Francja w procesie uwspólnotowienia bezpieczeństwa energetycznego i polityki
klimatycznej Unii Europejskiej
Energetyka to jeden z najważniejszych czynników determinujących współpracę w
Europie i współczesne stosunki międzynarodowe. Polityka energetyczna Unii Europejskiej
znajduje się w fazie dynamicznego tworzenia, a Francja jest nie tylko uczestnikiem
procesu uwspólnotowienia sektora energetycznego, ale także aktywnym architektem
modelującym treść i zasady współpracy.
Autor stara się wyjaśnić interakcję pomiędzy czynnikiem narodowym i wspólnotowym
oraz wpływ interesów narodowych Francji na proces kształtowania unijnej polityki
energetycznej, zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym.
Wyjątkowość Francji wynika nie tylko z rangi tego kraju jako kluczowego konsumenta
energii w UE, ale przede wszystkim z bardzo rozwiniętego programu energetyki jądrowej,
unikatowego w skali europejskiej i światowej. Rodzi to implikacje dla aspiracji
przywódczych tego państwa wobec wyzwań przeciwdziałania zmianom klimatu w układzie
regionalnym oraz globalnym. W konsekwencji Francja, przyjmując rolę promotora wysokich
standardów niskoemisyjności, stała się „siłą napędową" unijnej polityki
energetyczno-klimatycznej.
Książka dra Tomasza Młynarskiego to bardzo
wartościowa monografia, oparta na rozległej bazie źródłowej i wielojęzycznej
literaturze przedmiotu. Jest opracowaniem dojrzałym i mającym z całą pewnością
nowatorski charakter. Autor z powodzeniem rozwiązał podjęty problem badawczy, a jego
wywody są wyważone i bardzo kompetentne. Czytelnik może się zapoznać z nieznanymi
dotąd lub mało znanymi aspektami procesu konstytuowania wspólnej polityki energetycznej
i bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej; wzajemnymi powiązaniami pomiędzy
polityką energetyczną i klimatyczną Unii; rolą i oddziaływaniem Francji na wspomniany
proces, a także grą interesów narodowych w Unii towarzyszących temu procesowi. Praca
ta jest godna polecenia środowiskom akademickim politologów i europeistów, ekspertom
oraz publicystom, a także wszystkim czytelnikom zainteresowanym polityką europejską
Francji oraz rolą, jaką odgrywa ona w Unii Europejskiej.
Z recenzji prof. drą hab. Janusza Józefa Węca
Tomasz Młynarski - doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Katedrze
Stosunków Międzynarodowych i Polityki Zagranicznej w Instytucie Nauk Politycznych i
Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, stypendysta i stażysta m.in.
w Institut d'Etudes Politiques w Paryżu i Rennes oraz Sorbony, specjalizuje się w
zagadnieniach bezpieczeństwa energetycznego, integracji europejskiej i polityki
zagranicznej współczesnej Francji. Autor monografii i artykułów z zakresu stosunków
międzynarodowych i problemów bezpieczeństwa, m.in. Bezpieczeństwo energetyczne w
pierwszej dekadzie XXI w. Mozaika interesów i geostrategii (2011), Francja wobec
głównych problemów reformy instytucjonalnej Unii Europejskiej w XXI w. (2006),
Strategia i koncepcje bezpieczeństwa Francji w XXI w. (2010).
