Między racjonalizmem a nowym mitem
Lessing i teologia postoświeceniowa
Między racjonalizmem a nowym mitem
to praca podejmująca najistotniejsze wątki
teologiczno-filozoficznej spuścizny Gottholda Ephraima Lessinga ¦ głównego
przedstawiciela literatury oświeceniowej w Niemczech.
Wychodząc od sporu prowadzonego przez Lessinga z luterańską teologią (datującego
się od czasu opublikowania przez niego fragmentów dzieła Apologia, albo pismo w
obronie rozumnych czcicieli Boga Hermanna Samuela Reimarusa, przedstawiciela
racjonalistycznej krytyki biblijnej i prekursora badań nad kwestią "Jezusa
historycznego"), autor przedstawia Lessingowskie koncepcje stworzone celem
przezwyciężenia impasu, w jakim formy wyobraźni mitycznej znalazły się w dobie
postępującej sekularyzacji.
Na gruncie filologicznej lektury tekstów źródłowych Piszczatowski kreśli projekt
ukazujący przejście od radykalnego racjonalizmu ku nowym ujęciom konstrukcji mitycznych
i struktur symbolicznych w ich korelacji z dynamiką funkcjonowania wspólnoty społecznej
w jej wymiarze politycznym.
Paweł Piszczatowski ¦ pracownik Instytutu Germanistyki Uniwersytetu
Warszawskiego, literaturoznawca, badacz dyskursów kulturowych na styku literatury i
teologii oraz obecności i funkcjonalizacji tradycji religijnych i teologicznych w
pisarstwie niemieckojęzycznym od XVIII do XX wieku. Pracuje obecnie nad monografią o
aspektach apofatyczności w poezji Paula Celana.
Uwagi wstępne
Wprowadzenie
1. Teza
2. Wobec literatury przedmiotu
ROZDZIAŁ I. Pytanie o prawdę jako prowokacja, czyli Lessinga spór o Fragmenty
1.1. Przeciw „posiadaniu prawdy”
1.2. Lessing w Wolfenbüttel
1.2.1. Lessing jako bibliotekarz i „teolog”
1.2.2. Wydawca Fragmentów .
1.3. Reimarus, czyli teologiczny skandal
1.3.1. Między religią naturalną a krytyką Biblii
1.3.2. Logika a Biblia, czyli w poszukiwaniu prawdy bezsprzecznej
1.3.3. Mit pustego grobu
1.4. Wokół Fragmentów Anonima
1.4.1. Sprzeciwy wydawcy, czyli Lessing rzuca wyzwanie
1.4.2. Między duchem a literą
1.4.3. Między logiczną koniecznością a przypadkowością historii
1.4.4. Ku prawdzie wewnętrznej
ROZDZIAŁ II. W kręgu Lessingowskich metafor
2.1. Metafora, czyli „grzech pierworodny” Lessingowskiego stylu
2.2. Duplika, czyli architektonika religijnych konstrukcji
2.3. Parabola – między architekturą a polityką
ROZDZIAŁ III. Teoria interakcji, czyli co może żywa metafora – ekskurs
teoretycznoliteracki
3.1. Od Arystotelesa do Ricoeura
3.1.1. Arystoteles, czyli metafora jako substytucja nazw
3.1.2. Między logiką a nowym znaczeniem (Ricoeur)
3.1.3. Od słowa do zdania, czyli semantyczne postulaty Ricoeura
3.1.4. Metafora a porównanie
3.1.5. Metafora jako „przedstawienie unaoczniające”
3.1.6. Ikoniczność metafory
3.1.7. Metafora wobec mimesis, poiesis i mythos
3.2. Teoria interakcji
3.2.1. Ivor A. Richards, czyli metafora jako interakcja
3.2.2. Interakcyjna teoria metafory Maxa Blacka
3.2.3. Metafora jako „wiersz w miniaturze” (Beardsley)
3.3. Co może „żywa metafora”?
3.3.1. Referencja wyrażenia metaforycznego
3.3.2. Jakobson, czyli metaforyczne podwojenie
3.3.3. „Prawda metaforyczna”
