Gra w atom
Społeczne zarządzanie technologią w rozwoju energetyki jądrowej w Polsce
W trwających przynajmniej od połowy XX wieku dyskusjach o niepożądanych
konsekwencjach intensywnego rozwoju technologicznego sztandarowym przykładem ryzyka jest
budowa elektrowni atomowych, wywołująca burzliwe protesty społeczne. Po zaniechanej na
początku lat 90. budowie elektrowni w Żarnowcu plany rozwoju energetyki jądrowej powróciły
w Polsce nieoczekiwanie w 2009 roku. Aktualne tym samym stało się pytanie o udział społeczeństwa
w procesie podejmowania decyzji: Czy rozwój energetyki powinien być przedmiotem
szerokiej debaty publicznej, jak chcieliby zwolennicy podejść partycypacyjnych i
deliberacyjnych? Czy też – jak stwierdził jeden z ekspertów cytowany w tej pracy –
„są obszary działalności człowieka, gdzie demokracja nie może funkcjonować”?
Sięgając po koncepcje z zakresu społecznych badań nad nauką i technologią,
socjologii ryzyka i społecznego zarządzania technologią, autor pokazuje, że udział
społeczeństwa w realizacji polskiego programu jądrowego jest znikomy, a decyzje zapadają
w wąskim gronie ekspertów i decydentów, według technokratycznych norm ucieleśnianych
przez techniczny model zarządzania ryzykiem. Sedno książki stanowi próba wykazania, że
niewielki udział obywateli nie wynika – jak zwykło się uważać – z braku tradycji
uczestniczących podejmowania decyzji w Polsce czy też słabości polskiego społeczeństwa
obywatelskiego; jest raczej efektem celowych (i zazwyczaj skrywanych) działań dominujących
grup interesów skupionych wokół środowisk związanych z energetyką. Dążą one do
wykluczenia podmiotów obywatelskich, pochodzących spoza „złotego trójkąta” nauki,
biznesu oraz władz publicznych, i osłabienia ich wpływu na proces decyzyjny.
Wstęp / 11
Struktura pracy / 15
Uwagi techniczne / 18
Podziękowania / 21
CZĘŚĆ I. ENERGETYKA JĄDROWA W POLSCE JAKO PRZEDMIOT BADAŃ
Wprowadzenie / 25
Rozdział 1. Realizacja programu atomowego w Polsce / 27
Działania inwestora – Polskiej Grupy Energetycznej S.A / 31
Komunikacja społeczna / 34
Działania przeciwników energetyki jądrowej / 40
Rozdział 2. Metodologiczne podstawy badań / 43
Działania zakulisowe jako przedmiot dociekań socjologicznych / 44
Bariery metodologiczne / 48
Badacz za kulisami energetyki jądrowej / 52
Metody i procedury badawcze / 57
Literatura do części I / 63
CZĘŚĆ II. RYZYKO A ENERGETYKA JĄDROWA
Wprowadzenie / 67
Rozdział 3. Kategoria ryzyka w dyskusji o innowacjach technologicznych /
69
Techniczny model zarządzania ryzykiem / 71
Komunikacja o ryzyku / 77
Psychometryczny model percepcji ryzyka / 80
Psychologiczne uwarunkowania percepcji ryzyka / 84
Społeczne uwarunkowania percepcji ryzyka / 87
Krytyka modelu psychometrycznego / 89
Słabości technicznego modelu zarządzania ryzykiem / 93
Ujmowanie ryzyka jako obiektu naukowego / 95
Scjentyzacja i ekspertyzacja debaty publicznej / 99
Pomijanie racjonalności społeczno-kulturowej / 100
Marginalizowanie pozatechnicznych aspektów ryzyka / 102
Redukcja niepewności / 104
Od technicznego do partycypacyjnego modelu zarządzania ryzykiem / 107
Współzarządzanie ryzykiem / 108
Cztery typy dyskursu o ryzyku / 112
Od ryzyka do innowacji / 117
Krytyka dyskursu o ryzyku / 118
Innowacje i reżimy innowacji / 120
Rozdział 4. Ryzyko w polskim sporze o energetykę jądrową / 131
Zalety i wady budowy elektrowni jądrowej w Polsce artykułowane w debacie publicznej /
132
Zalety energetyki jądrowej / 133
Wady energetyki jądrowej / 138
Mówienie obok siebie? / 144
