Podręcznik powszechnej historii państwa i prawa dla studentów.
Przy jego opracowaniu kierowano się dwiema zasadami. Po pierwsze, podręcznik
ma - zgodnie z nazwą przedmiotu - w silniejszym stopniu, niż to na ogół bywało -
uwzględnić obok historii państwa także historię prawa sądowego, która jest
niezbędna do właściwego wykształcenia historycznoprawnego studentów. Po drugie,
wykład jest dwuczęściowy, rozbity na oddzielne księgi, z których pierwsza dotyczy
historii państwa, druga - historii prawa sądowego.
Wspomniany podział może wywołać dyskusję i zastrzeżenia. Czy słusznie?
Wspomnijmy tu o asynchronizacji rozwoju państwa i prawa, utrudniającej nierozerwalne
potraktowanie obu wątków. Ale nie ten fakt miał decydujące znaczenie dla stworzenia
dwóch odrębnych ksiąg. Decydowały względy rzeczowe: przy opracowaniu powszechnej
historii państwa i prawa, (inaczej niż przy historii jednego państwa i prawa np.
polskiego) wyłaniają się trudności racjonalnego łączenia obu partii materiału. Ani
powszechna historia państwa, ani też powszechna historia prawa - każda w sobie - nie
są na tyle zintegrowane, by mogły ściśle do siebie przylegać. I jedna i druga są w
znacznej mierze historią poszczególnych państw i praw. Dopasowywanie do siebie obu
wątków w takiej sytuacji doprowadziłoby do efektów paradoksalnych i niepożądanych z
punktu widzenia dydaktyki. Czy byłoby sensowne np. przedstawianie dziejów prawa
rzymskiego (w średniowieczu i później) nie w jednym nurcie wykładu, lecz z rozbiciem
na kilka państw (tekst o leges Romanae barbarorum w materiale dotyczącym państwa
frankijskiego, o recepcji w materiale na temat państwa niemieckiego itd.), skoro
właśnie ten wątek wykładu można przedstawić w sposób syntetyczny, najbardziej
pożądany? Inna sprawa: czy można ograniczać się do historii prawa tylko tych państw,
którymi historia państwa (jako przedmiot wykładów) się zajmuje i tym samym nie
uwzględniać historii praw zasługujących bezwzględnie na uwagę (przykład prawa
hebrajskiego, szwajcarskiego a także kanonicznego)? Postawione tu - tylko przykładowo -
pytania i poszukiwanie na nie racjonalnych odpowiedzi skłoniły autorów do rozdzielenia
obu partii materiału. Są oni przekonani, że niniejsza praca, w takiej postaci, w jakiej
się ukazuje, odpowiada pilnym potrzebom dydaktycznym.
Spis treści:
KSIĘGA I
POWSZECHNA HISTORIA PAŃSTWA. ZAGADNIENIA WSTĘPNE
1. Przedmiot wykładu
2. Konstrukcja wykładu
Część pierwsza PAŃSTWO ANTYCZNE
I. Zagadnienia ogólne
§ 3. Geneza i funkcje państwa
§ 4. Podziały społeczne
§ 5. Źródła władzy
§ 6. Formy państwa antycznego
II. Ustroje państw antycznych
§ 7. Despotie wschodnie
§ 8. Państwa-miasta
1. Polis grecka
2. Civitas rzymska
§ 9. Monarchie hellenistyczne i cesarstwo rzymskie
1. Monarchie hellenistyczne
2. Cesarstwo rzymskie
III. Państwo antyczne a chrześcijaństwo
§ 10. Stosunek państwa rzymskiego do chrześcijaństwa
§11. Pierwotna organizacja Kościoła
WNIOSKI
Część druga MIĘDZY ANTYKIEM A FEUDALIZMEM
§ 12. Upadek państwa zachodniorzymskiego
§ 13. Szczepowe państwa germańskie
§ 14. Pierwsze państwa słowiańskie
§ 15. Charakterystyka ustroju państw szczepowych: germańskich i słowiańskich
I. Zagadnienia ogólne
§ 16. Istota feudalizmu
§ 17. Poddaństwo i lenno
§ 18. Immunitety i stany
§ 19. Formy państwa feudalnego
II. Ustrój państwa patrymonialnego
§ 20. Państwo Frankijskie (od V do X w.)
