"Książka, którą dostaje czytelnik dziś do ręki, jest znacznie
uzupełnioną, pogłębioną i uaktualnioną wersją tej, która została wydana w roku
1991 przez Wydawnictwo Prawnicze.
Wydanie z 1991 r. opiera się na wynikach badań nad "drugim życiem" w
więzieniach zrealizowanych w latach 70-tych i na początku 80-tych. Obecne wydanie
zostało uzupełnione o wyniki badań własnych przeprowadzonych także w latach 70-tych w
dwóch zakładach karnych dla kobiet - nie znalazły się w poprzedniej wersji książki.
Ponadto obecne wydanie zawiera opis i analizę zmian w "drugim życiu" więzień
w latach 50-tych i 60-tych oraz tych, które dokonywały się w "drugim życiu"
więzień w latach 90-tych, aż po dzisiejszy dzień. Dokonałem tego na podstawie analizy
materiałów będących w posiadaniu Centralnego Zarządu Służby Więziennej, także
tych zebranych podczas mojej pracy w więziennictwie oraz tych zebranych przeze mnie od
więźniów w trakcie badań w latach 70-tych i 80-tych i nie wykorzystanych w poprzednim
wydaniu. Nowa wersja Drugiego życia więzienia ukazuje jego przemiany w całym
okresie powojennym, uwzględnia jego rozmaitość we wszystkich typach i rodzajach
więzień tak męskich jak i żeńskich. Daje czytelnikowi szerszą i głębszą
perspektywę interpretacyjną tego zjawiska. Można powiedzieć, iż aktualne wydanie jest
także historią "drugiego życia" więzień w powojennej Polsce, ułomną z
pewnością ale i teren badań jest bardzo trudny.
Pozostawiłem niewiele zmienioną część l poprzedniego wydania - Rzeczywistość,
która broni się przed poznaniem. Pomimo zasadniczych zmian systemowych w Polsce wiele
instytucji, jak choćby Wojsko, Policja i Służba Więzienna, zachowały swój
hierarchiczno-dyspozycyjny charakter. Tego rodzaju instytucje nie poddają się łatwo
inwigilacji i bronią się przed tym jak mogą. Nowa Ustawa o Służbie Więziennej nie
zmieniła zasadniczo jej charakteru. Dopuściła wprawdzie zatrudnianie cywili, ale istoty
jej paramilitarnego charakteru nie naruszyła. Zapewne można dziś łatwiej niż w
przeszłości - pod rządami monopartii - otrzymać zgodę na prowadzenie obserwacji w
więzieniach. Nie mniej jednak dalej tkwią w więziennictwie (nie tylko polskim),
struktury, które generują mechanizmy obronne przed poznaniem. Dlatego bardzo wiele z
tego, co opisałem w poprzedniej wersji książki jest wciąż aktualne. Tym więcej, że
o ile po odzyskaniu wolności na początku lat 90-tych można było mleć nadzieję na
głębokie reformy - to niestety już pod koniec tej dekady, zmiany w polityce karnej
państwa i przeludnienie w więzieniach, mogą doprowadzić do degeneracji całego
systemu.
Poza tym, chcę powiedzieć, iż mechanizmy obronne przed poznaniem są niezbywalnym
elementem "drugiego życia" w więzieniu. Bez nich trudno byłoby wyobrazić
sobie jego istnienie."
Paweł Moczydłowski
pierwszy szef więziennictwa Rzeczypospolitej Polskiej (1990-1994)
(od Autora)
I. RZECZYWISTOŚĆ, KTÓRA BRONI SIĘ PRZED POZNANIEM
II. ZA FASADĄ ORGANIZACJI FORMALNEJ
Więzienne ideologie - w poszukiwaniu tożsamości
"Urkowie" - wyznawcy siły i niepohamowania
"Charakterniacy" - siła zasad i słowa
"Ibermensze" i "możdżanie"
Dwie "grypsery" - magiczna moc języka
"Ludzie" i "frajerzy" - dychotomiczny model "drugiego
życia"
Wśród "złodziei"
"Git-ludzie", "feści" i inni - przeciw dychotomicznemu modelowi
"drugiego życia"
Wokół nielegalnej produkcji i handlu - "drugie życie" bez niepisanego kodeksu
Jeszcze inne "drugie życie"
Przeciw "importingowej" genezie "drugiego życia"
Seks i ekonomia - więzienia żeńskie
"Harem"; "Mężowie", "żony", "podkładaczki" i
"popaprańce"
Ekonomia "drugiego życia"
Między "klawiszami" i "złodziejami"
Warianty stosunków pomiędzy więźniami a personelem - wrogość, symbioza, paralelizm
Druga władza w więzieniu - "klawisze" i złodzieje" przeciw sobie
Eksploatacja: przemoc, czyli o symbiozie wymuszonej
Stosunek funkcjonariuszy SW do więźniów w zakładzie G
Stosunek więźniów do funkcjonariuszy SW w zakładzie G
Obustronne korzyści w koegzystencji
Warianty stosunków między więźniami i funkcjonariuszami Służby Więziennej jako
pochodna stosunków w społeczności więźniów
Wśród "klawiszy"
Podziały między działami Służby Więziennej
"Klawisze" mający kontakt i nie mający kontaktu z więźniami
W murach i poza murami więzienia
Na nowe czasy nowe "drugie życie"
Więzienie bez "drugiego życia"?
Nowa wojna o władzę nad "drugim życiem"
Zwąchanie ofiary; "Gierki" - gry i zabawy na więzienną nudę
W poszukiwaniu nowego "drugiego życia"
Perspektywy - "drugie życie" wokół nielegalnego rynku narkotyków
Stosunki społeczne w "drugim życiu" więzienia - podsumowanie
317 stron