Od ius vendendi do emancipatio
Prawne i społeczne aspekty emancipatio dzieci w prawie rzymskim w okresie
republiki i pryncypatu
W książce omówiono powstanie emancipatio – podstawowego sposobu
zgaśnięcia władzy rzymskiego pater familias nad dziećmi, w szczególności nad
synami. Była ona dziełem jurysprudencji pontyfikalnej, interpretującej normę ustawy
XII tablic (4.2), która przewidywała zgaśnięcie władzy ojcowskiej w przypadku
trzykrotnej "sprzedaży" syna.
Autor poddaje krytyce dotychczas dominujące w literaturze przedmiotu teorie,
zwłaszcza tezę, że celem ustawy było zapobieganie "nadużyciu" władzy
ojcowskiej. Rozwija i uzasadnia hipotezę, że zasadniczym powodem powstania normy
ustawowej było uniknięcie drastycznych konsekwencji zgaśnięcia władzy ojcowskiej na
skutek dokonanej "sprzedaży".
Podbój etruskiego miasta Wejów otworzył nowe możliwości gospodarcze
usamodzielniania synów na rozdzielanej osadnikom ziemi. W tym kontekście pontyfikowie
dokonali interpretacji przeciwnej do pierwotnej funkcji normy 4.2 i przez serię
powtarzających się "sprzedaży" oraz uwolnień skonstruowali złożoną
czynność uwalniania spod władzy ojcowskiej.
Powstanie emancipatio miało ogromny wpływ na kształtowanie się takich
pojęć, jak kognacja, przysposobienie czy dziedziczenie pretorskie. Sprawiło też, że
relacje prawne w rzymskiej rodzinie okresu klasycznego stały się bardziej złożone,
czego świadectwem jest ogromna liczba tekstów zawartych w Digestach, w których
wzmiankuje się o emancipatio jako elemencie rozpatrywanego stanu faktycznego.
Jerzy Krzynówek – adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji UW, gdzie w 1997
r. uzyskał doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy Praepositio jako podstawa
odpowiedzialności in solidum w rzymskim prawie prywatnym (actio exercitoria, actio
institoria). Członek zespołu, który pod kierownictwem prof. dr. hab. Witolda
Wołodkiewicza dokonał wyboru łacińskich paremii i regulae prawniczych, zamieszczonych
na kolumnach budynku Sądu Najwyższego, współautor Regulae iuris. Łacińskie
inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczpospolitej Polskiej (wyd. 3, Warszawa
2011). W pracy naukowej koncentruje się na rzymskim prawie prywatnym okresu republiki, w
szczególności na zagadnieniach relacji opartych na władzy ojcowskiej i
odpowiedzialności zwierzchnika rzymskiej familia.
Wykaz skrótów
Wprowadzenie
Rozdział I. Rzymska familia w okresie archaicznym
Rozdział II. Patria potestas w okresie archaicznym .
Rola i kompetencje pater familias
Ius vendendi u Dionizjusza z Halikarnasu
Rozdział III. Poglądy na funkcje normy zawartej w tab. 4.2 ustawy XII tablic
Nadużycie władzy ojcowskiej jako przyczyna jej ograniczenia
Podsumowanie
Wydanie noksalne a początki emancipatio
Podsumowanie
Rozdział IV. Problem kontynuacji rzymskiej familia. Rola patria potestas
Znaczenie patria potestas
Continuatio dominii – rola fi lius w rzymskiej rodzinie agnacyjnej
Rozdział V. Syn oddany in mancipio wśród dziedziców domowych
Sui heredes, którzy w chwili śmierci spadkodawcy nie znajdowali się pod patria potestas
Ruptura testamenti na skutek powrotu syna pod władzę ojca
Rozdział VI. Emancipatio – forma i skutki w okresie klasycznym
Terminologia i sposoby zgaśnięcia patria potestas w Instytucjach Gaiusa
Causa mancipii a trwanie patria potestas
Remancipatio patri a manumissio
Rozdział VII. Interpretacja tab. 4.2 ustawy XII tablic
Rekonstrukcja tekstu i stan jego zachowania
Si pater fi lium
Ter venum duit
Filius a patre liber esto
Wnioski
Rozdział VIII. Społeczne przyczyny powstania emancipatio
Zakończenie
Wykaz literatury
Indeks źródeł
Summary
236 stron, Format: 14.8x21.0cm, oprawa miękka