Od zaciekawienia do zaangażowania
O rozwoju samoregulacji w interakcjach z rodzicami niemowląt urodzonych skrajnie
wcześnie, przedwcześnie i o czasie
Studium dotyczące rozwoju samoregulacji u niemowląt urodzonych przedwcześnie jest
podsumowaniem doświadczeń badawczych i klinicznych autorki z ostatnich lat jej pracy.
Autorka wykracza poza ramy koncepcji "traumy wcześniactwa", zaproponowanej w
jej wcześniejszych pracach (2002, 2003), oraz odchodzi od tradycyjnego podejścia do
badania rozwoju wcześniaków, polegającego na psychometrycznym pomiarze kolejnych
osiągnięć rozwojowych tych dzieci oraz przeprowadzaniu analiz porównawczych w
odniesieniu do dzieci donoszonych, w dużej mierze uzupełniając je i rozbudowując.
Autorka stawia i udowadnia tezę, że samoregulacja może stanowić klucz do zrozumienia
zarówno trudności, jak i kompetencji rozwojowych wcześniaków, a rozwój kompetencji
samoregulacji ma charakter społeczny, dokonuje się w interakcji z najbliższymi
opiekunami i zależy zarówno od czynników biologicznych (zdrowotnych), jak i od
charakteru więzi z rodzicami.
Grażyna Kmita łączy podejście ilościowe z jakościowym i prezentuje sposoby badania
zachowania dzieci w zależności od ich wieku i sytuacji społecznej. Podejmuje
pionierską próbę opisania procesów samoregulacji w ujęciu interakcyjno-relacyjnym w
odniesieniu do dzieci urodzonych przedwcześnie, o zróżnicowanym poziomie biologicznego
ryzyka zaburzeń rozwoju. Stawia też tezę, że różnice w przebiegu procesów
samoregulacji u dzieci urodzonych skrajnie wcześnie, przedwcześnie i o czasie nie są
wyłącznie ilościowe. W swoich rozważaniach łączy perspektywę kliniczną i
rozwojową oraz odwołuje się do dwóch perspektyw czasowych: mikroanalitycznie
uchwyconej dynamiki "obecnej chwili" oraz zmian zachodzących w ciągu
pierwszych 12. miesięcy życia dziecka.
Książka przeznaczona jest dla studentów psychologii, lekarzy-klinicystów zajmujących
się problematyką rozwoju dzieci urodzonych skrajnie wcześnie, przedwcześnie i o
czasie, a także dla rodziców takich dzieci, poszukujących porady i wyjaśnienia
nurtujących ich kwestii.
Grażyna Kmita psycholog kliniczny, adiunkt w Katedrze Psychologii
Klinicznej Dziecka i Rodziny na Wydziale Psychologii UW oraz kierownik Zakładu Wczesnej
Interwencji Psychologicznej w Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie. Jej zainteresowania
badawcze i kliniczne obejmują m.in. problematykę rozwoju psychicznego dzieci urodzonych
przedwcześnie, zdrowia psychicznego niemowląt i małych dzieci oraz relacji rodzice ¦
dziecko. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, World Association for
Infant Mental Health oraz International Society for the Study of Behavioral Development.
Wprowadzenie
Podziękowania
Rozdział I. Psychologiczne koncepcje samoregulacji/ regulowania się
1. Wstępne rozważania terminologiczne
2. Czym jest samoregulacja?
2.1. Samoregulacja a regulacja uwagi
2.2. Samoregulacja a regulacja emocji
2.2.1. Regulacja emocji – wybrane definicje
2.2.2. Koncepcja regulacji emocji Jamesa Grossa
2.2.3. Regulacja emocji w teorii emocji odrębnych Carrolla Izarda
2.2.4. Postulat relacyjnego podejścia do regulacji emocji Josepha Camposa
2.3. Próby całościowego ujęcia samoregulacji
2.3.1. Samoregulacja a regulacja z udziałem innych
3. Struktura samoregulacji
4. Mechanizmy samoregulacji
5. Samoregulacja czy regulowanie się?
6. Podsumowanie
Rozdział II. Z badań nad wczesnym rozwojem samoregulacji
1. Wybrane koncepcje rozwoju samoregulacji/regulowania się
1.1. Koncepcja rozwoju samoregulacji Claire Kopp
1.2. Koncepcja rozwoju samoregulacji Ruth Feldman
2. Z badań nad wczesnym rozwojem regulowania się
2.1. Metody badania samoregulacji we wczesnym rozwoju
2.2. Wybrane wyniki badań nad regulowaniem się we wczesnym rozwoju
2.3. Problemy metodologiczne związane z badaniem regulowania się we wczesnym rozwoju
Rozdział III. Relacyjne uwarunkowania regulowania się
1. Relacja, interakcja i regulacja interakcyjna
2. Znaczenie regulacji interakcyjnej dla rozwoju regulowania się
3. Więź z podstawowym opiekunem i motyw chronienia siebie a kompetencje regulacyjne
dziecka .
