Dawne weneckie prawo surowo zakazywało "wylewać krew na ulicę".
Pewnego dnia za jego naruszenie formalistyczny sędzia skazał lekarza, który uratował
życie leżącego na ulicy chorego, upuszczając mu krwi. Choć intuicyjnie niesłuszne,
zachowanie weneckiego sędziego trudno krytykować. Gdyby uwolnił lekarza od
odpowiedzialności, naraziłby się na zarzut odejścia od litery prawa, a więc zarzut
dowolności rozstrzygnięcia.
Z dylematem "duch czy litera" prawnicy borykają się od dawna.
W ostatnim czasie górę zdaje się brać podejście nazywane formalizmem prawniczym,
które - jak twierdzą jego zwolennicy - mimo wszystkich wad literalnego stosowania prawa
gwarantuje ograniczenie swobody sędziów i urzędników, a tym samym zapewnia
stabilność i przewidywalność ich rozstrzygnięć.
Autor niniejszej książki nie podziela tego przekonania. Wykazuje w niej,
że formalizm nie tylko prowadzi do niesłusznych rozstrzygnięć, lecz także jest
niezgodny z podstawowymi założeniami pozytywizmu prawniczego i ideą rządów prawa.
Przyczyną tej niezgodności jest nieadekwatność podejścia formalistycznego do
charakteru języka, którym posługuje się prawodawca. Podejście formalistyczne
paradoksalnie nie realizuje podstawowej funkcji procesu stosowania prawa, jaką jest
wierność tekstowi prawnemu. Marcin Matczak tezę o błędzie formalizmu uzasadnia przy
wykorzystaniu najnowszego dorobku filozofii języka i filozofii prawa, ilustrując swoje
rozważania analizą praktyki orzeczniczej. Jednocześnie proponuje zastąpienie
formalizmu holizmem interpretacyjnym, który mimo uwzględniania ducha prawa, nie niesie
ze sobą ryzyka destabilizacji prawa i dowolności rozstrzygnięć sędziowskich.
Dr Marcin Matczak, Research Associate Fellow w Centrum Badań
Socjologiczno-Prawnych Uniwersytetu Oxfordzkiego i prawnik praktyk, zajmuje się teorią
stosowania prawa i społeczno-kulturowymi aspektami interpretacji prawniczej.
Spis treści:
Słowo wstępne
Synopsis
Prolog. Formalizm w praktyce polskich sądów
1. Założenia generalne badania
1.1. Zasady doboru badanych orzeczeń
1.2. Relacja pomiędzy kontekstem rozstrzygnięcia a kontekstem uzasadnienia
1.3. Typologia standardów, do których odwołują się sędziowie
1.4. Odniesienia do standardów a charakter praktyki orzeczniczej
2. Analiza orzeczeń
2.1. Metodologia
2.2. Wyniki badania
3. Konkluzja badania
4. Interpretacja wyników
Część I Mniejsze zło
Wprowadzenie do części I
Rozdział 1. Formalizm i jego krytycy
1. Oblicza formalizmu
1.1. "Stary" formalizm
1.2. "Nowy" formalizm
1.3. Inne ujęcia formalizmu
2. Czym jest formalizm? Próba zdefiniowania
3. Krytyki formalizmu
3.1. Uwagi ogólne
3.2. Krytyka sylogistyczności formalizmu
3.3. Krytyka redukcjonizmu przesłanek interpretacyjnych
3.4. Krytyka twierdzenia o związaniu interpretatora
4. Podsumowanie krytyki formalizmu
Rozdział 2. Formalizm a formalność prawa
1. Wprowadzenie
2. Formalność prawa - uwagi ogólne
3. Jak stosować formalne prawo?
4. Formalność prawa a dwa rodzaje reguł - preskrypcyjne i konstruujące czynności
prawne
5. Formalność reguł preskrypcyjnych
5.1. Generalizacja jako cecha formalna reguł preskrypcyjnych i problem ich nadmiernej lub
niedostatecznej pojemności
6. Formalność reguł konstruujących czynności prawne
6.1. Cechy formalne reguł konstruujących czynności prawne
6.2. Problem instrumentalizowania reguł konstruujących czynności prawne
6.3. Formalność reguł konstruujących czynności prawne - wnioski
7. Podsumowanie - stosowanie prawa jako proces usuwania wad formalności prawa
Rozdział 3. Siła formalizmu
1. Wprowadzenie
2. Formalizm a pozytywizm prawniczy
3. Formalizm a idea rządów prawa
3.1. Uwagi wprowadzające
3.2. Formalizm a przewidywałność procesu stosowania prawa
3.3. Formalizm a ograniczenie dyskrecjonalności prawników
4. Psychospołeczna atrakcyjność formalizmu prawniczego
5. Siła formalizmu - podsumowanie
Część II Nasze słowa i nasza historia
Wprowadzenie do części II
Rozdział 4. Właściwości semantyczne tekstu prawnego a błąd formalizmu
1. Językowy charakter prawa w ujęciu pozytywistycznym
2. Znaczenie tekstu prawnego a upływ czasu pomiędzy uchwaleniem prawa a jego
interpretacją
3. Semantyka Kripkego-Putnama a język prawny
3.1. Różnice pomiędzy tradycyjnymi ujęciami semantyki a semantyką K-P
3.2. Metody ustalania kolejnych znaczeń tekstu prawnego w czasie
4. Podsumowanie
Rozdział 5. Syntaktyka i pragmatyka komunikacji przez prawo a błąd
formalizmu
1. Uwagi wprowadzające
2. Założenia o wielokanałowości, hierarchiczności i diachroniczności komunikacji
przez prawo
3. Prawodawca realny a prawodawca idealny - metafora tygla
4. Hierarchiczność komunikacji poprzez prawo
5. Syntaktyka i pragmatyka języka prawnego a zastosowanie prawa do konkretnego przypadku
6. Problem z intencją
7. Podsumowanie
Rozdział 6. Formalizm versus holizm interpretacyjny
1. Trzy błędy formalizmu i wypaczenie idei pozytywistycznej
1.1. Błąd jednokanałowości a holistyczne podejście do interpretacji prawa
1.2. Błąd unichroniczności a podejście holistyczne
1.3. Błąd ahierarchiczności a podejście holistyczne
2. Możliwe zarzuty pod adresem podejścia holistycznego
2.1. Holizm interpretacyjny a nieprzewidywalność (niestabilność) decyzji stosowania
prawa
2.2. Holizm interpretacyjny a nadmierna dyskrecjonalność prawników
3. Holizm interpretacyjny a naruszenie autonomii prawa
3.1. Uwagi wprowadzające
3.2. Argument z powołania wielokrotnych ugruntowań a autonomia prawa
4. Podsumowanie
Epilog. Jak przeciwstawiać się formalizmowi w praktyce
1. Wprowadzenie
2. Sugestie w zakresie metodologii stosowania prawa
Bibliografia
232 strony, A5, twarda oprawa
- 
-