§ 21. Anglia w okresie wczesnofeudalnym (V - XII w.)
§ 22. Ruś wczesnofeudalna i rozdrobniona (IX - XV w.)
III. Rozdrobnione królestwa lenne
§ 23. Francuska monarchia lenna
§ 24. Niemieckie państwo lenne
IV. Ustrój państwa publicznoprawnego
§ 25. Republiki feudalne
1. Wielki Nowogród
2. Republiki włoskie
§ 26. Anglia w okresie monarchii stanowej i absolutnej
§ 27. Francja w okresie monarchii stanowej i absolutnej
§ 28. Konfederacja Rzeszy Niemieckiej
§ 29. Rosja w okresie monarchii stanowej i absolutnej
V. Reformy państwa w czasach Oświecenia w Europie
§ 30. Absolutyzm oświecony w Prusach
§31. Reformy ustrojowe Piotra I Wielkiego i Katarzyny II w Rosji
WNIOSKI
Część trzecia PAŃSTWO KONSTYTUCYJNE
Zagadnienia ogólne
§ 32. Pojęcie i geneza państwa konstytucyjnego
§ 33. Konstytucje i sposoby ich tworzenia
§ 34. Struktura państwa konstytucyjnego
§ 35. Doktrynalne podstawy konstytucjonalizmu
II. Anglia od XVII do XX w
A. Geneza i specyfika ustroju państwa konstytucyjnego w Anglii
§ 36. Charakterystyka ewolucji ustrojowej Anglii
§ 37. Konstytucja angielska
B. Kształtowanie się podstawowych instytucji i zasad ustrojowych w XVII i XVIII w.
§ 38. Schyłek monarchii absolutnej i rewolucja angielska
§ 39. Okres republiki (1649 - 1660)
§ 40. Restauracja monarchii i druga rewolucja angielska
§ 41. Przeobrażenia ustrojowe w XVIII w
§ 42. System rządów parlamentarno-gabinetowych
C. Reformy i modernizacja ustroju Wielkiej Brytanii w XIX i XX w
§ 43. Charakterystyka ustroju na początku XIX w
§ 44. Reformy prawa wyborczego
§ 45. Reformy parlamentu
§ 46. Reformy sądownictwa i administracji terytorialnej
D. Ustrój państwa
§ 47. Monarcha
§ 48. Parlament
§ 49. Rząd. Gabinet
§ 50. System partyjny
§ 51. Sądownictwo
§ 52. Zarząd terytorialny
§ 53. Wpływ ustroju Anglii na kształtowanie się konstytucji innych państw
E. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Brytyjska Wspólnota Narodów
§ 54. Powstanie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii. Problem irlandzki
§ 55. Kolonie. Powstanie Brytyjskiej Wspólnoty Narodów
III. Stany Zjednoczone Ameryki
§ 56. Powstanie i ustrój Stanów Zjednoczonych w latach 1776 - 1787
§ 57. Konstytucja federalna z 1787 r
§ 58. Ewolucja ustroju federacji
1. Kierunki ewolucji - praktyka konstytucyjna
2. Władza ustawodawcza
3. Władza wykonawcza
4. Stosunki między władzą ustawodawczą a wykonawczą
5. Sądownictwo
§ 59. Ustrój stanów
§ 60. Państwo a Kościół
IV. Francja
§ 61. Etapy ewolucji ustroju państwa
§ 62. Prawa człowieka i obywatela
1. Deklaracja praw z 26 sierpnia 1789 r
2. Ewolucyjny rozwój instytucji
§ 63. Wybrane ustroje konstytucyjne
1. Konstytucja z 3 września 1791 r
2. Karta konstytucyjna z 4 czerwca 1814 r
3. Konstytucja III Republiki z 1875 r
§ 64. Reformy administracji i sądownictwa
S 65. Państwo a Kościół
V. Niemcy w XIX i XX wieku
A. Konfederacje niemieckie (1806 - 1866)
§ 66. Związek Reński
§ 67. Związek Niemiecki
§ 68. Procesy integracyjne i próby zjednoczenia w okresie Związku Niemieckiego
§ 69. Ustrój państw skonfederowanych (1815 - 1866)
B. Federacje Niemieckie (1866 - 1933)
§ 70. Związek Północno-Niemiecki
§ 71. II Rzesza Niemiecka (1871 - 1918)
