System polityczny Państwa Watykańskiego stanowi konstrukcję unikalną w
skali globalnej. Forma państwa, struktura organów władzy publicznej Watykanu oraz
rządząca nimi logika są odmienne od znanej z teorii i praktyki świeckich systemów
politycznych. Konkluzywnie można przyjąć, że Watykan jest państwem sensu stricto
pozostającym w unii funkcjonalnej ze Stolicą Apostolską, jego formę zaś można
określić jako absolutną, teokratyczną monarchię elekcyjną o charakterze
patrymonialnym, zachowującą pełną neutralność w stosunkach międzynarodowych.
Oryginalność takiej konstrukcji pozwala na opisanie jej jako formy odrębnej w sensie
teoretycznopolitycznym.
Praca ujmuje rozstrzygnięcia natury teoretycznej oraz analizę operacyjną systemu
rządów. W toku postępowania badawczego postawiono trzy podstawowe problemy (pytania):
1. Czy Watykan jest desygnatem pojęcia państwa?
2. Jaka jest natura relacji Watykanu ze Stolicą Apostolską?
3. Jaka jest struktura systemu politycznego oraz forma państwa?
ze Wstępu
Wewnątrz ponad 150 kolorowych zdjęć.
Spis treści:
Wstęp 17
CZĘŚĆ I. U ŹRÓDEŁ PAŃSTWOWOŚCI WATYKANU 37
Rozdział I. Dziedzictwo Państwa Kościelnego
37
1. Powstanie i rozwój świeckiej władzy papieży (754-1870) 37
1.1. Donacja Pepina i rozwój Państwa Kościelnego 37
1.2. Państwo Kościelne w dobie upadku. Narastanie konfliktu między Tiarą a Koroną
41
1.3. Koncepcje rozwiązania politycznego 55
1.4. Polityka faktów dokonanych i okoliczności upadku Państwa Kościelnego
60
2. Ewolucja instytucji politycznych Państwa Kościelnego 68
2.1. Powstanie i rozwój administracji papieskiej 68
2.2. Ustanowienie Sekretariatu Stanu 73
2.3. Rola polityczno-administracyjna Kamery Apostolskiej 75
2.4. "Statut Fundamentalny". Próba stworzenia systemu rządów kościelno-konstytucyjnych
79
2.5. Kuria Rzymska po 1870 roku 82
Rozdział II. "Kwestia rzymska" i Traktaty Laterańskie
84
1. Rozwój "kwestii rzymskiej" (1870-1929) 84
1.1. "Niewola watykańska" 84
1.2. Przesłanki porozumienia za pontyfikatu Benedykta XV 90
1.3. Projekt M. Erzbergera 93
1.4. Projekt "Constantinusa" 95
2. Pakty Laterańskie i rozwiązanie "Kwestii rzymskiej" 98
2.1. Rokowania między Stolicą Apostolską a Włochami 101
2.2. Postanowienia Traktatu i jego wykładnia 109
2.3. Problem ratyfikacji 115
2.4. Ugoda laterańska w świetle faszystowskiej doktryny państwa 118
Rozdział III. Państwo Watykańskie w perspektywie teoriopolitycznej
128
1. Kontrowersje wokół podmiotowości Watykanu 128
1.1. Watykan a kwestia podmiotowości Państw miniaturowych 128
1.2. Teoria "państwa personalnego" H. Reinhardta 133
1.3. Koncepcja suwerenności "związku społecznego" P. Fiore
137
1.4. Koncepcja suwerenności "wspólnoty duchowej" G. Radbrucha
137
2. Zakres jurysdykcji terytorialnej i personalnej 139
2.1. "Państwo-miasto". Obszar i osobliwości graniczne 139
2.2. "Państwo w państwie". Dobra eksterytorialne Stolicy Apostolskiej
151
2.3. "Państwo zamknięte". Ograniczenia prawa wstępu do Państwa Watykańskiego
167
2.4. "Państwo-urząd". Specyfika obywatelstwa i prawa pobytu
170
3. Suwerenność Biskupa Rzymskiego 175
3.1. Ograniczony związek Stolicy Apostolskiej z Kościołem 175
3.2. Historyczny związek Stolicy Apostolskiej z Państwem Miasta Watykańskiego
178
3.3. Specyfika relacji między Watykanem a Włochami. Ograniczenia suwerenności
terytorialnej oraz gwarancje rzeczowe i osobowe 186
CZEŚĆ II. SPECYFIKA I PRZEOBRAŻENIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH
201
Rozdział IV. Model systemu politycznego 201
