Synteza prawa polskiego 1918-1939
Przed teoretykami i praktykami w kulturze prawnej i prawniczej odradzającej się
Rzeczypospolitej Polskiej w 1918 roku stanęły ogromne wyzwania tworzenia rodzimej
państwowości, prawodawstwa i nauki. Ważną rolę odegrał przy tym renesans filozofii
prawa, która miała w Polsce przed utratą suwerenności państwa poprzez rozbiory obcych
mocarstw: Austro-Węgier, Prus i Rosji, świetlane postacie, jak choćby osławiony na
Starym Kontynecie Paweł Włodkowic. Już w roku 1923 Edmund Krzymuski z Uniwersytetu
Jagiellońskiego pisze o tym rozwoju: „Począwszy od ostatniego dziesięciolecia XIX
wieku filozofia prawa zaczyna się w całej Europie budzić do nowego życia i pojęcie
prawa natury, jako wzoru idealnego, wracać do powszechnego uznania”1, do czego
przyczynili się w sposób „najpoważniejszy” „profesor Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego Czesław Martyniak (1906–1939) oraz o. Jacek Woroniecki”.
Z Wprowadzenia
Wprowadzenie
Wykaz skrótów
Wykaz literatury i źródeł
Część pierwsza. Filozofia i międzynarodowy kontekst prawa polskiego
Rozdział I. Zarys filozofii prawa (Tadeusz Guz)
1. Wprowadzenie
2. Neotomistyczno-realistyczna koncepcja filozofii prawa Czesława Martyniaka, o. Jacka
Woronieckiego OP oraz Ignacego Czumy, Edmunda Eltera, Feliksa Konecznego, Edmunda
Krzymuskiego, Andrzeja Mycielskiego, Jana Piwowarczyka, ks. Antoniego Szymańskiego,
Władysława Wichra
2.1. Czy nauki prawne potrzebują metafizyki?
2.2. Prawo a etyka i teologia
2.3. Pytanie o osobę jako podstawę ontyczną dla bytu prawa
2.4. Problematyka rozumienia bytowości prawa stanowionego
2.5. Formalna i materialna pozytywizacja prawa naturalnego
2.6. Konieczność powrotu filozofii prawa jako nauki do jej realistycznych
metafizyczno-chrześcijańskich źródeł
2.7. Pytanie o rozumienie Rzeczypospolitej Polskiej jako państwa i dobra wspólnego
3. Psychologistyczna względnie "pluralistyczna i ewolucyjna" "teoria
prawa" Leona Petrażyckiego, Jerzego Landego, Eugeniusza Jarry, Szymona Kachana i
Jerzego Ossowskiego oraz Eugeniusza Bautro i Bronisława Wróblewskiego
4. Idealistyczno-pozytywistycznie inspirowana teoria prawa psychologiczno-socjologiczna
Henryka Piętki, Czesława Znamierowskiego, Sawy Frydmana (Czesława Nowińskiego),
Józefa Zajkowskiego oraz Ignacego Koschembahra-Łyskowskiego i Romana Rybarskiego
5. Normatywistyczna teoria pozytywizmu prawniczego Szymona Rundsteina i Władysława L.
Jaworskiego oraz Stanisława Druksa, Antoniego Peretiatkowicza i Wiktora Sukiennickiego
6. Podsumowanie
Rozdział II. Polska myśl prawna i prawnicza (Aleksander Stępkowski)
