Komentarz "Świadczenia emerytalne" szeroko omawia ustawę z dnia 30 kwietnia
2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych oraz z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych
programach emerytalnych.
W komentarzu uwzględniono najnowszy stan prawny, orzecznictwo, urzędowe
interpretacje organów administracji oraz poglądy doktryny.
Wprowadzenie:
Pracownicze programy emerytalne miały być w założeniu jednym z trzech filarów
systemu zaopatrzenia emerytalnego wprowadzonego w życie w 1999 r. Pierwszy ze
wspomnianych filarów stanowi obowiązkowy system repartycyjny, opierający się na
finansowaniu oświadczeń emerytalnych ze środków uzyskanych z obowiązkowych składek
na ubezpieczenie społeczne przekazywanych do ZUS. Uzupełniającym elementem systemu
zaopatrzenia emerytalnego miał być obowiązkowy drugi filar o charakterze kapitałowym,
do którego jest przekazywana część obowiązkowej składki na ubezpieczenie społeczne.
Środki zgromadzone w ramach drugiego filaru są przekazywane do otwartych funduszy
emerytalnych, zarządzanych przez powszechne towarzystwa emerytalne, które ze swej istoty
są podmiotami komercyjnymi nastawionymi na prowadzenie działalności zarobkowej.
Podstawowym założeniem drugiego filaru jest, aby środki przekazywane do otwartych
funduszy emerytalnych były zarządzane przez profesjonalistów w sposób zapewniający
jak najbardziej efektywne ich inwestowanie, co pozwoli w znaczący sposób zwiększyć
wysokość świadczenia emerytalnego. Z uwagi na to, iż do otwartych funduszy
emerytalnych przekazywana jest niewielka część obowiązkowej składki emerytalnej, w
chwili obecnej wynosząca 7,3% podstawy jej wymiaru, oraz obowiązujące ograniczenie
wysokości rocznej podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne,
ustawodawca doszedł do wniosku, że istnieje konieczność stworzenia ram prawnych dla
trzeciego filara systemu zaopatrzenia emerytalnego, w którym byłyby inwestowane składki
dobrowolnie przekazywane przez pracodawców oraz samych ubezpieczonych. Cel ten
ustawodawca zrealizował poprzez ustawę z 22.8.1997 r. o pracowniczych programach
emerytalnych, która weszła w życie 1.1.1999 r.
Niestety praktyka pokazała, iż wspomniana ustawa nie spełniła leżących u jej podstaw
oczekiwań. Złożyło się na to kilka przyczyn, wśród których najistotniejsze
znaczenie miała sytuacja ekonomiczna pracodawców w okresie po wejściu w życiu ustawy,
wynikająca z ogólnego pogorszenia się koniunktury gospodarczej Polski w tamtym okresie,
oraz rozwiązania przyjęte w samej ustawie o pracowniczych programach emerytalnych,
które nie odzwierciedlały potrzeby większej elastyczności pracowniczych programów
emerytalnych tak, aby ich treść mogła zostać zmieniona w przypadku braku możliwości
opłacania przez pracodawcę składek podstawowych w wysokości przyjętej w chwili
ustanowienia programu. Te przyczyny, w połączeniu z restryktywną polityką ówczesnego
Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi, który nie wspierał w znaczący sposób
pracodawców w tworzeniu pracowniczych programów emerytalnych oraz z podnoszonym przez
pracodawców brakiem istotnych zachęt podatkowych, spowodowały małe zainteresowanie
pracodawców trzecim filarem systemu zaopatrzenia emerytalnego. Z danych opublikowanych
przez Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (urząd ten został powołany
w miejsce Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi) wynika, że w czasie obowiązywania
ustawy z 22.8.1997 r. o pracowniczych programach emerytalnych wpisano do rejestru
pracowniczych programów emerytalnych około 300 programów, których uczestnikami było
około 100.000 ubezpieczonych.
Chcąc ożywić trzeci filar systemu zabezpieczenia emerytalnego, doszło do uchwalenia
nowej ustawy o pracowniczych programach emerytalnych, która weszła w życie 1.6.2004 r.
