Umowne zakazy przelewu wierzytelności (Pacta de non
cedendo) w obrocie krajowym i międzynarodowym
Podstawowym przedmiotem publikacji jest ocena skuteczności oraz
konsekwencji prawnych naruszenia umownych zastrzeżeń ograniczających swobodę cesji
w profesjonalnym obrocie krajowym i międzynarodowym (art. 57, 509, 514 KC).
Szczególną uwagę poświęcono przelewowi wierzytelności pieniężnych ze względu na
jego znaczenie gospodarcze i funkcje kredytowe.
Dominujący w doktrynie i judykaturze krajowej pogląd o skuteczności erga
omnes pactum de non cedendo, bez względu na jego treść, został poddany krytycznej
analizie dogmatycznej i komparatystycznej. Staje się on czynnikiem osłabiającym
bezpieczeństwo i atrakcyjność cesji jako mechanizmu finansowania zbywcy (np. w drodze
faktoringu, forfaitingu, project finance, przelewu w celu zabezpieczenia, sprzedaży
przedsiębiorstwa) w nowoczesnej gospodarce rynkowej. Zasadnicze wątpliwości budzi m.in.
łączne ujmowanie art. 57, 509 oraz 514 KC, bez dostrzeżenia istotnych różnic w
treści tych przepisów, utożsamianie skutków zastrzeżenia z wyłączeniem zbywalności
prawa majątkowego, a także pominięcie w ocenie skuteczności zakazu wobec nabywcy
kryterium w postaci jego treści.
Autor, niezależnie od propozycji kompleksowej reinterpretacji przepisów
kodeksowych de lege lata (art. 57, 509, 514 k.c.), wskazuje na konieczność
podjęcia prac nad ich nowelizacją, prezentując konkretne postulaty de lege ferenda
wprowadzenia, w miejsce obecnie obowiązującego modelu monistycznego, systemu
dualistycznego ograniczenia swobody cesji, z uwzględnieniem szczególnego znaczenia
wierzytelności pieniężnych. Ich przelew wbrew zastrzeżeniu, w przeciwieństwie do
wierzytelności niepieniężnych, powinien być co do zasady ważny i skuteczny, nie
wykluczając odpowiedzialności ex contractu zbywcy wobec dłużnika. Potrzeba zmian jest
jednakże głębsza. Kwestia skuteczności wobec nabywcy pactum de non cedendo wiąże
się bowiem nierozerwalnie z ochroną nabywcy wobec zbywcy w ramach odpowiedzialności za
wady prawne przelanej wierzytelności (art. 516 KC) oraz treścią zarzutów, z jakich
może skorzystać przeciwko nabywcy dłużnik przelanej wbrew zakazowi wierzytelności
(art. 513 KC).
Uwzględnienie potrzeb nowoczesnego obrotu wierzytelnościami ilustruje
znakomicie niemiecki kodeks handlowy, francuski kodeks walutowy i finansowy, czy
amerykański Uniform Commercial Code. Wzorem dla proponowanego w pracy podejścia są
także rozwiązania przewidziane w prawie modelowym (zasady PECL, zasady UNIDROIT) oraz
konwencyjnym (np. Konwencja UNCITRAL o przelewie wierzytelności pieniężnych w handlu
międzynarodowy z 12.12.2001).
Monografia stanowi pierwsze na rynku polskim tak kompleksowe omówienie problematyki
umownych ograniczeń swobody przelewu wierzytelności.