1. Wprowadzenie
2. Leon Petrażycki i psychologiczna teoria prawa
2.1. Szukając tożsamości zjawisk prawnych
2.2. Polityka prawa
3. Oddziaływanie psychologicznej teorii prawa
3.1. W kręgu uczniów Petrażyckiego
4. Teoria prawa w Wilnie: między psychologizmem a filozofią analityczną
4.1. Socjologiczna korekta neokantyzmu
4.2. Psychologizm i jurysprudencja interesów w świetle reizmu ontologicznego
4.3. Od filozofii języka do realizmu prawniczego
5. Poznańscy krytycy Petrażyckiego
6. Między prawem i moralnością
6.1. Przeciw rozdziałowi
6.2. Inspiracje tomistyczne
7. Czysta nauka prawa d lapolonaise
7.1. Poza normatywizm ku moralności Chrystusowej?
7.2. Między normatywizmem a szkołą wolnego prawa
8. Teoretyczne koncepcje cywilistów
8.1. Socjologizm inspirowany prawem rzymskim
9. Socjologizm na gruncie prawa karnego
9.1. Prawo karne w perspektywie chadeckiej
9.2. Prawo karne w państwie społecznym
10. Podsumowanie
Rozdział III. Status prawnomiędzynarodowy II Rzeczypospolitej (Lech
Antonowicz)
1. Powstanie II Rzeczypospolitej
2. Uznanie międzynarodowe II Rzeczypospolitej
3. Konstytucyjne organy II Rzeczypospolitej dla spraw zagranicznych
4. II Rzeczypospolita w społeczności międzynarodowej
4.1. Umowy międzynarodowe
4.2. Stosunki dyplomatyczne i konsularne
4.3. Organizacje międzynarodowe
Część druga. Prawo konstytucyjne, administracyjne i procedura
administracyjna oraz prawo wyborcze
Rozdział I. Prawo konstytucyjne II Rzeczypospolitej Polskiej (Dariusz
Dudek)
1. Odrodzenie państwowości polskiej i prowizorium ustrojowe
2. Konstytucja marcowa - demokracja parlamentarna
3. Konstytucja kwietniowa - republika prezydencka
Rozdział II. Ustrój sądów powszechnych (Waldemar Bednaruk)
1. Organizacja sądownictwa w pierwszych latach niepodległości
1.1. Sądownictwo na ziemiach polskich po odzyskaniu niepodległości
1.2. Struktura sądów na obszarze byłego zaboru rosyjskiego
1.3. Struktura sądów na obszarze byłego zaboru austriackiego
1.4. Struktura sądów na obszarze byłego zaboru pruskiego
1.5. Zasady przewodnie sądownictwa zawarte w Konstytucji marcowej
1.6. Prace nad prawem o ustroju sądów powszechnych
2. Ustrój sądów powszechnych po unifikacji
2.1. Struktura sądów powszechnych
2.2. Zmiany zasad przewodnich wprowadzone przez Konstytucję kwietniową
Rozdział III. Prawo administracyjne (Stanisław Wrzosek)
1. Nauka prawa administracyjnego
2. Część ogólna prawa administracyjnego
2.1. Stosunek administracyjnoprawny
2.2. Źródła prawa administracyjnego
2.3. Podział administracyjny państwa i organy terenowe administracji
2.4. Centralna administracja rządowa
2.5. Rządowa administracja terenowa
a. Administracja ogólna (zespolona)
b. Administracja specjalna (niezespolona)
2.6. Prawo samorządu terytorialnego
2.7. Prawo samorządu gospodarczego i zawodowego
