PARANOJA POLITYCZNA PSYCHOLOGIA NIENAWIŚCI ROBINS R.S. POST J.M. Księgarnia

Motyw paranoi przewija się przez całe życie polityczne. Gdyby porównać je do orkiestry, czasem motyw ten jest głośno i szybko wygrywany na perkusji, a innym razem powoli, cichutko na strunach harfy. Niekiedy się nawet wydaje, że zupełnie zanika. Ale zawsze powraca. Paranoja, naczelna patologia psychiczna życia politycznego, wywierała i nadal będzie wywierać niezwykle destrukcyjny wpływ na ludzkie sprawy, gdyż jest głęboko zakorzeniona w ludzkiej naturze.

paranoja

Choroba psychiczna, dla której typowe są usystematyzowane urojenia oraz projekcja osobistych konfliktów, przypisywanych rzekomej wrogości otoczenia; chroniczna psychoza funkcjonalna, rozwijająca się w podstępny sposób. Charakteryzuje się uporczywymi, nie ulegającymi zmianom, spójnymi pod względem logicznym urojeniami, dotyczącymi przeważnie prześladowań albo związanymi z manią wielkości.

paranoik

Człowiek dotknięty paranoją.

paranoiczny

Charakteryzujący się przesadną podejrzliwością, cierpiący na urojenia wielkości albo urojenia prześladowcze.

(Webster's New Universal Unabridged Dictionary)

Najosobliwszy z wielu listów kondolencyjnych, jakie Eleonora Roosevelt otrzymała po śmierci męża, nadszedł od Józefa Stalina. Wyraziwszy w paru słowach swoje współczucie, radziecki dyktator dał do zrozumienia, że Franklin Delano Roosevelt został otruty, a on gotów jest pomóc w śledztwie, gdyby pani Roosevelt chciała takowe przeprowadzić. Zasady obowiązującej na Kremlu etykiety najwyraźniej dopuszczały sugerowanie pogrążonej w żałobie wdowie, że jej małżonek został zamordowany, i zachęcanie do wykrycia sprawcy.

Poza czarnym humorem cała ta historia zawiera ważny aspekt dotyczący polityki największego podówczas kraju świata. Po pierwsze, wynika z niej, że krajem tym rządził osobnik o paranoicznej wizji polityki. W jego przekonaniu nawet ludzie w podeszłym wieku, cierpiący na nadciśnienie i zaawansowaną arteriosklerozę nie umierają tak zwyczajnie na te choroby, ale od trucizny. Po drugie, aluzja do morderstwa i podpowiadanie zemsty były najwidoczniej odzwierciedleniem tego, co normalnie działo się na Kremlu. Cały reżim przyjął paranoiczny punkt widzenia. I w końcu, Stalin zakładał, że reszta świata - w tym wypadku Stany Zjednoczone - podziela tę wypaczoną wizję rzeczywistości. Dokonywał projekcji własnych zaburzeń psychicznych (a także typowych dla społeczeństwa, którym rządził) na innych.

Ale czy w grę wchodziła projekcja zaburzeń psychicznych, czy też realiów życia na Kremlu? Materiały wydobyte niedawno z sowieckich archiwów ujawniają, że kiedy Lenin leżał unieruchomiony po wylewie, Stalin utrzymywał, iż prosił on o cyjanek potasu, by skrócić swe cierpienia (choć nie mógł w ogóle mówić!). Podanie trucizny Stalin określił jako "misję humanitarną" i przyrzekł, że wykona ją "bez wahania". Z historii tej płynie wniosek, że Stalin chciał przyspieszyć śmierć Lenina i zapewnić sobie władzę absolutną. W tym świetle jego list do wdowy po Roosevelcie staje się bardziej zrozumiały.

Autorzy niniejszej książki - psychiatra, który poświęcił się badaniom nad psychologią polityki, oraz politolog od dawna zainteresowany rolą psychopatologii w polityce - w coraz większym stopniu uświadamiają sobie rolę paranoicznego myślenia w tej sferze ludzkiej działalności. Paranoiczna wizja świata odegrała decydującą rolę w niszczycielskiej polityce najbardziej osławionych masowych morderców tego stulecia, Hitlera i Stalina. Ajatollah Ruhollah Chomeini zmobilizował paranoiczny gniew przeciw wrogowi zewnętrznemu, "Wielkiemu Szatanowi" - Stanom Zjednoczonym, co niezwykle skutecznie przyczyniło się do skonsolidowania fundamentalistycznej rewolucji islamskiej w Iranie. Zbiorowe samobójstwo i morderstwa dokonywane przez zwolenników Jima Jonesa w Świątyni Ludu w Gujanie motywowane były paranoicznymi przekonaniami. Paranoiczne myślenie dolewało oliwy do ognia, który pochłonął dziesiątki tysięcy ludzkich istnień podczas mordów etnicznych na Bałkanach, w Indiach i w Afryce Środkowej.

W skrajnym wydaniu paranoiczny styl uprawiania polityki przynosi więcej szkody niż jakikolwiek inny. Paranoicy nie mają przeciwników, rywali czy oponentów, tylko wrogów, tych zaś nie wystarczy zwyczajnie pokonać, a już na pewno nie można się z nimi wdawać w kompromisy czy ich pozyskiwać. Wrogów się niszczy.

