Maat
Sprawiedliwość i nieśmiertelność w starożytnym Egipcie
Autor prezentuje różne aspekty pojęcia Maat – kluczowego w kulturze starożytnego
Egiptu.
Nie da się go przełożyć na współczesne języki jednym terminem. Można je
przybliżyć, używając określeń: prawda, sprawiedliwość, prawo, porządek,
mądrość, szczerość. Starożytni Egipcjanie postrzegali Maat jako zasadę, która leży
u podstaw nie tylko ziemskiej rzeczywistości, lecz także porządku kosmicznego. Maat
odnosi się bowiem zarówno do reguł obowiązujących w relacjach międzyludzkich, jak i
do sprawiedliwości realizowanej po śmierci na Sądzie Zmarłych, ale też do ładu, który
wyłania się z chaosu podczas stwarzania świata przez boga-Słońce oraz do porządku
państwowego utrzymywanego dzięki prawodawstwu przez króla – ziemski obraz bóstwa.
Książka będzie cenną pomocą dydaktyczną i pasjonującą lekturą dla archeologów,
egiptologów, etnologów, filozofów, historyków i kulturoznawców.
Słowo wstępne
9
Rozdział I
Wprowadzenie: porządek świata i sprawiedliwość społeczna. Miejsce Maat w
historii religii i myśli . 17
1. Podstawy językowe
17
2. Maat – kultura czy religia?
20
3. Sprawiedliwość społeczna i porządek kosmiczny 27
a. Z powrotem przed „czas osiowy”?
. 27
b. Teoria „kosmologicznych królestw”: Eric Voegelin
31
c. Sprawiedliwość jako porządek światowy: Hans Heinrich Schmid . 34
4. Idea „sprawiedliwości” i wymiary znaczeniowe świata egipskiego
. 37
Rozdział II
Dyskurs o Maat. Historia kultury jako historia dyskursu .
41
1. Nierównorzędność źródeł. O centrum i peryferiach w nurcie staroegipskiej
tradycji .
41
2. Powstanie wielkich tekstów
. 51
a. Koncept Maat w Starym Państwie
. 51
b. Zmierzch Starego Państwa i powstanie sporu o porządek . 56
Rozdział III
Sprawiedliwość łącząca: wzajemność i solidarność
61
1. Skargi mieszkańca oazy
. 61
2. Trzy grzechy przeciwko Maat
64
a. Lenistwo i zapomnienie: działanie jednego dla drugiego jako aktywna solidarność/obopólność
. 64
b. Głuchota i przyjaźń: Maat jako komunikacyjna solidarność/wzajemność
73
c. Chciwość: poczucie wspólnoty jako solidarność intencjonalna 89
Rozdział IV
Solidarność wertykalna (hierarchiczna): cnota i trwanie
. 96
1. Grobowiec i sprawiedliwość
. 96
a. Dobro pozyskane bezprawnie nie podlega dziedziczeniu . 96
b. Świadectwo biograficznych inskrypcji grobowych. „Miłość” i „solidarność
wertykalna” (hierarchiczna) 103
2. Pomnikowość cnotliwości
114
3. Maat i stworzenie idei wewnętrznego człowieka 118
a. „Ba”
118
b. Ozyrys i Zaświaty
. 122
c. Serce i „wewnętrzny człowiek”
125
Rozdział V
Czystość i nieśmiertelność: koncepcja Sądu Zmarłych
129
1. Próg Tamtego Świata
. 129
a. Ciągłość istnienia i przemiana osoby. Dalsze trwanie i nieśmiertelność
129
b. Sąd zaświatowy i Sąd Zmarłych
134
c. Ważenie serca jako rytuał przejścia
139
2. Księga Umarłych, Rozdział 125.: kodyfikacja Maat . 143
3. Kapłańskie wyznanie oczyszczenia
148
4. Wina i indywidualność
. 157
5. Koncentryczne kręgi
. 162
Rozdział VI
Usprawiedliwienie Boga-Słońce i powodzenie procesu kosmicznego
. 169
1. Maat jako bogini
169
2. Maat jako zasada kosmogoniczna .
176
3. Maat w obiegu słonecznym
. 184
a. Bieg Słońca jako panowanie i proces życiowy: uwagi ogólne . 184
b. Gniewna sprawiedliwość. Bieg Słońca jako sprawowanie władzy . 190
c. Sprawiedliwość dająca życie. Bóg-Słońce jako cykl życia
. 195
4. Ujednoznacznianie poprzez polaryzację: usprawiedliwienie
Boga-Słońce i człowieka
. 205
Rozdział VII
Kosmos i państwo. Powodzenie procesu politycznego: idea i mit państwowy w
Egipcie 209
1. Pośrednik
210
2. Polaryzacja i polityka: nauka o Isfet .
220
a. Antropologia negatywna: człowiek zdany na państwo . 220
b. Kosmologia negatywna: kosmos zdany na państwo 225
3. Zapewniane przez państwo dobra, które leczą . 229
a. Zaopatrzenie i obfitość
. 233
b. Bezpieczeństwo, pokój, zaufanie, porozumiewanie się .
235
c. „Tchnienie życia”, dalsze istnienie, nieśmiertelność
237
4. Przeciwny model Echnatona: „bezpośrednia przyczyna”
i pozbawienie świata biegunów
239
a. Antropologia i kosmologia pozytywna
. 239
b. Antropocentryzm i bezpośrednia przyczynowość .
240
Rozdział VIII
Początki i kryzys Maat
. 244
1. Zanim powstała Maat: wzajemność i solidarność . 244
a. Podstawy antropologiczne: cyrkulacja
. 244
b. Podstawy etnologiczne: wewnętrzna solidarność (amity)
245
c. Zwyczaj i obyczaj
. 248
2. Solidarność wertykalna
. 249
a. Akt stworzenia i władza
249
b. Władza i zdrowie, państwo i nieśmiertelność
. 251
c. Solidarność wertykalna: ochrona w zamian za posłuszeństwo . 253
3. Solidarność wertykalna i horyzontalna: implikacje antropologiczne
256
4. Odchodzenie od Maat
260
a. Teologia woli: mądrość a pobożność
260
b. „Utrata idei państwa”
. 270
c. Wyjście z kultury?
. 278
Rozdział IX
Podsumowanie: miejsce Maat w religijnej historii sprawiedliwości 283
1. Między historią a prehistorią
283
a. Maat i genealogia moralności
. 283
b. Maat i genealogia religii
288
c. Religia i opór
290
2. Porządek świata jako sprawiedliwość: iustitia connectiva . 293
Posłowie Autora do nowego wydania z 2006 r 299
Odesłania do źródeł
306
Wykaz skrótów użytych w bibliografii
. 314
Bibliografia
316
Spis ilustracji
335
338 stron, Format: 17.0x24.0cm, oprawa miękka
