Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej w zarysie
W książce zamieszczone zostały przypisy przede wszystkim o charakterze dydaktycznym
i wskazówki bibliograficzne, naprowadzające Czytelników na dalsze źródła do
samodzielnej nauki. Po każdym z rozdziałów zostały umieszczone wykazy podstawowej
literatury przedmiotu, orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i innych
sądów oraz podstawowe pytania kontrolne dotyczące problematyki zawartej w
prezentowanych rozdziałach.
W opinii Autorów podręcznik zawiera materiał niezbędny do opanowania kursu
podstawowego z prawa Unii Europejskiej, pozostawiając wykładowcom prowadzącym zajęcia
margines swobody dla jego uzupełnień.
Prezentowany podręcznik zawiera rozważania teoretyczne tylko w niezbędnym zakresie i
konieczne do zrozumienia istoty przedstawianych problemów. Charakter i konwencja
przyjętego opracowania (podręcznik) wskazuje, że nie jest to opracowanie aspirujące do
pełnej (całościowej) prezentacji teoretyczno-praktycznej związanej z prawem Unii
Europejskiej.
Do pełnego zrozumienia skomplikowanych zagadnień prawa UE konieczne jest
uzupełnienie wiedzy podstawowej innymi publikacjami dostępnymi na rynku wydawniczym.
Prezentowany podręcznik zawiera podstawowe rozważania z zakresu prawa Unii Europejskiej,
uwzględniając szereg zmian wprowadzanych Traktatem z Lizbony.
Wykaz skrótów
Wstęp
Rozdział I. Geneza i rozwój procesów integracyjnych w Europie po II wojnie
światowej
§ 1. Wprowadzenie
§ 2. Podłoże procesów integracyjnych w Europie po II wojnie światowej
§ 3. Traktaty założycielskie
1. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
2. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą
3. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
§ 4. Teorie integracji europejskiej
§ 5. Podstawy integracji gospodarczej we Wspólnotach Europejskich
§ 6. Próby integracji politycznej i militarnej państw zachodnioeuropejskich
§ 7. Pogłębianie integracji europejskiej w latach 1957-1992
1. Uwagi ogólne
2. Traktat o fuzji
3. Rozwój integracji w sferze politycznej w latach 60. i 70. XX w.
4. Rola Trybunału Sprawiedliwości w kształtowaniu zasad systemu prawnego Unii
Europejskiej
5. Jednolity Akt Europejski
6. Współpraca w ramach strefy Schengen
§ 8. Traktat z Maastricht
1. Unia Europejska jako kolejny etap tworzenia coraz ściślejszego związku między
narodami Europy
2. Struktura Unii Europejskiej
3. Zmiany w prawie materialnym
4. Zmiany instytucjonalne
§ 9. Traktat Amsterdamski
1. Uwagi ogólne
2. Zmiany w prawie materialnym
3. Zmiany instytucjonalne
§ 10. Traktat Nicejski
1. Uwagi ogólne
2. Podstawowe zmiany
§ 11. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
§ 12. Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy
§ 13. Traktat z Lizbony
1. Uwagi ogólne
2. Podstawowe zmiany
§ 14. Unia Europejska w dobie kryzysu finansowego
§ 15. Poszerzanie integracji europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Etapy rozwoju integracji europejskiej
3. Perspektywa dalszego rozwoju terytorialnego Unii Europejskiej
§ 16. Droga Polski do członkostwa w Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Umowa w sprawie handlu oraz współpracy handlowej i gospodarczej
3. Stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi
4. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej
a) Negocjacje warunków przystąpienia Polski do Unii Europejskiej
b) Traktat Akcesyjny i jego ratyfikacja
5. Polska w strefie Schengen
6. Polska prezydencja w Radzie UE