Były gubernator Luizjany Huey Long powiedział do tych, którzy wyrażali odmienne niż on zdanie: - Ja was nie tylko zwyciężę. Ja was zrujnuję! Paranoję polityczną tak trudno zdefiniować i zrozumieć, ponieważ w punkcie wyjścia jest tylko wypaczeniem właściwej reakcji, dopiero potem przekracza wszelkie granice. Podobnie jak gorączka w chorobie, pewna doza podejrzliwości to w polityce niezbędny, a nawet zdrowy mechanizm obronny. Lyndon Johnson, którego przecież nie zaliczymy do przywódców typu paranoicznego, zauważył kiedyś, że każdy polityk, wchodząc do pokoju pełnego ludzi, powinien umieć wyczuć, kto jest z nim, a kto przeciw niemu. Wszyscy politycy, czy to w Moskwie, czy w Waszyngtonie, muszą nieustannie liczyć się z ewentualnym zagrożeniem i być szczególnie wyczuleni na działania opozycji przybierające formę tajnego spisku. Politycy, którym takiego wyczucia brakuje, długo się nie utrzymają. W niektórych politycznych systemach nawet długo nie pożyją. Na przykład w kłębowisku spisków i intryg, jakim był Kreml, brak tej cechy mógł okazać się zgubny.

Autorzy tej książki, wędrując przez kontynenty i stulecia, dokumentują złowieszczą potęgę paranoi w takich zjawiskach społecznych i politycznych jak: czarownice z Salem, wyprawy krzyżowe, Świątynia Ludu Jima Jonesa w Gujanie, Aum Najwyższa Prawda w Japonii i innych; pokazują jej siłę na przykładzie ekstremistycznych ugrupowań, które sięgają po przemoc w imię chrześcijaństwa, islamu, judaizmu; analizują paranoiczną osobowość przywódców: Idi Amina, Pol Pota, Hitlera, Stalina.

Kiedy polityk rzeczywiście miał w swej praktyce do czynienia ze zdradą albo spiskiem, wyciąga z takiego doświadczenia poważne wnioski i może je nadmiernie uogólnić. W powiedzeniu: "To, że jestem paranoikiem, wcale nie znaczy, że nie chcą się mnie pozbyć", może być zawarta jakaś doza prawdy, ale często równie prawdziwe jest stwierdzenie: "Chcieli się mnie pozbyć, więc lepiej nikomu nie wierzyć i zakładać, że otaczają mnie wrogowie". Przestraszony przywódca polityczny przyswaja sobie paranoiczną postawę, żeby przetrwać. Izoluje się i nie jest już w stanie stworzyć sojuszów opartych na zaufaniu.

Książka ta stopniowo rozwija temat. Najpierw opisuje świat postrzegany przez paranoika, kładąc szczególny nacisk na podejrzliwość jako cechę sine qua non takiej osoby. Następnie przygląda się przejawom paranoi w dziejach, paranoicznym kulturom, analizuje mentalność spiskową i próbuje wyjaśnić, skąd u ludzi tak przemożna skłonność do popadania w paranoję. Potem poddaje analizie niezwykle istotną więź między jednostką a zbiorowością. Na koniec przedstawia przywódców cechujących się paranoiczną wizją świata.

Mądra, wnikliwa książka, która ukazuje, jak nienawiść może obezwładnić przywódców tego świata. Hitler, Stalin i Pol Pot to tylko kilka odstręczających postaci, które Robins i Post poddają chłodnej, obiektywnej analizie w tej naprawdę wybitnej pracy.
Douglas Brinkley, profesor historii University of New Orleans

Autorzy penetrują obszary, których do tej pory nikt nie zbadał tak wnikliwie. Paranoiczny sposób myślenia i płynąca z niego agresja jest wyzwaniem dla porządku społecznego i podstaw demokracji.
Dr Herbert S. Sacks, przewodniczący Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychiatrów

Robert S. Robins, pracownik naukowy w Tavistock Clinic i Wellcome Institute for the History of Science w Londynie, profesor nauk politycznych Tulane University, doradca administracji rządowej w zakresie psychologii politycznej.

Jerrold M. Post, specjalista w dziedzinie politycznej psychologii stosowanej, stypendysta Carnegie Corporation w Nowym Jorku, profesor psychiatrii i psychologii politycznej oraz polityki międzynarodowej George Washington University. Założył rządowy ośrodek analizy osobowości i zachowań politycznych i kierował nim ponad dwadzieścia lat.

Spis treści

Podziękowania

Przedmowa

Rozdział 1.
Umysł paranoika

Rozdział 2.
Paranoiczna kultura i mentalność spiskowa

Rozdział 3.
Korzenie paranoi

Rozdział 4.
Zapotrzebowanie na wrogów

Rozdział 5.
Od apokalipsy indywidualnej do zbiorowej

Rozdział 6.
Zabijanie w imię Boga

Rozdział 7.
Teoretycy paranoi

Rozdział 8.
Agitatorzy i aktywiści

Rozdział 9.
Organizatorzy i propagandziści

Rozdział 10.
Paranoja u władzy. Pol Pot, Idi Amin, Józef Stalin

Rozdział 11.
Adolf Hitler. Destrukcyjna charyzma

Rozdział 12.
Podsumowanie

Przypisy

Bibliografia

423 strony, A5, twarda oprawa

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.