

2.1.4. Główne kierunki działań

3. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych w drugiej połowie lat 20. XX w.

3.1. Rok 1925 — kierunek na „nowoczesność”

3.2. Władze Związku

3.3. Formy aktywności

4. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych a problemy architektoniczne i budowlane w latach 20.

4.1. Działalność komisji budowlanej i komisji ds. osiedli

4.2. Działalność komitetu (biura) doradczego ds. kolorystyki i barwnego budownictwa

5. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych w walce z samowolą reklamową

6. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych a opieka nad cmentarzami

7. Działalność związkowej komisji upamiętniania wojny

8. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych a ochrona przyrody

9. Głos Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych w dziedzinie pedagogiki narodowej

10. Głos Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych na temat sztuki kościelnej

11. Dzień Opieki nad Zabytkami i Ochrony Stron Ojczystych we Wrocławiu (20–25 września 1926 r.)

12. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych a inne organizacje spod znaku Heimatschutz

12.1. Organizacje ochrony stron ojczystych północnych powiatów Dolnego Śląska

12.2. Bolesławiecki Związek Ochrony Stron Ojczystych

12.3. Wspólnota Pracy Wiedzy o Ojczyźnie w Ząbkowicach Śląskich

12.4. Związek Opieki nad Pomnikami Natury i Ochrony Stron Ojczystych w Legnicy

Podsumowanie

Rozdział IX. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych a problematyka Górnego Śląska

1. Wystawa Praca i kultura na Górnym Śląsku

2. Śląski Związek Ochrony Stron Ojczystych a ruch Heimatschutz na Górnym Śląsku

3. Ojczyźniane wspólnoty pracy

Podsumowanie

Rozdział X. Formy popularyzacji idei Heimatschutz na Śląsku (wybrana problematyka)

1. Wiedza o ziemi ojczystej (Heimatkunde) w idei ochrony stron ojczystych

1.1. Geneza Heimatkunde na ziemiach niemieckich

1.2. Heimatkunde w niemieckiej oświacie czasów Cesarstwa (ze szczególnym uwzględnieniem Śląska)

1.3. Heimatkunde w niemieckiej oświacie czasów Republiki (ze szczególnym uwzględnieniem Śląska)

1.4. Heimatbuch jako środek popularyzacji wiedzy o małej ojczyźnie na przykładzie Śląska

1.5. Podsumowanie

2. Przedstawienia ojczyźniane (Heimatspiele)

3. Muzeum ziemi ojczystej (Heimatmuseum) jako element ruchu Heimatschutz

3.1. Geneza muzeum ziemi ojczystej w Niemczech

3.2. Muzeum ziemi ojczystej w czasach Cesarstwa i Republiki (komparacja idei na przykładzie Śląska)

3.3. Muzeum ziemi ojczystej — idea a praktyka na Śląsku

3.4. Podsumowanie

4. Czasopisma ojczyźniane (Heimatzeitschriften)

4.1. „Der Kunstwart” i Dürerbund

4.2. „Schlesien. Illustrierte Monatsschrift zur Pfl ege heimatlicher Interessen”

4.2.1. „Niederschlesien”

4.2.2. „Schlesien. Halbmonatsschrift für Heimatschutz und Heimatkultur, Werkblatt der Schlesierzentrale der Beratungsstelle für Heimatpfl ege und Organisation für Heimatbildung”

4.3. „Schlesische Heimat-Blätter”

4.4. Czasopisma związkowe spod znaku idei Heimatschutz

4.4.1. „Mitteilungen des Schlesischen Bundes für Heimatschutz”

4.5. „Schlesische Monatshefte”

4.6. „Der Oberschlesier”

4.7. Kalendarze ojczyźniane (Heimatkalendern)

4.8. Podsumowanie

Zakończenie

Bibliografia

Zusammenfassung

Indeks nazwisk

Indeks nazw geograficznych

772 strony, oprawa miękka

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.