2.8. Prawno-organizacyjne aspekty reform administracji publicznej
2.9. Nauka administracji
3. Materialne prawo administracyjne (wybrane przykłady)
3.1. Prawo urzędnicze
3.2. Prawo ochrony przyrody
3.3. Unormowania dotyczące fundacji prawa publicznego
3.4. Prawo zamówień publicznych
3.5. Unormowania dotyczące koncesjonowania działalności gospodarczej
3.6. Administracyjnoprawne uwarunkowania obrotu nieruchomościami z udziałem
cudzoziemców
4. Zwyczaj w prawie administracyjnym
Rozdział IV. Procedura administracyjna (Jerzy Parchomiuk)
1. Procedura administracyjna
1.1. Pierwsze regulacje prawne procedury administracyjnej w okresie międzywojennym
1.2. Kodyfikacja procedury z roku 1928 r
1.3. Podmioty postępowania
1.4. Przebieg postępowania
1.5. Rozstrzygnięcia
1.6. Weryfikacja rozstrzygnięć w postępowaniu administracyjnym
1.7. Podsumowanie
2. Sądownictwo administracyjne
2.1. Prawne podstawy funkcjonowania sądów administracyjnych w okresie międzywojennym
2.2. Ustrój i wewnętrzna organizacja NTA
2.3. Kompetencje i podstawowe zasady funkcjonowania NTA
2.4. Podsumowanie
Rozdział V. Prawo wyborcze (Maciej P. Gapski)
1. Wprowadzenie
2. Ordynacja wyborcza do Sejmu Ustawodawczego
3. Prawo wyborcze pod rządami Konstytucji marcowej
3.1. Prawo wyborcze do Sejmu
3.2. Prawo wyborcze do Senatu
3.3. Prawo wyborcze na urząd Prezydenta RP
3.4. Prawo wyborcze do organów samorządu terytorialnego
4. Prawo wyborcze pod rządami Konstytucji kwietniowej
4.1. Prawo wyborcze do Sejmu
4.2. Prawo wyborcze do Senatu
4.3. Prawo wyborcze na urząd Prezydenta RP
4.4. Prawo wyborcze do organów samorządu terytorialnego
5. Podsumowanie i wnioski
Część trzecia. Prawo cywilne i procedura cywilna oraz prawo rodzinne i
prawo prywatne międzynarodowe
Rozdział I. Prawo cywilne - część ogólna (Marzena Dyjakowska)
1. Część ogólna prawa cywilnego w okresie międzywojennym
1.1. Źródła prawa cywilnego
1.2. Prace kodyfikacyjne nad częścią ogólną prawa cywilnego
1.3. Osoby fizyczne
1.4. Osoby prawne
1.5. Czynność prawna
1.6. Zagadnienia należące do części ogólnej unormowane
w Kodeksie zobowiązań
Rozdział II. Prawa rzeczowe (Leonard Górnicki)
1. Wprowadzenie
2. Prawa rzeczowe i ich system w doktrynie oraz
w ustawodawstwach dzielnicowych
3. Własność i posiadanie
4. Prawa na rzeczy cudzej. Prawa zastawnicze
Rozdział III. Prawa na dobrach niematerialnych (Leonard Górnicki)
1. Początki
2. Nowe ustawodawstwo polskie w zakresie ochrony wynalazków, wzorów i znaków towarowych
3. Polska ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
4. Polska ustawa o prawie autorskim - ogólna charakterystyka
Rozdział IV. Charakterystyka polskiego prawa zobowiązań okresu II
Rzeczypospolitej (Juliusz Seweryn Petraniuk)
1. Wprowadzenie
1.1. Przyczyny obowiązywania obcego prawa na terenach polskich
1.2. Komisja Kodyfikacyjna
2. Stosunek prawa partykularnego do nowo tworzonego