7. Kalendarium najważniejszych wydarzeń w procesie integracji Polski z Unią Europejską
Pytania kontrolne
Podstawowa literatura
Wykaz podstawowych orzeczeń
Rozdział II. Podstawy prawne Unii Europejskiej
§ 1. Charakter prawny Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa szczególnego rodzaju
3. Metody współpracy w Unii Europejskiej
4. Osobowość prawna Unii Europejskiej
§ 2. Kompetencje Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Kompetencje wyłączne
3. Kompetencje dzielone
4. Kompetencje wspierające, uzupełniające i harmonizujące
5. Klauzula elastyczności
§ 3. Członkostwo w Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Warunki nabycia członkostwa w Unii Europejskiej
3. Procedura akcesyjna
4. Traktat akcesyjny
5. Prawa i obowiązki państwa członkowskiego
6. Zawieszenie państwa w prawach członkowskich
7. Wystąpienie państwa członkowskiego z Unii Europejskiej
8. Wykluczenie państwa członkowskiego z Unii Europejskiej
§ 4. Cele i zadania Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Cele i zadania Unii Europejskiej
a) Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości
b) Rynek wewnętrzny
c) Unia Gospodarcza i Walutowa
d) Działania zewnętrzne
§ 5. Zasady ogólne Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Wartości Unii Europejskiej
§ 6. Zasady strukturalne Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Zasada kompetencji przyznanych
3. Zasada pomocniczości (subsydiarności)
4. Zasada proporcjonalności
5. Zasada równości oraz poszanowania tożsamości narodowej
6. Zasada lojalnej współpracy (solidarności)
7. Zasady demokratyczne
a) Zasada równości obywateli Unii
b) Zasada demokracji przedstawicielskiej
c) Zasada demokracji uczestniczącej
d) Zasada partycypacji parlamentów narodowych
8. Ramy instytucjonalne Unii Europejskiej
a) Zasada równowagi międzyinstytucjonalnej
b) Zasada lojalności instytucjonalnej
c) Zasada autonomii instytucjonalnej
Pytania kontrolne
Podstawowa literatura
Wykaz podstawowych orzeczeń
Rozdział III. System instytucjonalny
§ 1. Wprowadzenie
§ 2. Parlament Europejski
1. Uwagi ogólne
2. Skład
a) Podział mandatów
b) Posłowie
c) Wybory
3. Struktura
a) Organy kierownicze
b) Organy funkcjonalne
c) Organy polityczne
4. Kompetencje
a) Kompetencje prawodawcze
b) Kompetencje kontrolne
c) Kompetencje kreacyjne
d) Kompetencje w zakresie stosunków zewnętrznych
5. Tryb funkcjonowania
§ 3. Rada Europejska
1. Uwagi ogólne
2. Skład i organizacja
3. Kompetencje
§ 4. Rada Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Skład i organizacja
3. Podejmowanie decyzji
4. Kompetencje
5. Organy pomocnicze i administracja
§ 5. Komisja Europejska
1. Uwagi ogólne
2. Skład i organizacja
3. Tryb funkcjonowania
4. Kompetencje
5. Administracja
§ 6. Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa
1. Uwagi ogólne
2. Kompetencje
3. Europejska Służba Działań Zewnętrznych
§ 7. Instytucje sądowe Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Trybunał Sprawiedliwości
3. Sąd
4. Sądy wyspecjalizowane
5. Procedura orzekania
§ 8. Trybunał Obrachunkowy
1. Uwagi ogólne
2. Skład
3. Struktura i tryb funkcjonowania
4. Kompetencje
§ 9. Komitety doradcze Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Komitet Ekonomiczno-Społeczny
3. Komitet Regionów
§ 10. Organy finansowe Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Europejski Bank Inwestycyjny
3. Europejski Bank Centralny
§ 11. Urzędy i agencje Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Struktura i tryb funkcjonowania