Spis treści:
Wprowadzenie
Wykaz skrótów
Bibliografia
Rozdział I. Swoboda przelewu wierzytelności istniejących i
przyszłych w Kodeksie cywilnym
§ 1. Wymiar przedmiotowy przelewu wierzytelności istniejących oraz przyszłych
§ 2. Wymiar podmiotowy przelewu wierzytelności istniejących oraz przyszłych
Rozdział II. Skuteczność zastrzeżenia umownego
nieodwołującego się do obowiązku uzyskania zgody dłużnika (art. 509 § 1 KC)
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. Zbywalność i przenoszalność jako atrybuty ustawowe wierzytelności
§ 3. Skutek a skuteczność zastrzeżenia, o jakim mowa w art. 509 § 1KC
§ 4. Skuteczność względna zastrzeżenia, o jakim mowa wart. 509 § 1 KC
§ 5. Ocena zastrzeżenia, o jakim mowa w art. 509 § 1 KC, w sytuacji innego aniżeli
przelew rozporządzenia wierzytelnością
§ 6. Relacje między zastrzeżeniem umownym, o którym mowa w art. 509 § 1 KC, a
zobowiązaniem będącym źródłem wierzytelności
§ 7. Swoboda umów jako podstawa kształtowania treści zastrzeżenia z art. 509 § 1 KC
Rozdział III. Zastrzeżenie umowne w postaci zgody dłużnika, o
jakim mowa w art. 514 KC
§ 1. Bezskuteczność zawieszona cesji wbrew zastrzeżeniu wymagającemu zgody dłużnika
(art. 514 KC)
§ 2. Porównanie skutków zastrzeżeń umownych zawartych na podstawie art. 509 § 1 KC
oraz art. 514 KC
§ 3- Bezskuteczność zawieszona a uzależnienie przelewu od warunku potestatywnego w
postaci zgody dłużnika (art. 514 KC). Porównanie
§ 4. Zastrzeżenie warunku potestatywnego w postaci zgody dłużnika (art. 514 KC)
§ 5. Sytuacja prawna warunkowego nabywcy wierzytelności w przypadku cesji wbrew
zastrzeżeniu warunkowemu
§ 6. Ochrona warunkowego nabywcy bezwarunkowej wierzytelności
§ 7. Skutek kolejnego przelewu tej samej bezwarunkowej wierzytelności będącej już
przedmiotem wcześniejszej warunkowej cesji (art. 514 KC)
§ 8. Ochrona warunkowego nabywcy w przypadku zwolnienia dłużnika z długu przez
warunkowego zbywcę
§ 9. Kolejny przelew warunkowego prawa o nabycie bezwarunkowej wierzytelności
§ 10. Brak związania zastrzeżeniem umownym, o jakim mowa w art. 514 KC, kolejnego
nabywcy wierzytelności
§ 11. Podsumowanie
Rozdział IV. Pactum de non cedendo w projektach prawa
konwencyjnego oraz modelowego. Uwagi prawnoporównawcze
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. Zastrzeżenia umowne ograniczające przelew w świetle konwencji nowojorskiej
UNCITRAL z 2001 r. o przelewie wierzytelności w handlu międzynarodowym
§ 3. Zastrzeżenia umowne ograniczające przelew w świetle prawa modelowego: Zasad
UNIDROIT Międzynarodowych Kontraktów Handlowych oraz Zasad Europejskiego Prawa
Kontraktów (PECL)
§ 4. Podsumowanie
Rozdział V. Wnioski de łegeferenda dotyczące umownych
zakazów przelewu wierzytelności (art. 509 § 1 oraz art. 514 KC)
Rozdział VI. Ochrona dłużnika (art. 513 KC) i nabywcy (art.
516 KC) przelewanej wbrew zastrzeżeniu umownemu wierzytelności
§ 1. Uwagi wprowadzające
§ 2. Zasady ochrony dłużnika przelewanej wierzytelności wobec nabywcy (art. 513 KC)
§ 3. Zasady ochrony nabywcy wierzytelności wobec zbywcy (art 516 KC)
§ 4. Ochrona dłużnika (art. 513 KC) i nabywcy (art. 516 KC) w przypadku przelewu wbrew
zastrzeżeniu, o jakim mowa w art. 509 § 1 KC
§5. Ochrona dłużnika (art. 513 KC) i nabywcy (art. 516 KC) w przypadku przelewu wbrew
zastrzeżeniu, o jakim mowa w art. 514 KC
Rozdział VII. Ochrona dłużnika (art. 513 KC) i nabywcy (art.
516 KC) przelewanej wierzytelności w prawie konwencyjnym oraz modelowym.
Uwagi prawnoporównawcze
§ 1. Ochrona dłużnika i nabywcy w Konwencji nowojorskiej UNCITRAL z 2001 r. o przelewie
wierzytelności w handlu międzynarodowym
§ 2. Ochrona dłużnika i nabywcy w prawie modelowym: Zasady UNIDROIT Międzynarodowych
Kontraktów Handlowych oraz Zasady Europejskiego Prawa Kontraktów (PECL)
Rozdział VIII. Wnioski de legeferenda dotyczące ochrony
dłużnika wobec nabywcy (art. 513 KC) oraz ochrony nabywcy wobec zbywcy (art. 516 KC)
Rozdział IX. Nabycie wierzytelności pieniężnej w drodze
subrogacji ustawowej i umownej wbrew umownemu zakazowi przelewu
§ 1. Wartość pieniężna jako przedmiot świadczenia i element wierzytelności
§ 2. Nabycie wymagalnej wierzytelności pieniężnej w drodze subrogacji ustawowej (art.
518 KC) wbrew zastrzeżeniom umownym (art. 509 § 1 oraz art. 514 KC)
§ 3. Spełnienie wymagalnego świadczenia pieniężnego przez osobę trzecią zgodnie z
art. 356 § 2 KC
§ 4. Nabycie wierzytelności pieniężnej w drodze subrogacji umownej
Rozdział X. Kwestie kolizyjnoprawne. Swoboda wyboru prawa
właściwego dlapactum de non cedendo na podstawie rozporządzenia Rzym I
Uwagi końcowe
Indeks rzeczowy
224 stron, A5, oprawa miękka