2.1. Klauzule derogacyjne w przepisach Kodeksu zobowiązań oraz przepisach
wprowadzających
2.2. Prawo międzyczasowe
3. Miejsce oświadczenia woli w systemie Kodeksu zobowiązań
3.1. Wpływ prawa obcego na kształt Kodeksu zobowiązań
3.2. Charakterystyka źródeł stosunków obligacyjnych
3.3. Wymogi co do formy oświadczeń woli
4. Wymogi ważności oświadczeń woli
4.1. Rodzaje oświadczeń woli
4.2. Oświadczenie woli a czynność prawna
4.3. Wady oświadczenia woli
4.4. Wykładnia oświadczeń woli
5. Klauzula rebus sic stantibus
5.1. Wyzysk
5.2. Wyjątki od zasady pacta sunt servanda
6. Wykonanie zobowiązania
7. Regulacje dodatkowych zastrzeżeń umownych na przykładzie odstąpienia od umowy
7.1. Zastrzeżenie i wykonanie prawa odstąpienie od umowy
7.2. Odstąpienie a warunek
8. Zastosowanie norm Kodeksu zobowiązań do stosunków między kupcami
9. Podsumowanie
Rozdział V. Prawo spadkowe (Marzena Dyjakowska)
1. Źródła prawa spadkowego
2. Prace kodyfikacyjne nad prawem spadkowym
3. Pojęcie i skład spadku
4. Forma testamentu
5. Próby regulacji dziedziczenia gospodarstw rolnych
Rozdział VI. Prawo rodzinne (Stanisław Paździor)
1. Wprowadzenie
2. Charakter prawny pochodzenia dzieci
3. Dzieci nieślubne
4. Legitymacja potomstwa
5. Prawo zaskarżania nieślubności dziecka
6. Przysposobienie
7. Usamowolnienie
8. Rada familijna
9. Opiekun główny
10. Opiekun przydany
11. Dzieci nieślubne
12. Podsumowanie
Rozdział VII. Prawo małżeńskie (Stanisław Paździor)
1. Wprowadzenie
2. Prawo małżeńskie poszczególnych wyznań
2.1. Małżeństwo katolików
2.2. Małżeństwo prawosławnych
2.3. Małżeństwo greko-katolików
2.4. Małżeństwa osób wyznań ewangelickich: augsburskiego i reformowanego
2.5. Małżeństwo osób wyznania Mojżeszowego
2.6. Małżeństwo w wyznaniu mahometańskim
3. Przeszkody małżeńskie w różnych zaborach
3.1. Prawo w zaborze pruskim
3.2. Prawo w zaborze austriackim
3.3. Prawo w zaborze rosyjskim
4. Inne przepisy małżeńskie
4.1. Zaręczyny
4.2. Zapowiedzi
4.3. Forma zawarcia małżeństwa
4.4. Rozwód
4.5. Uznanie małżonka za zmarłego
5. Prace nad ujednoliceniem prawa osobowego
6. Prawo małżeńskie majątkowe
6.1. Prawo niemieckie
6.2. Prawo Królestwa Polskiego
6.3. Prawo austriackie
7. Prace nad prawem małżeńskim majątkowym
8. Wnioski
Rozdział VIII. Procedura cywilna (Grzegorz Trojanowski)
Rozdział IX. Prawo prywatne międzynarodowe i międzydzielnicowe (Jacek
Widio)
1. Wprowadzenie
2. Geneza polskich ustaw - Prawo prywatne międzynarodowe
i Prawo prywatne międzydzielnicowe. Podstawowe zasady, myśli przewodnie i instytucje
2.1. Funkcja prawa prywatnego międzynarodowego i międzydzielnicowego
2.2. Norma kolizyjna. Problematyka łącznika
2.3. Zakres działania norm. Wykładnia i luki. Zasady dotyczące pojmowania i stosowania
prawa właściwego
2.4. Budowa ustawy z 1926 r. Część ogólna i część szczegółowa