Ryzyko i bezpieczeństwo / 154
Ryzyko awarii elektrowni atomowych / 154
Szkodliwość fizyczno-biologiczna / 161
(Nie)szkodliwość małych dawek / 165
Techniczny model zarządzania ryzykiem w PPEJ / 169
Deprecjonowanie społecznej percepcji ryzyka / 170
Depolityzacja energetyki jądrowej / 178
Oddzielanie faktów od wartości / 180
Pomijanie społecznych skutków innowacji / 187
Atomowa turystyka / 193
Prawdopodobieństwo i niepewność w ocenie ryzyka / 199
Dyskurs o ryzyku czy o innowacjach? / 208
O atomie tylko dobrze / 209
Badania opinii publicznej jako narzędzie dyscyplinowania nastrojów społecznych / 212
Wizje nauki i technologii / 221
Podsumowanie / 225
Literatura do części II / 227
CZĘŚĆ III. SPOŁECZNE ZARZĄDZANIE ENERGETYKĄ JĄDROWĄ
Wprowadzenie / 241
Rozdział 5. Społeczne zarządzanie technologią / 243
Deliberacja w społecznym zarządzaniu technologią / 252
Partycypacja w społecznym zarządzaniu technologią / 256
W stronę modelu deliberatywno-partycypacyjnego / 261
Źródła społecznego zarządzania technologią / 266
Public Understanding of Science (PUS) / 272
Krytyka Public Understanding of Science / 279
Public Engagement with Science (PES) / 284
Krytyka Public Engagement with Science / 286
Zarządzanie konfliktami lokalizacyjnymi / 288
Udział społeczeństwa w ocenie technologii / 293
Model klasyczny / 299
Model partycypacyjny / 301
Między klasyczną i partycypacyjną oceną technologii / 304
O komunikacji o ryzyku raz jeszcze / 310
Przełom partycypacyjny w zarządzaniu rozwojem energetyki jądrowej / 314
Rozdział 6. Społeczne zarządzanie technologią w polskim programie atomowym
/ 319
Relacje z interesariuszami – samorządami lokalnymi / 320
Wybór lokalizacji / 320
Współpraca inwestora z władzami samorządowymi / 326
Lokalne działania komunikacyjne: kampania „Świadomie o atomie” / 331
Deficyty w infrastrukturze komunikacyjnej / 338
Relacje z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego / 341
Udział podmiotów obywatelskich w zespołach roboczych / 342
Uczestnictwo w procedurach decyzyjnych / 345
Konsultacje, czyli co? / 354
Relacje z opinią publiczną: komunikacja społeczna w PPEJ / 363
Kampania „Poznaj atom. Porozmawiajmy o Polsce z energią” / 367
Założenia i charakter komunikacji społecznej / 372
Dialog czy przekonywanie? / 387
Podsumowanie: spór o EJ jako spór o kształt demokracji / 391
Literatura do części III / 395
CZĘŚĆ IV. ATOMOWE POLE GRY
Wprowadzenie / 407
Rozdział 7. Inkluzywność, równouprawnienie i dostęp do informacji w
debacie o energetyce jądrowej / 413
Analiza strategiczna pola gry wokół energetyki jądrowej / 416
Weryfikacja empiryczna warunków komunikacji / 426
Analiza treści dyskursu medialnego / 426
Wydarzenia komunikacyjne / 436
Warsztat z interesariuszami / 441
Podsumowanie analizy / 451
Rozdział 8. Mechanizmy blokowania udziału społeczeństwa / 453
Eskluzja zamiast inkluzji / 456
Udział na specjalnych warunkach / 468
Blokowanie dostępu do informacji / 475
Ukrywanie wyników badań / 477
Nieprzejrzystość procedur administracyjnych / 479
Selektywny dobór danych / 481
Podsumowanie: nieformalne grupy interesów w atomowym polu gry / 487
Literatura do części IV / 497
Aneks 1. Materiały źródłowe dotyczące energetyki jądrowej / 503
Aneks 2. Lista serwisów internetowych poddanych analizie w ramach zautomatyzowanej
analizy treści dyskursu medialnego / 509
Aneks 3. Skróty wykorzystane w książce / 511
Spis rysunków / 513
Spis tabel i wykresów / 515
Indeks nazwisk / 517
524 strony, Format: 16.0x22.5cm, oprawa miękka
