Bezpieczeństwo ludzkie ludów tubylczych w Arktyce na przykładzie Samów
Wybrane zagadnienia
Samowie – lud tubylczy zamieszkujący północ Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji,
kiedyś i niekiedy wciąż nazywanych przez innych niewłaściwie Lapończykami.
Przedmiotem badań w ramach monografii jest bezpieczeństwo ludzkie oraz zagrożenia dla
tychże w kontekście Arktyki analizowane na przykładzie konkretnej grupy, a mianowicie
ludu tubylczego Samów.
Zagadnienia analizowane w niniejszej rozprawie mają charakter wybiórczy, ale oddający
istotę tytułowej problematyki. Ogrom zagadnień i wątków zmusił autorkę do zawężenia
tematyki, stąd podtytuł. Celem początkowym niniejszych badań jest przegląd i
systematyzacja poglądów na temat bezpieczeństwa ludzkiego oraz charakterystyka tej
koncepcji, jak również koncepcji\pojęcia ludu tubylczego. Celem autorki jest
zdefiniowanie bezpieczeństwa ludzkiego oraz wskazanie jego specyfiki w kontekście
Arktyki, co jest szczególnie wyraźne w przypadku zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa
ludzkiego w tym regionie. Mają one zdecydowanie specyficzny charakter, dlatego badaczka w
dużej mierze skupia się na takich zagrożeniach wynikających ze zmian klimatu. Kolejny
cel obejmuje wskazanie elementów koniecznych terminu lud tubylczy. Ten cel można określić
jako eksploracyjny i opisowy zarazem.
Na problem badawczy tej pracy składa się wskazanie komponentów bezpieczeństwa
ludzkiego i odniesienie ich do ludu tubylczego Samów.
Główne pytanie badawcze brzmi więc następująco: czy bezpieczeństwo ludzkie Samów
jest wystarczające? Szczegółowe pytania badawcze odnoszą się do pięciu kwestii:
- jaka jest specyfika bezpieczeństwa ludzkiego w Arktyce?
- jakie są formy samostanowienia Samów?
- czy uprawnienia przyznane instytucjom reprezentującym Samów są adekwatne?
- co zrobić, aby poprawić tę sytuację?
- czy ludy tubylcze mają prawo do takiego samego samostanowienia jak inne ludy?
„Pani Agnieszka Szpak podjęła się niezwykle trudnego
zadania zanalizowania sytuacji prawnej, politycznej, społecznej i ekonomicznej społeczności
Samów w Arktyce. Złożoność badań wiąże się z dwoma problemami. Pierwszym jest ich
podmiot: lud odseparowany geograficznie i klimatycznie od reszty świata. […] Drugim
problemem są kwestie definicyjne i instrumenty analizy. Z obu dylematów badawczych wybrnęła
bardzo dobrze, proponując czytelnikowi ciekawą lekturę. […] książka jest
nowatorska, doskonale udokumentowana i w pełni zasługuje na publikację”.
Z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Grażyny Michałowskiej
Wstęp / 7
Rozdział I. Ludy tubylcze – definicja i cechy charakterystyczne. Instytucje międzynarodowe
zajmujące się ludami tubylczymi / 19
1. Próby stworzenia definicji ludów tubylczych i cechy charakterystyczne tych ludów /
19
2. Samowie – lud tubylczy Arktyki / 41
3. Instytucje międzynarodowe zajmujące się sprawami ludów tubylczych / 50
Rozdział II. Geneza i koncepcja bezpieczeństwa ludzkiego / 57
1. Pojęcie bezpieczeństwa, bezpieczeństwa państwa i bezpieczeństwa międzynarodowego
/ 58
2. Zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa / 66
3. Geneza bezpieczeństwa ludzkiego / 69
4. Bezpieczeństwo ludzkie – przegląd definicji i elementy koncepcji / 78
Rozdział III. Zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzkiego Samów w Arktyce
/ 93
1. Natura a kultura: ochrona środowiska naturalnego Arktyki oraz zachowanie kultury i tożsamości
kulturowej Samów / 96
1.1. Zagrożenia związane ze zmianami klimatu / 96
1.2. Zagrożenia związane z hodowlą reniferów / 102
1.3. Zagrożenia dla bezpieczeństwa ekologicznego / 113
1.4. Odmowa praw Samów do ich ziem i rozwoju oraz rola ludów tubylczych w zachowaniu
bioróżnorodności / 116
1.5. Pozostałe zagrożenia / 131
2. Normatywne podstawy roli ludów tubylczych w walce ze zmianami klimatu / 132
Rozdział IV. Samostanowienie i autonomia Samów – niezbędny element bezpieczeństwa
ludzkiego / 141
1. Prawo do samostanowienia i kwestia secesji / 141
2. Samostanowienie ludów tubylczych, w tym Samów / 148
2.1. Formy autonomii / 159
2.2. Parlamenty Samów i inne formy samorządności Samów / 165
3. Ochrona i rozwój języka Samów / 178
4. Prawa Samów do ich ziem i zasobów naturalnych / 182
Zakończenie / 197
Bibliografia / 207
Zbiory dokumentów, leksykony i słowniki / 207
Dokumenty (w kolejności chronologicznej) / 207
Orzecznictwo międzynarodowe i decyzje różnych organów międzynarodowych / 211
Monografie i podręczniki / 214
Artykuły i rozdziały w pracach zbiorowych / 216
Raporty i studia / 228
Źródła internetowe / 230
Varia / 233
Human Security of Indigenous Peoples in the Arctic. The Sami Case. Selected Issues.
Summary / 235
238 stron, Format: 16.1x22.9, oprawa miękka