3. Rodzaje agencji
Pytania kontrolne
Podstawowa literatura
Wykaz podstawowych orzeczeń
Rozdział IV. Źródła prawa Unii Europejskiej
§ 1. Charakterystyka i podział źródeł prawa Unii Europejskiej
§ 2. Pojęcie i zakres acquis communautaire
§ 3. Hierarchia źródeł prawa Unii Europejskiej
§ 4. Prawo pierwotne
§ 5. Umowy międzynarodowe
§ 6. Prawo pochodne
§ 7. Akty prawodawcze
1. Uwagi ogólne
2. Rozporządzenia
3. Dyrektywy
4. Decyzje
§ 8. Akty nieprawodawcze
1. Uwagi ogólne
2. Akty delegowane
3. Akty wykonawcze
4. Inne akty nieprawodawcze
§ 9. Akty niewiążące
§ 10. Instrumenty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
§ 11. Instrumenty Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości
1. Uwagi ogólne
2. Definicja acquis Schengen
3. Instrumenty obowiązujące do 2014 r.
4. Nowe akty prawne Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości
§ 12. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i zasady prawa
Pytania kontrolne
Podstawowa literatura
Wykaz podstawowych orzeczeń
Rozdział V. Tworzenie prawa Unii Europejskiej
§ 1. Tworzenie prawa pierwotnego
1. Uwagi ogólne
2. Zawieranie traktatów założycielskich
3. Zwykła procedura zmiany traktatów
4. Uproszczone procedury zmiany traktatów
5. Zawieranie traktatów akcesyjnych
§ 2. Zasady tworzenia prawa wtórnego Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Zasada kompetencji przyznanych
3. Zasada pomocniczości
4. Zasada proporcjonalności
§ 3. Zasady dobrej praktyki legislacyjnej i struktura aktów prawodawczych
1. Zasady dobrej praktyki legislacyjnej
2. Struktura aktów prawodawczych
§ 4. Procedury prawodawcze
1. Uwagi ogólne
2. Inicjatywa prawodawcza
3. Rola parlamentów narodowych w procedurze prawodawczej
4. Zwykła procedura prawodawcza
5. Specjalna procedura prawodawcza
6. Publikacja aktów prawodawczych
§ 5. Procedury stanowienia aktów nieprawodawczych
1. Stanowienie aktów delegowanych
2. Stanowienie aktów wykonawczych
3. Publikacja aktów nieprawodawczych
§ 6. Uchwalanie budżetu Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Wieloletnie Ramy Finansowe
3. Procedura budżetowa
§ 7. Przyjmowanie decyzji w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
§ 8. Zawieranie umów międzynarodowych
1. Uwagi ogólne
2. Procedura zawierania umów międzynarodowych
3. Zawieranie umów międzynarodowych w zakresie Wspólnej Polityki Handlowej
Pytania kontrolne
Podstawowa literatura
Wykaz podstawowych orzeczeń
Rozdział VI. Charakter prawa Unii Europejskiej
§ 1. Wprowadzenie
§ 2. Autonomia prawa Unii Europejskiej
§ 3. Zasady stosowania prawa Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Zasada pierwszeństwa
3. Zasada bezpośredniego obowiązywania prawa UE
a) Uwagi ogólne
b) Skutek bezpośredni rozporządzeń
c) Skutek bezpośredni dyrektyw
d) Skutek bezpośredni decyzji
e) Skutek bezpośredni umów międzynarodowych i aktów wydawanych na ich podstawie
4. Zasada skutku pośredniego
§ 4. Orzecznictwo trybunałów konstytucyjnych wybranych państw członkowskich w
zakresie relacji prawo Unii Europejskiej - prawo krajowe
1. Uwagi ogólne
2. Niemcy
a) Uwagi ogólne
b) Sprawa Solange I
c) Sprawa Solange II
d) Sprawa Maastricht
e) Sprawa Traktatu z Lizbony
3. Republika Włoska
a) Uwagi ogólne
b) Sprawa Flaminio Costa p. ENEL
c) Sprawa San Michele
d) Sprawa Granital
e) Sprawa Cover
4. Polska
a) Uwagi ogólne
b) Sprawa Traktatu Akcesyjnego
c) Sprawia Traktatu z Lizbony
d) Sprawa SK 45/09
Pytania kontrolne
Podstawowa literatura
Wykaz podstawowych orzeczeń
Rozdział VII. System ochrony prawnej w Unii Europejskiej
§ 1. Wprowadzenie
§ 2. Kontrola wykonywania prawa Unii Europejskiej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii
Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Skarga na niewykonywanie zobowiązań traktatowych przez państwa członkowskie (art.