4. Rola zaciekawienia oraz motywu intersubiektywności
4.1. Intersubiektywność pierwotna
4.2. Intersubiektywność wtórna
4.2.1. Wspólna uwaga
4.2.2. Inicjowanie wspólnej uwagi oraz odpowiadanie na wspólną uwagę
4.2.3. Konieczność wyjścia poza paradygmat wspólnej uwagi wzrokowej
5. Rola zaciekawienia i motywu poznawania
6. Próba syntezy: regulowanie się jako efekt integracji motywów chronienia siebie,
poznawania i intersubiektywności
Rozdział IV. Wcześniactwo, rozwój, regulowanie się
1. Zjawisko wcześniactwa
2. Skutki doświadczenia wcześniactwa
2.1. Wcześniactwo a rozwój dziecka
2.2.Wcześniactwo a funkcjonowanie rodziny oraz jakość interakcji rodzice-dziecko
3. Wcześniactwo a rozwój regulowania się
4. Podsumowanie
Rozdział V. Cel badań własnych i ogólny zarys metody
1. Wprowadzenie
2. Cel badań własnych
3. Metoda
3.1. Osoby badane
3.2. Procedura badawcza
3.3. Metody zbierania i analizy materiału badawczego
3.3.1. Uwagi ogólne
3.3.2. Analiza danych z dokumentacji medycznej
3.3.3. Pomiar samoregulacji/regulowania się oraz regulacji interakcyjnej
3.3.4. Zmienne kontrolowane
3.3.5. Opracowanie danych i analiza statystyczna
Rozdział VI. „Wyłaniająca się” samoregulacja? Analiza wyników badania
Skalą oceny zachowania noworodka (NBAS)
1. Wprowadzenie
2. Przebieg badania
3. Wyniki
4. Dyskusja
Rozdział VII. Przejawy samoregulacji/regulowania się u niemowląt
3-miesięcznych. O czym świadczy zdolność do protodialogu? Znaczenie regulacji
interakcyjnej
1. Wprowadzenie
2. Przebieg procedury obserwacyjnej i sposób analizy materiału badawczego
3. Wyniki
4. Dyskusja
Rozdział VIII. Regulowanie się u niemowląt 6- i 12-miesięcznych: rola
odwracania uwagi, utrzymywania kontaktu wzrokowego i bliskości fizycznej z rodzicami oraz
regulacyjna funkcja aktywności na przedmiotach
1. Wprowadzenie
2. Przebieg procedury obserwacyjnej i sposób analizy materiału badawczego
3. Wyniki
3.1. Regulowanie się u niemowląt 6-miesięcznych.
3.1.1. Wyniki mikroanalizy zachowania. Samoregulacyjna rola odwracania uwagi
3.1.2. Próba wyodrębnienia strategii samoregulacji stosowanych przez niemowlęta
6-miesięczne
3.2. Regulowanie się u niemowląt 12-miesięcznych
3.2.1. Strategie samoregulacji w wieku 12-miesięcy w obecności osoby obcej
3.2.2. Strategie samoregulacyjne niemowląt 12-miesięcznych w sytuacji wyjścia matki z
pokoju
Rozdział IX. Wzorce regulacji interakcyjnej – analiza interakcji rodziców z
niemowlętami w wieku 6- i 12-miesięcy. Rola radosnego zaciekawienia
1. Wprowadzenie
2. Sposób analizy materiału badawczego
3. Wyniki
3.1. Wzorce regulacji interakcyjnej w triadach matka-ojciec-niemowlę 6-miesięczne
3.2. Wzorce regulacji interakcyjnej a strategie regulowania się stosowane przez dzieci
6-miesięczne
3.3. Wzorce regulacji w interakcjach niemowląt 12-miesięcznych z rodzicami
3.4. Wzorce interakcyjne a strategie regulowania się u niemowląt 12-miesięcznych
4. Dyskusja
Rozdział X. Próba syntezy i dyskusja: w poszukiwaniu dynamicznych związków
pomiędzy jakością interakcji rodzice-dziecko oraz uwarunkowaniami biologicznymi a
rozwojem regulowania się
1. Podsumowanie i próba syntezy wyników
1.1. Wczesne przejawy regulowania się oraz strategie samoregulacji u dzieci z trzech
analizowanych grup
1.2. Związki pomiędzy wskaźnikami regulowania się u niemowląt na kolejnych etapach
badania
1.3. Wzorce regulacji w interakcjach rodziców z niemowlętami 3-miesięcznymi,
6-miesięcznymi i 12-miesięcznymi
1.4. Czynniki ryzyka biologicznego – interakcje rodziców z dziećmi – regulowanie
się
1.5. Podsumowanie i wnioski
2. Ograniczenia przeprowadzonych badań
3. W poszukiwaniu trajektorii rozwoju regulowania się: dalsze kierunki badań
Rozdział XI. Od zaciekawienia do zaangażowania: jak wspierać rozwój
regulowania się u wcześniaków? Implikacje dla praktyki klinicznej
Piśmiennictwo
Indeks haseł
Indeks nazwisk
Załącznik 1: Procedura obserwacyjna. Dzieci 6-miesięczne
Załącznik 2: Procedura obserwacyjna. Dzieci 12-miesięczne
Załącznik 3: System kodowania zachowań interakcyjnych oraz samoregulacyjnych
Załącznik 4: Względny czas wybranych zachowań niemowląt 6-miesięcznych w grupach w1,
w2 i k. Procentowy udział czasu poszczególnych kategorii zachowań w stosunku do
całkowitego czasu analizowanego fragmentu nagrania
272 strony, Format: 17.0x24.0cm, oprawa miękka