3.4. Ku czterem żywiołom
3.4.1. Biała mitologia, czyli czytanie palimpsestów
3.4.2. Dekonstrukcja pojęcia metafory
3.4.3. Metafora i mit
ROZDZIAŁ IV. Metafora i mit w Wychowaniu rodzaju ludzkiego
4.1. Między prawdą a fałszem
4.1.1. O prawdzie raz jeszcze
4.1.2. Społeczna perspektywa doświadczenia religijnego
4.1.3. W stronę prawdy tekstu
4.1.4. Wstęp wydawcy, czyli o fikcyjnym autorze
4.1.5. Co „autor” widzi?
4.1.6. Przymuszenie i objawienie
4.1.7. Między retoryką, heurystyką a dowcipem, czyli o strategii tekstu
4.2. Die Erziehung des Menschengeschlechts ? struktura metafory
4.2.1. Analogia między wychowaniem i objawieniem, czyli siła konstrukcji
4.2.2. Co to znaczy, że objawienie jest wychowaniem rodzaju ludzkiego?
4.2.3. Wizerunek boskiego pedagoga albo czy człowiek potrzebuje wychowania?
4.2.4. Umowność Lessingowskiego modelu, czyli Bóg wzięty w cudzysłów
4.2.5. Jezus jako deus ex machina historii
4.2.6. 100 paragrafów, czyli tekst jak ikona
4.3. Objawienie i rozum, czyli o wewnętrznych sprzecznościach tekstu
4.3.1. Między wiarą a rozumem, czyli o tym, jak Lessing przez „szpetny, szeroki
rów” skakał
4.3.2. Rozum kontra objawienie, czyli kłopoty z odczytaniem Lessinga
4.3.3. Sprzeczności w służbie heurystyki
4.4. Jeden Bóg, czyli komunikatywna funkcja mitu
4.4.1. Oświecenie wobec pojęcia mitu
4.4.2. Herder i idea Nowej Mitologii
4.4.3. Umowność religii pozytywnej
4.4.4. Teo-kracja, czyli mityczne korzenie państwa
4.4.5. Mit jako uwiarygodnienie
4.5. Mit a system moralny a etyczny determinizm Lessinga
4.5.1. Etyka „heroicznego posłuszeństwa”
4.5.2. Dopiski do Jerusalema, czyli przeciwko etycznemu okazjonalizmowi
4.5.3. Wobec pytania o teodyceę
4.6. Chrześcijaństwo – nowy mit nieśmiertelności
4.7. Metaforyczna prawda chrześcijańskich dogmatów
4.7.1. Przeciwko błędom przedwczesności
4.7.2. Wokół dogmatu o Trójcy Świętej
4.7.3. Czy Lessing był panteistą?
4.7.4. Chrześcijaństwo rozumu
4.7.5. Między „monistycznym panteizmem” a mistyką
4.7.6. Trójca Święta jako metafora
4.8. Lessingowski projekt Nowej Mitologii
4.8.1. Ku bezinteresownej etyce „czystości serca”
4.8.2. Księga „Nowego Objawienia”
4.8.3. Od średniowiecznych fantasmagorii ku wizji wędrówki dusz
4.8.4. Potrzeba nowego mitu
4.8.5. Dusza-zmysły-ciało, czyli odkrywanie mitów archaicznych
PERSPEKTYWY
ANEKS - ANTOLOGIA PRZEKŁADÓW
Gotthold Ephraim Lessing, Więcej z papierów Anonima, co się tyczy objawienia
PIERWSZY FRAGMENT
O zniesławianiu rozumu na ambonach
PIĄTY FRAGMENT
O historii zmartwychwstania
Gotthold Ephraim Lessing, O zamiarach Jezusa i jego uczniów Jeszcze jeden fragment
Anonima z Wolfenbüttel
Gotthold Ephraim Lessing, Sprzeciwy wydawcy
Coś niecoś przeciwko Pana Hofrata Lessinga pośrednim i bezpośrednim złowrogim atakom
na naszą przenajświętszą religię i na jedyną tejże podstawę, Pismo Święte, przez
Jana Melchiora Goezego, głównego pastora kościoła św. Katarzyny w Hamburgu naprędce
spisane
Gotthold Ephraim Lessing, AKSJOMATA, jeżeli takowe w podobnych sprawach istnieją
Gotthold Ephraim Lessing, O dowodzie ducha i mocy
Gotthold Ephraim Lessing, Duplika (fragmenty)
Gotthold Ephraim Lessing, Parabola
Gotthold Ephraim Lessing, Wychowanie rodzaju ludzkiego
Wstęp wydawcy
Wychowanie rodzaju ludzkiego
Gotthold Ephraim Lessing, O powstaniu religii objawionej
BIBLIOGRAFIA
I. Teksty źródłowe
I.A. Lessing
I.A.1. Źródło podstawowe
I.A.2. Pozostałe źródła
I.B. Teksty źródłowe innych autorów; teksty filozoficzne; antologie
II. Literatura przedmiotu
II.A. Literatura z zakresu badań nad Lessingiem oraz literaturą, teologią i filozofią
XVIII wieku
II.B. Teksty z zakresu teorii metafory
III. Słowniki i leksykony
INDEKS OSÓB
298 stron, Format: 14.8x21.0cm, oprawa miękka
