PRAWODAWSTWO KRÓLA I SEJMU DLA MAŁOPOLSKICH MIAST KRÓLEWSKICH 1386-1572 MIKUŁA M. Księgarnia

Prawodawstwo króla i sejmu dla małopolskich miast królewskich 1386-1572

Monografia dr. Macieja Mikuły przedstawia królewskie i sejmowe ustawodawstwo regulujące życie miast i mieszczaństwa w dawnej Polsce. Zadanie badawcze polegało na dotarciu do zachowanych źródeł oraz ustaleniu, a następnie zanalizowaniu i wszechstronnym opisaniu aktów prawodawczych wydanych przez króla i sejm dla miast królewskich w Małopolsce w okresie panowania Jagiellonów, to jest w latach 1386-1572. Przeprowadzone studia pozwoliły na sformułowanie wielu cennych wniosków. Autor wykazuje przede wszystkim zdecydowaną przewagę prawodawstwa królewskiego w zestawieniu z sejmowym. Nawet w XVI w., a więc w czasach, gdy sejm walny stanowił główny organ prawodawczy w zakresie prawa powszechnego (ius commune), król zachował prerogatywę do stanowienia „ustaw szczególnych" (leges spedales), które tępiły ostrze wielu niekorzystnych dla miast konstytucji sejmowych. Do innych zalet monografii należy także wskazanie zasadniczych cech prawodawstwa w sprawach miast, takich jak brak całościowych regulacji, pozytywny odzew na inicjatywy oddolne, dążenia do unifikacji prawa. Do doniosłych poznawczo wyników studiów Autora z pewnością należy też potwierdzenie hipotezy o stopniowej polonizacji prawa niemieckiego w Polsce w epoce jagiellońskiej, a więc o prawdziwości sądu Bartłomieja Groickiego, że w jego czasach (żył w XVI w.) prawo miejskie w Polsce nie było prawem niemieckim, lecz prawem miejskim polskim (ius civile Polonicum). Książka dr. Macieja Mikuły przekonująco pokazuje pozytywną rolę prawa jako regulatora życia społecznego, a zarazem narzędzia polityki podporządkowanej ideałowi dobra wspólnego w dawnej Polsce. Jest to więc studium ważne dla poznania dziejów rządów prawa w dawnej Polsce.

Z recenzji prof. dr. hali. Wacława Uruszczaka

Wprowadzenie 11
1. Pojęcie prawodawstwa królewskiego i sejmowego 11
2. Cele i zakres badawczy 12
3. Stan badań 17
3.1. Klasyfikacja królewskich i sejmowych aktów prawnych 18
3.2. Król i sejm a ustrój miast 21
3.3. Król i sejm a miejskie prawo sądowe 25
4. Wykorzystane źródła 29
5. Przegląd treści 33

Rozdział I. Król i sejm a prawo dla miast. Systematyka aktów prawnych 35
1. Umocowanie króla i sejmu do stanowienia prawa dla miast królewskich 35
1.1. Klauzula prawa niemieckiego w przywileju lokacyjnym i przywileju na prawo niemieckie 35
1.2. Kompetencje prawodawcze króla według prawa sasko-magdeburskiego 39
1.3. Rozwój kompetencji sejmu w zakresie stanowienia prawa pospolitego (ius commune). Samodzielność prawodawcza króla 41
1.4. Prawa króla i sejmu do zarządu domeną monarszą 49
1.5. Wykonywanie królewskich kompetencji prawodawczych przez inne podmioty 53
2. Źródła prawa miejskiego w opinii jurystów z czasów jagiellońskich .... 56
2.1. Źródła prawa miejskiego w prawie sasko-magdeburskim oraz w opinii jurystów miejskich 56
2.2. Źródła prawa miejskiego według pisarzy prawa ziemskiego 59
3. Systematyka aktów prawnych dla miast 60
3.1. Typologie dokumentów stosowane w dyplomatyce 61
3.2. Uwagi do podziału aktów królewskich autorstwa Stanisława Kutrzeby 63
3.3. Typologia aktów dla miast proweniencji królewskiej i sejmowej 66
3.4. Adresaci „miejskich” aktów króla i sejmu 71
3.5. Czas obowiązywania aktów dla miast 72
4. Podsumowanie 77

