Rozpoczęta w 1989 r. zmiana warunków społeczno-politycznych stworzyła korzystny
klimat dla rozwoju praktyki układowej, niemniej dopiero nowelizacja działu XI kodeksu
pracy w 1994 r. przywróciła w pełni możliwość negocjowania i zawierania układów
zbiorowych pracy. Wagę tej nowelizacji trudno przecenić, gdyż układy zbiorowe pracy,
jako porozumienia kojarzące w zbiorowym wymiarze interesy pracowników i pracodawców,
spełniają szereg doniosłych funkcji społecznych. W doktrynie prawa pracy od dawna
modelowi ustawowego prawa pracy, charakterystycznego dla scentralizowanej gospodarki
planowej, przeciwstawiano model układowy, odpowiadający gospodarce rynkowej i
demokratycznemu ustrojowi pracy.
W latach dziewięćdziesiątych, a zwłaszcza po roku 1994, pogłębiło się
zainteresowanie doktryny problematyką układów zbiorowych pracy. Jednym z głównych
nurtów refleksji teoretycznej była kwestia tzw. zdolności układowej determinującej
krąg podmiotów uprawnionych do negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy. W
ramach naukowej dyskusji wyrażono skrajnie odmienne poglądy w przedmiocie prawnej natury
zdolności układowej. Już tylko ten fakt daje podstawę do szerszego, monograficznego
zajęcia się tym zagadnieniem.
Samo pojęcie zdolności układowej ma charakter złożony. Znaczące
odrębności pojawiają się w odniesieniu do obu stron układowych. Skłaniać to musi do
oddzielnego analizowania problematyki zdolności układowej strony pracowniczej i
pracodawczej. W ramach niniejszej pracy zdecydowałem się zająć kwestią zdolności
układowej strony pracowniczej. Wydaje mi się bowiem, iż przynajmniej prima facie,
kwestia pracowniczej zdolności układowej jest ciekawszym i bardziej skomplikowanym
przedmiotem analizy.
Jak wiadomo wyłącznym reprezentantem pracowników w procesie negocjowania i
zawierania układów zbiorowych są związki zawodowe, dlatego rozważania na temat
zdolności układowej strony pracowniczej są równoznaczne z zajęciem się właśnie
związkową zdolnością układową.
Praca stanowi skróconą wersję rozprawy doktorskiej obronionej na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Gdańskiego w grudniu 1999 r. W tym miejscu chciałbym
serdecznie podziękować mojemu promotorowi, prof. dr hab. Lechowi Kaczyńskiemu za
okazaną mi pomoc i życzliwość w trakcie przygotowywania pracy, a także recenzentom:
prof. dr hab. Urszuli Jac-kowiak z Uniwersytetu Gdańskiego oraz prof. dr hab. Henrykowi
Lewandow-skiemu z Uniwersytetu Łódzkiego za cenne uwagi recenzyjne, których
uwzględnienie wpłynęło korzystnie na ostateczny kształt oddanej do druku rozprawy.
Poszczególne części pracy poświęcone są analizie pojęcia zdolności układowej,
przesłanek uzasadniających powierzenie związkom zawodowym tej zdolności oraz zdarzeń
powodujących jej nabycie i utratę.
W książce uwzględniono zmiany w Dziale XI kodeksu pracy dokonane ustawą z dnia 9
listopada 2000 r. (Dz. U. Nr 107, póz. 1127). Pominięto zaś analizę rozwiązań
zawartych w opracowanym projekcie kodeksu zbiorowych stosunków pracy. Termin skierowania
tego projektu na ścieżkę legislacyjną wydaje się bowiem bardzo odległy.
172 strony, B5, oprawa miękka