Wykaz ważniejszych skrótów i terminów 13
Wstęp 17
Część I. Polityka energetyczna Francji
1. Kształtowanie narodowych preferencji w świetle teorii integracji europejskiej
33
1.1. Teorie integracji europejskiej – wybór koncepcji 33
1.1.1. Interes narodowy w świetle teorii integracji regionalnej neofunkcjonalizmu
36
1.1.2. Kształtowanie i realizacja preferencji narodowych w koncepcji liberalizmu
międzyrządowego 39
1.1.3. Interes narodowy w świetle koncepcji nowego instytucjonalizmu 46
1.2. Wnioski 54
2. Bilans energetyczny i uwarunkowania surowcowe Francji 56
2.1. Problem zależności energetycznej (import dependency) 56
2.2. Francuskie zasoby strategicznych paliw kopalnych 57
2.2.1. Węgiel 58
2.2.2. Ropa naftowa 58
2.2.3. Gaz ziemny 61
2.2.4. Energetyka jądrowa i rynek energii elektrycznej 64
2.2.5. Odnawialne źródła energii 69
2.3. Wnioski 72
3. Założenia, ramy instytucjonalne i główni aktorzy polityki energetycznej
Francji 73
3.1. Założenia i koncepcje polityki energetycznej Francji 73
3.1.1. Fazy kształtowania założeń francuskiej polityki energetycznej 73
3.1.2. Kształtowanie założeń polityki energetycznej w debacie publicznej –
„Grenelle de l’environnement” 76
3.1.3. Francuski model na tle trzech fi larów polityki energetycznej UE 78
3.2. Ramy instytucjonalne i główni aktorzy sektora energetycznego 78
3.2.1. Funkcja kontrolno-nadzorcza 78
3.2.1.1. Ministerstwo Ekologii, Zrównoważonego Rozwoju i Energii (Ministere de
l’Écologie, du Développement durable et de l’Énergie – MEDDE). 78
3.2.1.2. Komisja Regulacji Energii (Commission de régulation de l’énergie – CRE)
79
3.2.1.3. Urząd Bezpieczeństwa Nuklearnego (Autorité de sureté nucléaire – ASN)
80
3.2.1.4. Instytut Ochrony Radiologicznej i Bezpieczeństwa Jądrowego (L’Institut de
Radioprotection et de Sureté Nucléaire – IRSN) 80
3.2.2. Funkcja badawczo-rozwojowa i doradcza 80
3.2.2.1. Komisariat Energii Atomowej (Commissariat a l’énergie atomique – CEA)
80
3.2.2.2. Agencja ds. Środowiska i Efektywności Energetycznej (Agence de
l’environnement et de la Maîtrise de l’Énergie – ADEME) 81
3.2.2.3. Rada Polityki Jądrowej (Conseil de politique nucléaire – CPN) 81
3.2.3. Funkcja eksploatacyjno-przemysłowa 81
3.2.3.1. AREVA 81
3.2.3.2. Krajowa Agencja Zarządzania Odpadami Promieniotwórczymi (Agence Nationale pour
la Gestion des Déchets Radioactifs – ANDRA) 83
3.2.3.3. EDF (Électricité de France) 83
3.2.3.4. GDF-Suez 86
3.3. Wnioski 89
4. Energetyka jądrowa we Francji 91
4.1. Geneza i rozwój energetyki jądrowej we Francji 91
4.1.1. Powojenne początki programu jądrowego 91
4.1.2. Plan Messmera – „tout électrique – tout nucléaire” 94
4.1.3. Energetyka jądrowa na krajowej scenie politycznej w latach 80. i 90. XX wieku
96
4.2. Znaczenie energetyki jądrowej dla Francji 99
4.2.1. Polityczno-wojskowe atrybuty energetyki jądrowej 99
4.2.2. Gospodarcze atrybuty energetyki jądrowej 100
4.2.3. Problem społecznej akceptacji elektrowni jądrowych 102
4.2.4. Wahania nastrojów opinii społecznej 104
4.3. Perspektywy energetyki jądrowej we Francji 105
4.3.1. Spór o przyszłość energetyki jądrowej w kampanii prezydenckiej 2012 105
4.3.1.1. Wizja Nicolasa Sarkozy’ego – energetyka jądrowa gwarancją niezależności
106
4.4.1.2. Wizja François Hollande’a – energia jądrowa w zrównoważonym bilansie
energetycznym 108
4.3.2. Implikacje ograniczenia programu energetyki jądrowej 109
4.4. Wnioski 111
Część II. W kierunku wspólnej polityki energetycznej UE
5. Ewolucja i rozwój polityki energetycznej WE/UE 115
