Upadek monarchii rosyjskiej w czasie I wojny światowej otworzył szansę
znacznych przemian politycznych w Europie Wschodniej. Nastąpiło ożywienie ruchów
narodowych na obrzeżach imperium.
W większości przechodziły one podobne etapy w rozluźnianiu swojego stosunku z
Rosją: od wysunięcia
haseł autonomii kulturalnej, przez autonomię polityczną w granicach nierosyjskich
obszarów etnicznych i ich związku z Rosją demokratyczną na zasadzie federacji, aż po
walkę o suwerenność państwową. Chociaż z dużym opóźnieniem, drogę taką przebył
także narodowy ruch białoruski.
Kiedy kilka lat temu po raz pierwszy przeglądałam wydane drukiem dokumenty dotyczące
Białoruskiej Republiki Ludowej (BRL), wydały mi się one znakomitym materiałem na
sensacyjny dramat polityczny: młodzieńcze ideały, marzenia o własnym państwie, brak
zrozumienia ze strony międzynarodowych
gremiów politycznych, zaskakujące zwroty akcji, romantyczni bohaterowie.
W końcu zaś tragiczny finał białoruskiej idei niepodległościowej i jej zwolenników,
z których większość za swoje marzenia zapłaciła cenę najwyższą, ponosząc
śmierć w okresie stalinowskich represji. Bardziej wnikliwa analiza dokumentów
pozwoliła jednak na konstatację, że przyczyną niepowodzeń Białorusinów były nie
tylko wyjątkowo nieprzychylne warunki zewnętrzne i polityka obcych państw, lecz także
czynniki wewętrzne. Białorusini nie potrafili bowiem odrzucić sporów
wewnątrzpartyjnych i skonsolidować się wokół idei państwowej jako nadrzędnego celu
swoich działań. Część działaczy skrajnie lewicowych nurtów na pierwszy plan
wysuwała konieczność przeprowadzenia głębokich reform społecznych, zbyt radykalnych
jednak, by mogły zostać zaakceptowane przez wszystkich przyszłych mieszkańców
niepodległej Białorusi.
W czasie badań pojawiło się wiele pytań: o narodziny białoruskiej idei państwowej, o
plany związane z tworzeniem państwa, o sposób powoływania i funkcjonowania
najwyższych organów władzy, zawieranie sojuszy z sąsiadami, strukturę
administracyjną, oddziaływanie na opinię publiczną oraz
na opinię międzynarodową mieszkańców ziem uznawanych za terytorium przyszłego
białoruskiego państwa, w końcu zaś pytanie o przyczyny porażki. W działaniach
państwotwórczych szczególnie mocno zwalczano bolszewików, którzy zdaniem sowieckich
historiografów byli kreatorami białoruskiej
państwowości. Jednocześnie z trudem dokonywało się zerwanie nie tylko państwowych,
lecz także psychologicznych związków z Rosją. Ścieranie się orientacji wschodniej i
zachodniej było zresztą jedną z przyczyn utrudnionego porozumienia pomiędzy
białoruskimi działaczami narodowymi i istotnym powodem ostatecznego ich rozbicia na
kilka obozów.
Spis treści:
Wykaz skrótów
Wprowadzenie
Rozdział I
Białoruś i jej mieszkańcy w XIX i na początku XX wieku
1.1. Kraj i ludzie
1.2. Ekonomika ziem białoruskich
1.3. Struktura narodowa i społeczna
Rozdział II
Działalność ugrupowań politycznych na ziemiach białoruskich przed I wojną
światową
2.1. Partie ogólnorosyjskie, ogólnopolskie i żydowskie
2.2. ,,Krajowcy"
2.3. Ruchy narodowe: litewski i ukraiński
2.4. Białoruski ruch narodowy
2.5. Wybory do Dumy
Rozdział III
Od ,,Wielkiego Księstwa Litewskiego" do Białoruskiej Republiki Ludowej.
Białoruska idea państwowa w latach 1914-1917
3.1. Pod okupacją niemiecką
3.2. Po wschodniej stronie frontu
3.3. Zjazd Wszechbiałoruski
Rozdział IV
Proklamacja niepodległości Białoruskiej Republiki Ludowej. Koncepcja granic i
symbolika państwowa
4.1. Traktat brzeski
4.2. Białoruski ruch narodowy po rozpędzeniu Zjazdu Wszechbiałoruskiego
4.3. Działalność Białorusinów w ośrodku wileńskim
Spis treści
Zakończenie
Streszczenie w języku białoruskim
Streszczenie w języku angielskim
Bibliografia
Wykaz map
Wykaz fotografii
Indeks osobowy
Indeks geograficzny
Mapy i fotografie
628 stron, oprawa miękka