1. Struktura systemu politycznego 201
2. Wymiar socjopolityczny i prawnopolityczny 202
2.1. Służebny cel państwa 203
2.2. Suwerenność jednostki, jednolitość władzy państwowej oraz monarchiczna forma państwa
206
2.3. Państwo wyznaniowo-hierokratyczne 211
2.4. Patrymonialny charakter państwa 212
2.5. Neutralność w stosunkach międzynarodowych 213
2.6. Specyfika systemu prawnego 215
Wymiar organizacyjno-polityczny 228
3.1. Suweren i głowa państwa 228
3.2. Instytucje Kurii Rzymskiej wykonujące władzę delegowaną 229
3.3. Inne instytucje władzy publicznej 231
Rozdział V. Pozycja ustrojowa suwerena. Ewolucja instytucji konklawe
234
1. Pozycja ustrojowa Biskupa Rzymskiego 234
1.1. Władza Biskupa Rzymskiego 234
1.2. Legaci papiescy 240
2. Ustrój Kolegium Kardynalskiego 242
2.1. Geneza i struktua Kolegium Kardynalskiego 242
2.2. Funkcje Kolegium Kardynalskiego 246
Wakans Stolicy Apostolskiej. Powstanie i ewolucja instytucji konklawe do 1996 roku
250
3.1. Historyczny rozwój przedmiotowych źródeł prawa 250
3.2. Wybór papieży przed ustanowieniem konklawe 253
3.3. Okoliczności ustanowienia konklawe i rozwój prawa dotyczącego wakansu Stolicy
Rzymskiej 255
3.4. Kodyfikacje i inne regulacje XX-wieczne 262
4. Elekcje papieskie w latach 1922-2005 - od Piusa XI do Benedykta XVI
271
5. Sediswakancja i wybór papieża w obowiązującym ustawodawstwie 285
5.1. Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie w okresie sede vacante
286
5.2. Elektorzy Biskupa Rzymskiego i procedura wyborcza 295
5.3. Przyjęcie i ogłoszenie wyboru oraz rozpoczęcie posługi nowego papieża
314
Rozdział VI. Ewolucja władzy delegowanej Kurii Rzymskiej
316
1. Etapy posoborowej reformy Kurii Rzymskiej 316
1.1. Reorganizacja Kurii za pontyfikatu Pawła VI 316
1.2. Kuria Rzymska w obowiązującym ustawodawstwie 318
2. Rola polityczno-administracyjna Sekretariatu Stanu 321
2.1. Pozycja ustrojowa Sekretariatu Stanu 321
2.2. Utrzymywanie stosunków dyplomatycznych 323
2.3. Umowy międzynarodowe 327
3. Udział urzędów kurialnych w wykonywaniu władzy publicznej 330
3.1. Funkcje Kamery Apostolskiej sede plena i sede vacante 330
3.2. Wykonywanie uprawnień administracyjno-kontrolnych 333
4. Posoborowa reforma Dworu Papieskiego 338
4.1. Pozycja ustrojowa i funkcjonowanie Prefektury Domu Papieskiego 338
4.2. Reorganizacja świty papieskiej 342
Rozdział VII. Ewolucja innych instytucji władzy publicznej
356
1. Ustanowienie i dynamika rozwoju administracji cywilnej 356
1.1. Organy wykonawcze i ustawodawcze do pontyfikatu Jana Pawła II 356
1.2. Odnowa ustroju i Ustawa Zasadnicza z 2000 roku 363
1.3. Organy konsultatywne 369
2. Etapy rozwoju sądownictwa państwowego 371
2.1. Struktura sądownictwa w świetle Ustawy Zasadniczej z 1929 roku
371
2.2. Ustrój sądownictwa po reformie piańskiej 373
3. Organy o kompetencjach szczególnych 377
3.1. Ustanowienie i rozwój administracji kościelnej 377
3.2. Powstanie i działalność Biura Pracy Stolicy Apostolskiej. Status pracowników
Stolicy Apostolskiej, Watykanu i instytucji centralnych Kościoła 380
Zakończenie 382
Aneks 1: Sede vacante i konklawe w 2005 roku 387
I. Notyfikacja zgony Jego Świątobliwości Jana Pawła II 387
II. Kolegium Kardynalskie w dniu zawakowania Stolicy Apostolskiej 387
III. Herby kardynałów-elektorów 406
IV. Kolegium Kardynalskie według precedencji (stan na dzień 1 czerwca 2005)
410
Aneks 2: Papieskie formacje wojskowe 417
Bibliografia 420
Summarium 447
Indeks nazwisk 482
494 strony, B5, twarda oprawa