5.1. Bilans energetyczny UE i kierunki importu surowców strategicznych 115
5.2. Od EWWS i EWEA do wspólnego rynku energetycznego (internal energy market) 117
5.3. Podstawy prawno-traktatowe polityki energetycznej WE/UE 124
5.4. Ramy instytucjonalne UE odpowiedzialne za bezpieczeństwo energetyczne 126
5.4.1. Instytucje unijne 126
5.4.1.1. Dyrekcja Generalna ds. Energii (DG ENER) 127
5.4.1.2. Rada UE 127
5.4.1.3. Rola Parlamentu Europejskiego 128
5.4.2. Unijne agencje wspierające 128
5.4.2.1. Agencja Dostaw Euratom 128
5.4.2.2. Agencja Wykonawcza ds. Konkurencyjności i Innowacji 128
5.4.2.3. Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki 129
5.4.3. Organizacje zintegrowane i podmioty współpracujące 130
5.4.3.1. Europejska Sieć Operatorów Systemów Przesyłowych 130
5.4.3.2. Rada Europejskich Regulatorów Energii 130
5.5. „Łańcuch jest tak mocny jak jego najsłabsze ogniwo”, czyli bezpieczeństwo
dostaw i infrastruktury 131
5.5.1. Rozwój transeuropejskiej infrastruktury przesyłu surowców 131
5.5.2. Regulacje na rzecz bezpieczeństwa dostaw i w sytuacjach kryzysowych 134
5.6. Budowa wspólnego rynku energetycznego wewnątrz UE 135
5.6.1. Uwarunkowania liberalizacji sektora energetycznego w WE/UE 135
5.6.2. Pakiety energetyczne jako instrumenty liberalizacji sektora energetycznego
138
5.6.2.1. I pakiet 138
5.6.2.2. II pakiet 140
5.6.2.3. III pakiet 141
5.7. Dokończenie Wewnętrznego Rynku Energii i organizacja rynków 144
5.8. Wnioski 145
6. Francja wobec polityki energetycznej UE i budowy Wewnętrznego Rynku Energii
148
6.1. Liberalizacja sektora energetycznego we Francji: między solidaryzmem a
indywidualizmem 148
6.1.1. Bariery liberalizacji sektora energetycznego we Francji 149
6.1.1.1. Tradycje interwencjonizmu państwa i konsekwencje fali nacjonalizacji 149
6.1.1.2. Implikacje usług użyteczności publicznej i taryf regulowanych a prawa wolnego
rynku 151
6.2. Kształtowanie i ewolucja postaw wobec procesu liberalizacji sektora energetycznego
we Francji 153
6.2.1. Francja w początkowej fazie procesu liberalizacji sektora energetycznego 153
6.2.2. Stanowisko Francji wobec liberalizacji sektora energetycznego po 2000 roku
158
6.2.2.1. „Minimum europeizacji” 158
6.2.2.2. Od protekcjonizmu do „patriotyzmu gospodarczego” 159
6.3. Adaptacja francuskiego sektora energetycznego do wymogów kolejnych pakietów
energetycznych 162
6.3.1. Demonopolizacja i liberalizacja rynku energii elektrycznej we Francji w świetle
wymogów kolejnych pakietów energetycznych 162
6.3.1.1. Filozofia wspólnotowa a interes narodowy. Nowa organizacja rynku energii
elektrycznej – la loi NOME 166
6.3.1.2. Raport Champsaur 166
6.3.1.3. Akceptacja Komisji, protest konkurentów 167
6.3.2. Liberalizacja francuskiego rynku gazu 168
6.3.3. Francja a unbundling, czyli trzeci etap liberalizacji 170
6.4. Spór Komisji z Francją o praktyki monopolistyczne w sektorze energetycznym
172
6.4.1. Problem umów długoterminowych 173
6.4.1.1. Blokowanie rynku gazu 173
6.4.1.2. Blokowanie rynku energii elektrycznej 174
6.4.2. Zmowy kartelowe i podział rynku 175
6.5. Wnioski 176
7. W kierunku zewnętrznej polityki energetycznej UE 178
7.1. Podstawy prawno-traktatowe i instytucjonalizacja zewnętrznego wymiaru polityki
energetycznej UE 178
7.1.1. Znaczenie art. 308 TWE dla rozwoju współpracy w sektorze energii 178
7.1.2. TEWWS 180
7.1.3. TEWG i TEWEA 180
7.1.4. Traktaty z Maastricht, Amsterdamu i Nicei 181
7.1.5. Traktat lizboński 182
7.2. Pogłębienie zewnętrznego wymiaru współpracy energetycznej w UE w świetle