W ustawie tej zostały zawarte przepisy uwzględniające część postulatów zgłaszanych
przez pracodawców. Wśród nich najistotniejsze znaczenie mają przepisy dopuszczające
możliwość zawieszenia opłacania oraz zmniejszenia wysokości opłacanej przez
pracodawcę składki podstawowej, jeżeli przemawia za tym sytuacja ekonomiczna
pracodawcy. Nowa ustawa o pracowniczych programach emerytalnych rozluźniła również
"gorset" kontroli Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych nad
pracodawcami, dopuszczając możliwość porozumiewania się przez pracodawców z
reprezentacjami pracowników w zakresie zmniejszenia obciążeń finansowych pracodawców,
wynikających z prowadzonych przez nich pracowniczych programów emerytalnych. Jedną z
najważniejszych zmian jest też dopuszczenie możliwości likwidacji pracowniczego
programu emerytalnego z inicjatywy pracodawcy. Jednocześnie w nowej ustawie o
pracowniczych programach emerytalnych zostały przewidziane zachęty finansowe dla
pracodawców, którzy oferowali swoim pracownikom pozaustawowe formy gromadzenia
dodatkowych środków na zaopatrzenie emerytalne, jeżeli formy te zostaną zastąpione
pracowniczymi programami emerytalnymi. Polegają one na możliwości utrzymania
dotychczasowego zwolnienia składek opłacanych za pracowników z podstawy wymiaru
składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne.
Praktyka pokazała, że podjęte przez ustawodawcę działania w celu ożywienia trzeciego
filara systemu zaopatrzenia emerytalnego, okazały się słuszne, aczkolwiek można
dyskutować, czy ustawodawca nie powinien pójść dalej, oferując np. wymierne korzyści
podatkowe. Z aktualnych danych Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych
wynika, iż obecnie funkcjonuje ponad 600 pracowniczych programów emerytalnych, a podobna
liczba oczekuje na wpisanie do rejestru prowadzonego przez Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i
Funduszy Emerytalnych. Ciągle jednak liczba prowadzonych programów jest zbyt mała, aby
można było powiedzieć, że trzeci filar systemu zaopatrzenia emerytalnego spełnił
pokładane w nim oczekiwania.
W dniu 17.8.2005 r. weszła w życie ustawa nowelizująca aktualnie obowiązującą
ustawę o pracowniczych programach emerytalnych. Nowelizacja nie ma jednak na celu
istotnej zmiany treści obecnie obowiązującej ustawy o pracowniczych programach
emerytalnych, a jej celem jest dostosowanie tej ustawy do ustawodawstwa Unii Europejskiej
oraz usunięcie ewidentnych omyłek legislacyjnych, względnie doprecyzowanie treści
niektórych przepisów ustawy o pracowniczych programach emerytalnych. Autorzy
uwzględnili w treści komentarza istotne ich zdaniem zapisy ustawy nowelizującej ustawę
o pracowniczych programach emerytalnych.
Celem niniejszego komentarza jest przede wszystkim dostarczenie pracodawcom oraz innym
podmiotom uczestniczącym w procesie tworzenia i rejestracji pracowniczych programów
emerytalnych informacji koniecznych do opracowania wszystkich dokumentów niezbędnych do
utworzenia pracowniczego programu emerytalnego, a także dotyczących procedury
rejestracji tego programu przez Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych.
Celowi temu służy również zamieszczenie przykładowego wzoru umowy zakładowej.
Z uwagi na bardzo niewielką liczbę publikacji dotyczących problematyki pracowniczych
programów emerytalnych oraz brak orzecznictwa w tym zakresie, treść komentarza została
oparta na doświadczeniach autorów komentarza uzyskanych w czasie tworzenia i
rejestrowania pracowniczych programów emerytalnych. W komentarzu zostały zawarte
również informacje dotyczące wzajemnych relacji między ustawą o pracowniczych
programach emerytalnych a ustawą z 20.4.2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych.
Mamy nadzieję, że zawartość komentarza spełni Państwa oczekiwania, przybliżając
Państwu problematykę tworzenia oraz rejestrowania pracowniczych programów emerytalnych
oraz ułatwi nie tylko tworzenie i rejestrację programów, ale i rozwiązywanie
problemów prawnych powstałych w trakcie ich funkcjonowania.
Alicja Kopeć, Marcin Wojewódka
616 stron, A5, miękka oprawa