§ 72. Monarchia habsburska
§ 73. Republika Weimarska
C. Niemieckie państwo unitarne
§ 74. Geneza i podstawy państwa totalitarnego
§ 75. Ustrój III Rzeszy
§ 76. Stosunki między państwem a Kościołami
D. Niemcy po II wojnie światowej
§ 77. Podział i okupacja Niemiec
§ 78. Geneza dwóch państw niemieckich
§ 79. Charakterystyka ustroju obu państw niemieckich
§ 80. Zjednoczenie Niemiec
VI. Rosja i ZSRR w XIX i XX w
§ 81. Periodyzacja rozwoju formy państwa w Rosji i w ZSRR w XIX i XX w
§ 82. Cesarstwo samodzierżawne i jego reformy w XIX w
1. Reformy Aleksandra I
2. Reformy Aleksandra II
§ 83. Cesarstwo konstytucyjne (1906 - 1917)
§ 84. Republika Iiberalno-demokratyczna w Rosji
1. Republikańska forma państwa
2. Dwuwładza
§ 86. Komunistyczna republika radziecka
1. Bolszewicki zamach stanu i pierwsze akty nowej władzy
2. Powstanie federacji radzieckiej i jej charakterystyka
3. Ustrój państwowy ZSRR w okresie od 1936 r. do 1991 r
4. Charakterystyka totalitaryzmu radzieckiego
WNIOSKI
KSIĘGA II
POWSZECHNA HISTORIA PRAWA. ZAGADNIENIA WSTĘPNE
§ 1. Przedmiot wykładu
§ 2. Źródła historycznoprawne
Część pierwsza PRAWO ANTYCZNE
Początki kultury prawnej
§ 3. Ogólna charakterystyka praw antycznych
§ 4. Prawa antycznego Bliskiego Wschodu
1. Prawa Egiptu i Mezopotamii
2. Prawo starożytnego Izraela
§ 5. Prawo greckie
Część druga PRAWO FEUDALNE
I. Zagadnienia ogólne
§ 6. Treść prawa feudalnego. Główne nurty
1. Pojęcie i treść
2. Elementy chronologiczne
3. Główne nurty
§ 7. Cechy charakterystyczne prawa feudalnego
1. Przewaga prawa zwyczajowego
2. Zasada osobowości prawa
3. Partykularyzm
4. Prawo stanowe i szczególne
II. Prawo feudalne Słowiańszczyzny
§ 8. Główne źródła prawa w państwach słowiańskich
III. Prawo feudalne zachodniej Europy
A. Historyczny rozwój zachodnioeuropejskiego prawa feudalnego i jego źródeł
a. Rodzime prawo zwyczajowe i stanowione
§ 9. Prawa barbarzyńskie
1. Spisy praw zwyczajowych
2. Próby ustawodawcze
3. Zasada osobowości
10. Prawo zwyczajowe późnego średniowiecza
1. Niepisane prawo zwyczajowe
2. Partykularyzm prawa francuskiego i niemieckiego
3. Spisy prawa partykularnego
4. Prawo miejskie
5. Prawo lenne
6. Prawo zwyczajowe a ustawa. Późniejsze losy prawa zwyczajowego
b. Prawo rzymskie
§11. Leges Romanae barbarorum i tradycje prawa rzymskiego na zachodzie i południu Europy
§ 12. Renesans prawa rzymskiego w późnym średniowieczu
1. Szkoła glosatorów
2. Szkoła komentatorów
3. Nauka na uniwersytetach
§ 13. Recepcja prawa rzymskiego w Niemczech
1. Pojęcie
2. Przyczyna recepcji
3. Sposób przeprowadzenia recepcji
4. Rozmiary recepcji
5. Skutki recepcji
§ 14. Humanizm prawniczy
§ 15. Rozmiary ekspansji prawa rzymskiego w feudalnej Europie
c. Prawo kanoniczne
§ 16. Źródła prawa kanonicznego
1. Pojęcie
2. Historyczny rozwój
3. Corpus Iuris Canonici
§ 17. Znaczenie prawa kanonicznego d. Kodyfikacje i unifikacje
§ 18. Prace kodyfikacyjne w Niemczech i we Francji od XVI do początków XVIII wieku
1. Charakter kodyfikacji przedoświeceniowych
2. Kodyfikacja prawa i procesu karnego w Niemczech
3. Próby kodyfikacji we Francji
§ 19. Charakter i podłoże prac kodyfikacyjnych w Oświeceniu (XVIII w.)