inicjatyw Komisji Europejskiej w pierwszej dekadzie XXI wieku 184
7.3. Instrumenty zewnętrznej polityki energetycznej UE 191
7.4. Dialog energetyczny UE – Rosja 197
7.5. Problem zróżnicowanych strategii energetycznych państw członkowskich UE 201
7.6. Wnioski 205
8. Francja wobec architektury zewnętrznej polityki energetycznej UE
208
8.1. Francuska wizja zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej UE 208
8.2. Strategiczne kierunki i praktyka polityki energetycznej Francji 213
8.2.1. Znaczenie Zasobów Dalekiej Północy dla bezpieczeństwa energetycznego Francji
213
8.2.2. Koncepcje i współpraca energetyczna w basenie Morza Śródziemnego 215
8.2.2.1. Unia dla Śródziemnomorza – wizja i realizacja 215
8.2.2.2. Mediterranean Solar Plan – Śródziemnomorski Plan Słoneczny 217
8.2.2.3. Współpraca Francji w sektorze energetyki jądrowej z krajami Afryki Północnej
219
8.3. Polityka zagraniczna Francji wobec Rosji w sektorze energetycznym 220
8.3.1. Historyczne tło relacji francusko-rosyjskich 220
8.3.2. Francusko-rosyjska współpraca gospodarcza 223
8.3.3. Współpraca narodowych czempionów a jedność polityki energetycznej UE 225
8.3.4. Energetyka jako element strategicznej współpracy 229
8.4. Wnioski 231
Część III. Klimatyczne implikacje dla polityki energetycznej UE
9. Polityka klimatyczna UE 237
9.1. Globalne wysiłki UE na rzecz ochrony klimatu 237
9.2. Rozwój polityki klimatycznej UE i implikacje dla państw członkowskich 244
9.2.1. Płaszczyzny rozwoju polityki klimatycznej WE/UE 244
9.2.2. Prawno-traktatowe podstawy polityki klimatycznej 246
9.2.3. Rozwój polityki klimatycznej w WE/UE 248
9.2.3.1. Pakiet energetyczno-klimatyczny UE 255
9.2.3.2. Logika i założenia systemu EU ETS 256
9.2.3.3. Wizja gospodarki zeroemisyjnej 2050 258
9.3. Implikacje polityki klimatycznej dla bezpieczeństwa energetycznego państw
członkowskich 260
9.3.1. Problem zróżnicowanej struktury produkcji energii państw członkowskich
261
9.3.2. Wyzwania EU ETS dla Polski 264
9.4. Wnioski 265
10. Francja wobec rozwoju polityki klimatycznej UE i międzynarodowych inicjatyw
przeciwdziałania globalnemu ociepleniu 268
10.1. Atuty niskoemisyjnego sektora energii elektrycznej Francji wobec EU ETS 268
10.1.1. Emisja CO2 we Francji 268
10.1.2. Dążenia Francji do uznania energii jądrowej za czyste źródło energii
273
10.2. Międzynarodowe aspiracje i niepowodzenia Francji w objęciu przywództwa w
dziedzinie klimatu 274
10.2.1. Próba odrobienia zaległości 276
10.2.2. „Plan sprawiedliwości klimatycznej”, czyli ambicji przywódczych ciąg dalszy
278
10.2.3. „Dyplomacja atomowa” w świetle aspiracji Francji do przywództwa
klimatycznego 280
10.2.3.1. Reaktory jądrowe w służbie walki z globalnym ociepleniem? 280
10.2.3.2. Energetyka jądrowa w polityce zagranicznej Nicolasa Sarkozy’ego 282
10.3. Francja jako promotor celów klimatycznych na poziomie UE 286
10.3.1. Postulat wprowadzenia podatku węglowego 286
10.3.2. „Upowszechnić politykę klimatyczną” – dążenia francuskiej prezydencji w
Radzie UE w 2008 roku 288
10.4. Realizacja unijnych i międzynarodowych zobowiązań walki z globalnym ociepleniem
na poziomie krajowym 290
10.4.1. Rozwój i trudności w implementacji polityki klimatycznej w kraju 290
10.4.2. Rewolucja ekologiczna o nazwie „Grenelle de l’environnement” 292
10.5. Wnioski 295
Zakończenie 297
Załączniki 303
Spis rysunków i tabel 315
Bibliografia 317
Résumé 349
Indeks osób 351
354 strony, Format: 16.5x23.5cm, oprawa miękka