258-259 TFUE)
a) Pojęcie państwa w prawie Unii Europejskiej
b) Formy i przedmiot naruszenia prawa Unii Europejskiej przez państwa członkowskie
c) Postępowanie w zakresie skargi na niewykonywanie zobowiązań traktatowych przez
państwo członkowskie
d) Postępowanie w skardze o niewykonywanie zobowiązań traktatowych przez państwa
członkowskie na wniosek innego państwa członkowskiego
e) Kontrola wykonania orzeczenia
f) Postępowanie w sprawie naruszenia zobowiązań traktatowych państw członkowskich w
przypadku nieprzekazania informacji na temat środków podjętych w celu transpozycji
dyrektywy do porządku krajowego
3. Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa Unii Europejskiej
a) Podmioty uprawnione do wniesienia skargi
b) Przedmiot skargi
c) Przesłanki nieważności
d) Termin do wniesienia skargi
e) Skutek orzeczenia
4. Zarzut bezprawności
5. Skarga na bezczynność instytucji Unii Europejskiej
a) Zakres podmiotowy skargi na bezczynność
b) Warunki wniesienia skargi na bezczynność instytucji
c) Skutek orzeczenia o zaniechaniu ze strony instytucji Unii Europejskiej
6. Skarga odszkodowawcza
a) Podmioty uprawnione
b) Przesłanki odpowiedzialności
c) Bezprawne zachowanie instytucji
d) Bezprawność legislacyjna
§ 3. Pozycja sądów krajowych w systemie wymiaru sprawiedliwości Unii Europejskiej
1. Uwagi ogólne
2. Współpraca sądów krajowych i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej -
pytanie prejudycjalne
a) Obowiązek kierowania pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej
b) Zakres przedmiotowy pytania prejudycjalnego
c) Moc prawna orzeczenia wstępnego
d) Procedura w zakresie orzeczeń wstępnych
3. Zasada autonomii proceduralnej
a) Uwagi ogólne
b) Definicja zasady autonomii proceduralnej
c) Ograniczenia zasady autonomii proceduralnej państw członkowskich
4. Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich
a) Uwagi ogólne
b) Pojęcie "państwa" w kontekście odpowiedzialności odszkodowawczej
c) Warunki powstania odpowiedzialności odszkodowawczej państwa
d) Formy naruszenia prawa Unii Europejskiej przez państwa członkowskie
e) Sposób dochodzenia odszkodowania od państwa
5. Statystyka z działalności Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w latach
2004-2011
Pytania kontrolne
Wykaz podstawowej literatury
Wykaz podstawowych orzeczeń
Rozdział VIII. Ochrona praw i wolności jednostek w Unii Europejskiej
§ 1. Wprowadzenie
§ 2. Ochrona praw podstawowych w prawie Unii Europejskiej
1. Ewolucja podejścia Trybunału Sprawiedliwości do ochrony praw podstawowych
2. Traktatowe podstawy ochrony praw podstawowych
3. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej jako próba stworzenia katalogu chronionych
praw i wolności
4. Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej
§ 3. Obywatelstwo Unii Europejskiej
1. Pojęcie obywatelstwa Unii Europejskiej
2. Prawo do swobodnego poruszania się i pobytu na obszarze państw członkowskich
3. Prawa wyborcze
4. Opieka dyplomatyczna i konsularna
5. Prawa obywateli w kontaktach z organami Unii Europejskiej
§ 4. Unia Europejska a europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności
§ 5. Wolność religijna w Unii Europejskiej
Pytania kontrolne
Podstawowa literatura
Wykaz podstawowych orzeczeń
Rozdział IX. Podstawy prawa materialnego i swobód europejskich
§ 1. Wprowadzenie
§ 2. Swoboda przepływu towarów
1. Uwagi ogólne
2. Pojęcie unii celnej i obszaru celnego Unii Europejskiej
3. Pojęcie towaru i reguły pochodzenia towarów
4. Zakaz stosowania ceł i opłat o skutku równoważnym do ceł
5. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego
6. Zakaz wprowadzania ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym do
ograniczeń ilościowych
7. Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu towarów
§ 3. Swoboda przepływu osób
1. Uwagi ogólne i podstawowe pojęcia
2. Zakres podmiotowy
3. Zakaz ograniczeń swobody migracji ze względu na obywatelstwo
4. Uprawnienia osób migrujących
5. Ograniczenia swobody przemieszczania się pracowników
6. Ograniczenie dostępu do zatrudnienia w administracji publicznej
7. Sytuacja rodzin pracowników migrujących
§ 4. Swoboda przedsiębiorczości
1. Uwagi ogólne i podstawowe pojęcia
2. Ograniczenia swobody przedsiębiorczości
3. Zasada wzajemnego uznawania kwalifikacji
4. Spółki
§ 5. Swoboda świadczenia usług
1. Uwagi ogólne i pojęcie usługi
2. Zakres podmiotowy
3. Zakres przedmiotowy
4. Dozwolone wyłączenia i ograniczenia
§ 6. Swoboda przepływu kapitału i płatności
1. Uwagi ogólne i podstawowe pojęcia
2. Istota swobody przepływu kapitału i płatności
3. Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu kapitału i płatności
Pytania kontrolne
Podstawowa literatura
Wykaz podstawowych orzeczeń
469 stron, B5, oprawa miękka
