Wciągająca i barwna monografia Pawła Jasienicy poświęcona
powstaniu styczniowemu.
Kreśląc szerokie tło stosunków społeczno-politycznych i międzynarodowych, Paweł
Jasienica analizuje przyczyny wybuchu i przebieg pierwszych miesięcy insurekcji. Okres
przedpowstaniowy to tajne organizacje spiskowe, manifestacje patriotyczne krwawo tłumione
przez władze carskie, okres żałoby narodowej, prowokacje policyjne, a także próby
reform postulowanych przez Aleksandra Wielopolskiego i Andrzeja Zamoyskiego.
Jasienica, zwolennik poglądu o wpływie jednostek na kształt historii, przedstawia
dramat ludzkich postaw i emocji, kreśli sylwetki przedstawicieli rywalizujących obozów
politycznych, zakulisowe rozgrywki i misterne kombinacje. Ich ofiarą pada – zabity w
sprowokowanym pojedynku – Stefan Bobrowski, wuj Josepha Conrada, naczelnik Warszawy,
sprawujący faktyczne zwierzchnictwo nad powstaniem w pierwszych miesiącach jego trwania.
„Bez tej postaci rozpoczęta walka mogła się łatwo przeistoczyć w artyleryjski
niewypał” – pisze Jasienica i dodaje: „Dwa razy [los] wmieszał się w decydujący
sposób w dzieje powstania styczniowego, obdarzając je dwoma niezastąpionymi ludźmi.
Wtedy kiedy trzeba było wybuchającymi siłami politycznie pokierować, oraz wtedy gdy
już tylko heroiczny finał mógł nadać sens zbyt długo trwającej walce. Obaj
wybrańcy losu przypłacili swą rolę życiem. Że Traugutt doczekał się sławy, a
Bobrowski zapomnienia, to już całkiem logiczne, skoro odpowiedzialni za główne błędy
(oraz ich duchowi spadkobiercy) stali się naczelnymi prokuratorami”.
Paweł Jasienica
Właśc. Leon Lech Beynar (1909-1970), odznaczony pośmiertnie w 2007 roku Krzyżem
Wielkim Orderu Odrodzenia Polski – historyk, eseista, publicysta; autor słynnej syntezy
dziejów Polski przedrozbiorowej (Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Rzeczpospolita
Obojga Narodów). Uczestnik kampanii wrześniowej, oficer Armii Krajowej; po wojnie
represjonowany. Od 1959 roku wiceprezes ZLP; ostatni prezes Klubu Krzywego Koła (1962). W
1964 jako jeden z 34 intelektualistów podpisał protest przeciwko polityce kulturalnej
władz PRL. Od 1966 wiceprezes polskiego PEN Clubu. W 1968 wystąpił w obronie
represjonowanych studentów, co spowodowało zakaz publikacji jego prac.
Spis rzeczy
Powstanie styczniowe w oczach Pawła Jasienicy – prof. Andrzej Szwarc
Samodzierżcy
Statyści z wykopalisk
Mała omyłka policji
W bujnej Ukrainie
W stronę kataklizmu
Jesień 1862
Decyzja
Główny rozdział powstania
Czarna Wielkanoc
Kto i po co?
Posłowie
Nota wydawnicza
Indeks osób
Indeks nazw geograficznych i etnicznych
396 stron, oprawa twarda