Media, zarówno kontrolowane jak i niezależne, odgrywały kluczową rolę w
trudnej historii Polski po II wojnie światowej. Wartościowa i ważna książka Tomasza
Gobana-Klasa nie tylko opisuje szczegółowo walkę tych dziennikarzy, którzy chcieli
pisać prawdę, ale także przedstawia porażający obraz kontroli politycznej prasy.
Książka, oparta na materiałach archiwalnych oraz własnych studiach autora, jest cennym
uzupełnieniem naszej wiedzy o tym okresie.
Madeleine K. Albright
była Sekretarz Stanu USA, autorka rozprawy
Poland. The Role of the Press in Political Change
Waszyngton D.C, 12 marca 2005
Książka opowiada o dyrygowaniu mediami od góry oraz lawirowaniu i podwójnym
myśleniu od dołu. Dramatycznie przedstawione dzieje protestów 1956, 1968 oraz
Solidarności są połączone z analizą funkcjonowania mediów w tych okresach. Książka
ukazuje historię polskiego dziennikarstwa, której wiele stron zginęło w gąszczu
oświadczeń, podziemnych publikacji oraz partyjnych dokumentów. Goban-Klas klarownie
przedstawia dynamikę tworzenia a potem niszczenia monopolu medialnego partii.
Jane L. Curry
profesor programu Fulbrighta, Hoover Institution Uniwersytetu Stanforda,
autorka angielskiego tłumaczenia Czarnej Księgi Cenzury PRL
San Jose, Kalifornia, 24 lutego 2005
Od autora 11
CZĘŚĆ PIERWSZA. Kontekst 17
Wprowadzenie 17
Media i upadek bloku radzieckiego 17
Mur berliński: kto go wzniósł, co go zniszczyło? 17
Dlaczego polskie komunistyczne media są ciekawe? 20
Cele książki 22
Przypisy 25
2. Kontekst teoretyczny: trzy spojrzenia na system środków masowego przekazu
27
Dwa systemy środków masowego przekazu: otwarty i zamknięty 27
Społeczeństwo obywatelskie wobec totalnej kontroli 32
Zawód dziennikarz: w czyjej służbie? 35
Przypisy 38
3. Kontekst polityczny: zmieniające się doktryny radzieckich środków masowego
przekazu 43
Tworzenie leninowskiego modelu dziennikarstwa 43
Prasa - stalinowska broń najdalszego zasięgu 49
Odwilż za Chruszczowa, zamrożenie w czasach Breżniewa i "głasnost" za
Gorbaczowa 51
Przypisy 55
Kontekst historyczny: dziedzictwo prasowej przeszłości
63
W poszukiwaniu korzeni 63
W podziemiu 66
Przypisy 69
CZĘŚĆ DRUGA. Orkiestra medialna 75
5. Preludium: aranżacja i dostrajanie lipiec 1944 - grudzień 1948
75
Model przejęcia władzy przez komunistów 76
Wyjściowa sytuacja polityczna: 1944-1945 78
Powojenne warunki działania prasy 80
Rekonstrukcja prasy 82
Dostrajanie dziennikarstwa 85
Historia Ministerstwa Informacji i Propagandy 86
Tworzenie cenzury 89
Czytelnik - budowanie koncernu prasy socjalistycznej 94
Koniec ograniczonego pluralizmu 96
Przypisy 98
Maszerując w rytm radzieckich werbli: grudzień 1948 - grudzień 1953
103
Raj obiecany 103
Propagandowy "Gleichschaltung" 105
Semantyka propagandy stalinowskiej 111
Tresura dziennikarzy 114
Ogranizacja komunistycznych mediów 116
Monopolizacja prasy 118
Raj utracony 119
Przypisy 121
Nowe tematy, instrumenty i wykonawcy: grudzień 1953 - październik 1956
125
Zwiastuny zmian 126
Wpływ zagranicznych rozgłośni radiowych 128
Narasta ferment 130
Okno na Zachód: światowy festiwal młodzieży 131
Poemat nie tylko dla dorosłych 134
Dziennikarstwo "Po Prostu" 137
Nie tak całkiem tajne przemówienie Chruszczowa z 1956 r. 140
Od czerwca do października 144
Październik 1956 148
Ochłodzenie 151
Przypisy 154
8. Pod batutą Gomółki: styczeń 1957 - marzec 1968 161
Odkręcanie Października 1956 162
Początki jawnej opozycji 168
Wojna partii i mediów z Kościołem 170
Przykręcanie śruby 174
Przypisy 178
9. Marsz na nacjonalistyczną nutę: marzec 1968 - grudzień 1970
183
Idy marcowe 184
Podziały w prasie oficjalnej: "Polityka" kontra "Prawo i Życie"
189
Emigracyjne media i proces "taterników" 191
Podsumowanie 193
Przypisy 195
10. Od gierkowskiej "ody do radości" do opozycyjnego kontrapunktu:
grudzień 1970 - czerwiec 1980 199
Zenit telewizji 202
Centralizacja środków masowego przekazu 203
Zjazd zwycięzców 204
Pierwszy publiczny dysonans: debata nad konstytucją 208
Odrodzenie się podziemia politycznego 209
Ucieczka cenzora 212
Wizyta, która odmieniła Polskę 215
Przypisy 218
Medialna improwizacja Solidarności: sierpień 1980 - grudzień 1981
223
Droga do porozumień gdańskich 224
Porozumienia na temat cenzury i dostępu do środków masowego przekazu
226
Rewolta dziennikarzy 227
Ustawa o cenzurze 230
Sieć solidarnościowych mediów 232
Polska jawność 234
Demaskacja Marca 1968 oraz innych propagandowych kampanii 239
Przypisy 242
12. Generał w poszukiwaniu nowej partytury: 13 grudnia 1981 - luty 1989
245
Komunikacyjne zaciemnienie 246
"Normalizacja" systemu środków masowego przekazu 247
Przebudowa podziemnych środków masowego przekazu 249
Ujarzmianie dziennikarzy 253
Solówka Jerzego Urbana 255
Zmiana ustawy o cenzurze i prawo prasowe 257
Oznaki zmiany 261
Gorbaczow, "głasnost" i Pomarańczowa Alternatywa 263
Debata telewizyjna, która wstrząsnęła Polską 265
Te same instytucje, zmodyfikowana praktyka kontroli 269
Przypisy 271
13. Kapelmistrz odkłada pałeczkę: luty 1989 - kwiecień 1990
273
Przełom przy Okrągłym Stole 274
Upadek Jerzego Urbana 280
Pożegnanie z cenzurą i RSW 282
Przypisy 285
CZĘŚĆ TRZECIA. Media na życzenie: dla każdego coś miłego
289
14. Narodziny mediów polifonicznych: 1989 - 1992
289
Nowy krajobraz medialny 290
Upodobania czytelnicze 292
Piraci z satelity 294
Przypisy 295
15. Nowe kapele i nowi dyrygenci: 1989 - 1992 297
Polityka informacyjna bez polityki? 297
Partie o mediach 301
Kościół i media 304
Przypisy 306
Gęgacze i cisi: czy historia musi się powtarzać? 307
Wolni najmici 308
Raperskie dziennikarstwo 311
Przesunięcie władzy 314
Media w rozterce 318
Etyka zamiast cenzury 320
Przypisy 322
Bibliografia 323
344 strony, miękka oprawa