Rozdział II. Miasta i mieszczanie w prawodawstwie sejmowym 81
1. Akty prawne 81
1.1. Punkt odniesienia: Statuty Kazimierza Wielkiego 81
1.2. Prawodawstwo dla miast do 1468 r. 83
1.3. Prawodawstwo sejmowe po 1468 r. 84
2. Przedmiot prawodawstwa 86
2.1. Zasady interpretacji prawa 86
2.2. Ograniczenia stanowe mieszczan 87
2.3. Miasta jako część domeny królewskiej 90
2.4. Prawo sądowe, ustrój, administrowanie 92
2.5. Handel międzynarodowy 93
2.6. Handel krajowy 97
2.7. Handel wewnątrzmiejski i cechy 102
2.8. Cła 105
2.9. Podatki i obowiązki wojskowe 110
2.10. Mieszczanie a kmiecie 111
2.11. Mieszczanie a Żydzi 112
2.12. Sytuacja prawna mieszczan w Korekturze praw z 1532 r. 113
3. Próba oceny 114
3.1. Cui prodest? 114
3.2. Skuteczność prawodawstwa sejmowego 117
3.3. Prawodawstwo sejmowe w dobie jagiellońskiej: determinanta zjawisk w kolejnej epoce 118

Rozdział III. Królewskie akty prawne dla miast 121
1. Prawodawstwo w zakresie prawa pospolitego 121
1.1. Rozwinięcia i modyfikacje konstytucji sejmowych 121
1.2. Sprawy wyznaniowe 124
1.3. Szczegółowe regulacje w zakresie zarządu państwem 125
2. Privilegium est quasi privata lex: prawodawstwo w zakresie ius singulare 127
2.1. Wpływ króla na wysokość oraz pobór podatków 128
2.2. Zwolnienia oraz obniżenia ceł i myt 131
2.3. Zwolnienia oraz obniżenia wymiaru podwód i stacji 134
2.4. Regulacje dotyczące handlu i rzemiosła 137
2.4.1. Drogi handlowe 138
2.4.2. Zasady handlu i prawo cechowe 140
2.5. Prawodawstwo w zakresie spraw górniczych a prawo miejskie 142
2.6. Szczególne formy prawodawstwa: zatwierdzenia konstytutywne, wyroki i interpretacje prawotwórcze 143
3. Akty konkretyzujące prawo (przywileje administracyjne) 146
3.1. Pozwolenia w zakresie handlu i rzemiosła 146
3.1.1. Targi, jarmarki, sochaczki 146
3.1.2. Prawo składu 147
3.1.3. Reglamentacja rzemiosła i handlu 148
3.2. Pozwolenia w zakresie infrastruktury 149
3.2.1. Obiekty gospodarcze i infrastruktura komunalna 150
3.2.2. Zagospodarowanie przestrzenne 152
3.3. Akty ustanawiające dochody miejskie 153
3.4. Dotacje na określone cele 155
3.4.1. Utrzymanie infrastruktury komunikacyjnej 155
3.4.2. Utrzymanie fos i murów miejskich 158
3.4.3. Cechy dotacji 159
4. Królewskie gwarancje obowiązywania prawa 160
4.1. Mandaty i klauzule mandatowe jako akty wykonawcze 160
4.2. Cele aktów interwencyjnych 163
4.2.1. Reakcja na łamanie prawa przez urzędników 164
4.2.2. Reakcja na łamanie prawa przez inne podmioty 166
4.2.3. Instrumenty procesowe. Listy żelazne 168
4.3. Adresaci aktów wykonawczych i aktów interwencyjnych 171
4.3.1. Adresaci aktów wykonawczych 172
4.3.2. Adresaci aktów interwencyjnych 173
4.4. Sankcje wobec urzędników ignorujących wolę króla 175
4.5. Potwierdzenia aktów prawnych 176
4.5.1. Dokumenty konfirmacyjne 176
4.5.2. Wyroki deklaratoryjne 177
5. Podsumowanie. Przywileje lokacyjne jako akty o wielu funkcjach 179