2.5. Odesłanie do innego prawa
2.6. Niejednolite prawo
2.7. Klauzula porządku publicznego. Ograniczenie stosowania obcego prawa merytorycznego
2.8. Stwierdzenie treści prawa obcego. Posiłkowy charakter prawa polskiego
2.9. Odwet (zasada wzajemności)
2.10. Kwalifikacja
2.11. Zmiana statutu
2.12. Obejście prawa
3. Część szczegółowa
3.1. Statut personalny. Zdolność prawna
3.2. Forma czynności prawnej
3.3. Prawa rzeczowe
3.4. Zobowiązania
3.5. Zawarcie małżeństwa
3.6. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami
3.7. Rozwód i rozdział od stołu i łoża
4. Stosunki między rodzicami a dziećmi
4.1. Pochodzenie ślubne
4.2. Rodzice a dzieci ślubne
4.3. Dzieci nieślubne
4.4. Uprawnienie dzieci nieślubnych. (Legitymacja)
4.5. Przysposobienie. (Adopcja), Opieka
5. Prawo spadkowe
5.1. Spuścizny po obywatelach polskich i po cudzoziemcach
5.2. Prawo prywatne międzydzielnicowe
6. Opinie znawców zagranicznych
Część czwarta. Prawo karne, karne wykonawcze i procedura karna
Rozdział I. Prawo karne materialne (AnnaKomadowska)
1. Prawo karne w dzielnicach porozbiorowych (1918-1932)
1.1. Prawo karne w byłym zaborze rosyjskim
1.2. Prawo karne w byłym zaborze pruskim
1.3. Prawo karne w byłym zaborze austriackim
2. Prawo karne w okresie 1932-1939
2.1. Zasady odpowiedzialności karnej
2.2. Odpowiedzialność nieletnich
2.3. Kary i sposoby ich wymierzania
2.4. Środki zabezpieczające
2.5. Część szczególna kodeksu
3. Podsumowanie
Rozdział II. Polskie prawo penitencjarne (Małgorzata Kuć)
1. Wprowadzenie
2. Stan więzień
3. Organizacja więziennictwa
4. Warunki socjalno-bytowe i opieka medyczna
5. Nadzór penitencjarny
6. Klasyfikacja skazanych
7. Więźniowie polityczni
8. System progresywny
9. Zatrudnienie skazanych
10. Nauczanie skazanych
11. Działalność kulturalno-oświatowa
12. Opieka religijna
13. Prawo więźniów do kontaktów ze światem zewnętrznym
14. Nagradzanie i karanie dyscyplinarne
15. Udział przedstawicieli społeczeństwa w wykonywaniu kary
16. Podsumowanie
Rozdział III. Polskie postępowanie karne w świetle przepisów Kodeksu
postępowania karnego z 1928 roku (Grzegorz Gozdór)
1. Wprowadzenie
2. Założenia ogólne
3. Zakres działania sądów
4. Strony, obrońcy i pełnomocnicy
5. Reprezentanci stron procesowych
6. Postępowanie dowodowe
7. Środki zapobiegawcze
8. Przepisy porządkowe
9. Postępowanie przygotowawcze
10. Postępowanie jurysdykcyjne
11. Środki odwoławcze
12. Podsumowanie
Część piąta. Prawo skarbowe, gospodarcze, handlowe oraz prawo pracy i
prawo ochrony środowiska
Rozdział I. Skarbowość i prawo skarbowe (Hubert Izdebski)
1. Wprowadzenie
2. System walutowy
3. Władze skarbowe
4. Podatki
5. Budżet państwa
6. Skarbowość komunalna
7. Banki państwowe
8. Kontrola państwowa
Rozdział II. Administracyjnoprawna regulacja działalności gospodarczej
(Piotr Fiedorczyk)