1. Rozkwit i charakter prac kodyfikacyjnych
2. Wpływ szkoły prawa natury
3. Rola monarchii oświeconych w ruchu kodyfikacyjnym
§ 20. Ważniejsze kodeksy wieku Oświecenia
1. Kodyfikacja prawa karnego
2. Kodyfikacja prawa cywilnego
e. Odmienności prawa angielskiego
§ 21. Rozwój systemu common law
§ 22. Rozwój systemu equity
B. Prawo prywatne
a. Prawo osobowe
§ 23. Zdolność prawna osób fizycznych - główne cechy
1. Ogólne uwagi
2. Podstawowe cechy
§ 24. Ograniczenia zdolności prawnej osób fizycznych
1. Niewola
2. Zdrowie
3. Cześć
4. Obce pochodzenie
5. Stan
6. Inne czynniki ograniczające zdolność prawną
§ 25. Początek i koniec zdolności prawnej osób fizycznych
1. Początek zdolności
2. Koniec zdolności
§ 26. Osoby prawne
§ 27. Zdolność do czynności prawnych
1. Uwagi ogólne
2. Wiek
3. Pleć
4. Zdrowie
b. Prawo małżeńskie
§ 28. Małżeństwo -jego charakter i zawarcie
1. Charakter
2. Małżeństwo przez porwanie i kupno
3. Umowa formalna
4. Małżeństwo kanoniczne
5. Kryzys małżeństwa kanonicznego. Początki ingerencji państwa
§ 29. Rozwiązanie małżeństwa
§ 30. Majątek małżeński
§ 31. Stosunki majątkowe między małżonkami
c. Prawo rzeczowe
§ 32. Ogólna charakterystyka
1. Rzeczy nieruchome i ruchome
2. Własność a posiadanie
3. Prawa rzeczowe ograniczone
§ 33. Posiadanie (gewere) i własność
1. Posiadanie
2. Własność
d. Prawo zobowiązań
§ 34. Ogólna charakterystyka
e. Prawo spadkowe
§ 35. Ogólna charakterystyka
1. Testament a dziedziczenie beztestamentowe
2. Dziedziczenie beztestamentowe
C. Prawo karne i proces karny
§ 36. Okres rodowo-plemienny
§ 37. Prawo karne i proces w okresie średniowiecza
1. Prawo karne we wcześniejszym okresie średniowiecza
2. Proces wczesnośredniowieczny
3. Zmiany w prawie karnym późnego średniowiecza
§ 38. Prawo karne i proces karny od XVI do XVIII wieku
1. Prawo karne
2. Proces inkwizycyjny
3. Odmienności angielskie w karnym prawie procesowym
§ 39. Kierunek humanitarny w wieku Oświecenia
1. Główne postulaty humanitarystów
2. Początki realizacji postulatów humanitarnych
D. Proces cywilny
§ 40. Rozwój odrębnego procesu cywilnego
Część trzecia PRAWO OKRESU PAŃSTW KONSTYTUCYJNYCH
I. Źródła i historyczny rozwój prawa w okresie państw konstytucyjnych
A. Ogólny rys
§ 41. Ogólne kierunki rozwoju
§ 42. Wielkie rodziny prawa
B. Kraje prawa skodyfikowanego
a. Francja
§ 43. Reforma prawa sądowego w okresie Wielkiej Rewolucji
1. Uwagi ogólne
2. Reformy prawa cywilnego
3. Reformy prawa karnego
§ 44. Kodyfikacja napoleońska
1. Uchwalenie pięciu kodeksów
2. Kodeks cywilny (cc. - Kodeks Napoleona) -jego charakterystyka
3. Znaczenie c.c
4. Kodeks procedury cywilnej i kodeks handlowy
5. Kodeksy karne
§ 45. Francuskie prawo sądowe w okresie ponapoleońskim
b. Austria
§ 46. Kodyfikacja prawa cywilnego
1. Powstanie ABGB
2. Charakterystyka ABGB
3. Procedura cywilna
§ 47. Kodyfikacja prawa karnego
c. Niemcy
§ 48. Szkota historyczna. Pandektystyka i pozytywizm prawniczy
1. Szkoła historyczna
2. Pozytywizm prawniczy. Pandektystyka
§ 49. Kodyfikacja prawa cywilnego
1. Partykularyzm. Pierwsze prace kodyfikacyjne i unifikacyjne
2. BGB -jego powstanie
3. Systematyka BGB
4. Ocena BGB
5. Dalsze losy BGB
6. Znaczenie BGB
§ 50. Kodyfikacja prawa karnego
1. Kodeksy prawa karnego
2. Kodeksy postępowania karnego
d. Szwajcaria
§ 51. Szwajcarskie kodeksy prawa cywilnego
e. Rosja
§ 52. Kodyfikacja prawa rosyjskiego
1. Nieudane prace kodyfikacyjne w XVIII w. i w początkach XIX w.
2. Zbiór praw cesarstwa rosyjskiego
3. Kodeksy karne
4. Kodeksy postępowania cywilnego i karnego
C. Kraje prawa nieskodyfikowanego
§ 53. Prawo angielskie
1. Prawo sędziowskie
2. Rola statute law
3. Źródła poznania prawa angielskiego
4. Znaczenie prawa angielskiego
§ 54. Prawo Stanów Zjednoczonych Ameryki
1. Przyjęcie systemu common law
2. Prawo federalne i stanowe
3. Amerykański common law
4. Prawo stanowione
D. Prawo Kościoła katolickiego
§ 55. Kodeksy prawa kanonicznego
E. Prawo państw socjalistycznych
§ 56. Kształtowanie się i charakter rodziny praw socjalistycznych
II. Prawo sądowe w okresie państw konstytucyjnych
A. Prawo cywilne
§ 57. Ogólne kierunki rozwoju prawa cywilnego
1. Tendencje liberalne
2. Zmiany w prawie cywilnym w okresie kapitalizmu monopolistycznego .
§ 58. Prawo osobowe
1. Zasada powszechności i równości
2. Zdolność prawna osób fizycznych
3. Zdolność do czynności prawnych
4. Osoby prawne
§ 59. Prawo małżeńskie (osobowe)
1. Laicyzacja prawa małżeńskiego
2. Typ laicki
3. Typ mieszany
4. Typ wyznaniowy
§ 60. Prawo własności
1. Własność nieograniczona
2. Zachwianie się zasady "wolności własności"
§ 61. Prawo zobowiązań (z umów)
1. Zasada swobody umów
2. Ograniczenie zasady swobody umów
3. Prawo handlowe
§ 62. Prawo spadkowe
1. Zasada powszechności i równości
2. Systemy dziedziczenia
B. Proces cywilny
§ 63. Rozwój i zasady nowożytnego procesu cywilnego
C. Prawo karne
§ 64. Nowe kierunki w doktrynie prawa karnego
§ 65. Podstawowe zmiany w prawie karnym
D. Proces karny
§ 66. Rozwój procesu "mieszanego"
§ 67. Wzrost znaczenia czynnika społecznego
Wykaz literatury zalecanej
416 stron, B5, oprawa miękka
-