1. Konstytucyjne podstawy organizacji ustroju gospodarczego w II RP
2. Ustawodawstwo przemysłowe na ziemiach polskich w chwili odzyskania niepodległości.
Prace nad unifikacją
3. Prawo przemysłowe z 1927 r.
3.1. Podstawowe pojęcia
3.2. Rodzaje przemysłu
3.3. Administracja przemysłowa
3.4. Uwagi końcowe
4. Działalność gospodarcza uregulowana poza prawem przemysłowym
5. Samorząd gospodarczy i zawodowy
5.1. Samorząd gospodarczy
5.2. Samorząd zawodowy
5.3. Samorząd giełdowy
6. Ustawa kartelowa
Rozdział III. Prawo handlowe (Andrzej Herbet/Adam Redzik)
1. Wprowadzenie
2. Pojęcie i miejsce prawa handlowego w systemie prawa
3. Unifikacja i kodyfikacja prawa handlowego; źródła prawa
4. Doktryna i nauczanie prawa handlowego
5. Kodeks handlowy
6. Prawo spółdzielcze
7. Ochrona konkurencji i prawo własności przemysłowej
8. Prawo wekslowe i czekowe
Rozdział IV. Rozwój polskiego prawa pracy (Grzegorz Goździewicz)
1. Wprowadzenie
2. Lata 1918-1926
3. Lata 1926-1939
4. Podsumowanie
Rozdział V. Geneza prawa ochrony środowiska (Piotr Korzeniowski)
1. Wprowadzenie
2. Ochrona prawna lasów
3. Ochrona prawna wód
4. Regulacje prawne dotyczące gospodarki rybackiej
5. Przepisy prawne dotyczące łowiectwa
6. Próba stworzenia modelu kompleksowej ochrony prawnej
przyrody w prawodawstwie II Rzeczypospolitej
7. Podstawy teoretyczne ochrony prawnej przyrody
w II Rzeczypospolitej
8. Podsumowanie
Część szósta. Prawo wyznaniowe i polskie prawo kanoniczne
Rozdział I. Stosunki państwo-kościół (Józef Kr ukowski)
1. Wprowadzenie
2. Zasady konstytucyjne
2.1. Wolność religijna w wymiarze indywidualnym
2.2. Zasady relacji instytucjonalnych
3. Sytuacja prawna Kościoła katolickiego
3.1. Gwarancje konstytucyjne
3.2. Gwarancje konkordatowe
4. Sytuacja prawna związków wyznaniowych mniejszości religijnych
Rozdział II. Prawo kanoniczne (Mirosław Sitarz)
1. Wprowadzenie
2. Charakterystyka Kościoła w Polsce
3. Podmioty kompetentne do stanowienia prawa partykularnego
4. Źródła polskiego prawa kanonicznego
5. Ośrodki naukowe i kanoniści
5.1. Ośrodki naukowe
5.2. Kanoniści
6. Literatura polskiego prawa kanonicznego
7. Podsumowanie
Część siódma. Nauczanie prawa rzymskiego oraz medycyny sądowej
Rozdział I. Nauczanie medycyny sądowej na Wydziałach Prawa w Polsce
(Władysław Witczak/Igor Szwiec)
1. Przedmiot medycyny sądowej i jej znaczenie dla praktyki wymiaru sprawiedliwości
2. Nauczanie medycyny sądowej na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego
w latach 1919-1939
3. Nauczanie medycyny sądowej w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach
1919-1939
4. Nauczanie medycyny sądowej na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
1918-1939
5. Nauczanie medycyny sądowej na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1918-1939
6. Nauczanie medycyny sądowej na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1918-1939
Rozdział II. Prawo rzymskie i jego nauczanie w Polsce (Bożena Anna
Czech-Jezierska)
1. Wprowadzenie
2. Nauczanie prawa rzymskiego w polskich uniwersytetach
2.1. Zarys organizacji życia naukowego po 1918 r
2.2. Miejsce prawa rzymskiego w programie studiów prawniczych w okresie międzywojennym
2.3. Uniwersytet Jagielloński
2.4. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
2.5. Uniwersytet Warszawski
2.6. Katolicki Uniwersytet Lubelski
2.7. Uniwersytet Poznański
2.8. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie
3. Dorobek naukowy polskich romanistów z zakresu prawa rzymskiego
3.1. Podręczniki
3.2. Historia źródeł prawa rzymskiego
3.3. Papirologia prawnicza
3.4. Proces cywilny
3.5. Prawo osobowe i czynności prawne
3.6. Prawo rodzinne
3.7. Prawo rzeczowe
3.8. Zobowiązania
4. Podsumowanie
Noty o Autorach
Indeks osobowy
Indeks rzeczowy
1005 stron, Format: 13.5x22.5cm, oprawa twarda