Rozdział IV. Prawodawstwo królewskie i sejmowe w zakresie ustroju i administracji miast 183
1. Okoliczności wydania królewskich aktów prawnych w zakresie ustroju 183
1.1. Konflikty z urzędnikami zwierzchnimi 184
1.2. Konflikty z wójtami dziedzicznymi 186
1.3. Konflikty wewnątrzmiejskie o zakres demokracji 187
2. Prawodawstwo w zakresie administracji 188
2.1. Obywatelstwo 188
2.2. Świadczenia z tytułu posiadania działek 191
2.3. Porządek i bezpieczeństwo 193
3. Regulacje w zakresie ustroju 195
3.1. Wybór i liczebność rajców oraz techniczne wymogi elekcji 195
3.2. Wybór burmistrza 202
3.3. Wybór podwójciego 203
3.4. Wybór ławników 205
3.5. Kompetencje prawodawcze. Trzeci ordynek 208
3.6. Zarząd majątkiem i kontrola rachunków miejskich 215
3.7. Pisarze miejscy 219
3.8. Wymogi wobec urzędników 220
3.9. Uposażenie rajców i ławników 226
3.10. Ustalenia dotyczące prestiżu rady, wójta i urzędników zwierzchnich 227
4. Związanie sądu królewskiego prawem a rozstrzygnięcia prawotwórcze 230
4.1. Kazus Bochni 230
4.2. Kazus Biecza 234
5. Podsumowanie 236

Rozdział V. Król i sejm a miejskie prawo sądowe 241
1. Król i sejm a organizacja sądownictwa i regulacje procesu miejskiego 241
1.1. Sądy w miastach 243
1.2. Właściwość sądów miejskich w świetle prawa sasko-magdeburskiego. Regulacja krakowska z 1544 r. 246
1.3. Właściwość sądów miejskich w Statutach Kazimierza Wielkiego 248
1.4. Rozszerzanie kompetencji sądów miejskich 249
1.4.1. Jurysdykcja nad przedmieszczanami 250
1.4.2. Nieruchomości poza miastem 250
1.4.3. Ściganie przestępców 251
1.4.4. Sprawy handlowe 252
1.4.5. Sprawy karne szlachty nabywającej nieruchomości miejskie 252
1.5. Ograniczenia właściwości sądów miejskich 252
1.5.1. Odpowiedzialność szlachcica za przestępstwo popełnione w mieście 252
1.5.2. Odpowiedzialność mieszczanina za zabójstwo lub zranienie szlachcica oraz poddanego szlacheckiego 255
1.5.3. Odpowiedzialność chłopów za długi zaciągnięte w mieście 256
1.5.4. Cztery artykuły grodzkie 257
1.5.5. Odpowiedzialność przybyszów, innowierców i zasady ustalone indywidualnie wobec konkretnych osób 258
1.5.6. Właściwość w sprawach skarbowych (podatki, cła, moneta) 259
1.6. Ochrona praw do własnego sądownictwa 259
1.6.1. Mieszczanie przed obcymi sądami: przypadki zgodne z prawem 259
1.6.2. Sprawy niesporne przed sądami obcymi 262
1.6.3. Bezprawne pozywanie mieszczan przed niewłaściwe sądy 268
1.7. Zasady apelacji 270
1.7.1. Obligatoryjna instancja: urzędnik zwierzchni 272
1.7.2. Obligatoryjna instancja: sąd wyższy prawa niemieckiego 273
1.7.3. Apelacje do sądu nadwornego 275
1.8. Pozostałe regulacje poświęcone postępowaniu sądowemu 276
2. Zmiany w prawie prywatnym 278
2.1. Metody reformy 278
2.2. Statuty Kazimierza Wielkiego a miejskie prawo prywatne 278
2.3. Prawo spadkowe i małżeńskie majątkowe 280
2.4. Prawo rzeczowe i obligacyjne 286
3. Regulacje w zakresie prawa karnego 291
3.1. Uwagi wstępne 291
3.2. Mieszczanie a prawo karne w Statutach Kazimierza Wielkiego 293
3.3. Prawodawstwo sejmowe 294
3.4. Prawodawstwo królewskie 296
4. Podsumowanie 299

Zakończenie 303
1. Relacja prawodawstwa królewskiego do sejmowego 303
2. Cechy prawodawstwa królewskiego 305
3. Królestwo Polskie za Jagiellonów – dążenie do państwa prawa 307
4. Dbałość Jagiellonów o miasta domeny 308
5. Modernizacja prawa sasko-magdeburskiego i kształtowanie polskiego prawa miejskiego 311

Summary 315
Wykaz skrótów 321
Wykaz rycin, tabel, schematów i wykresów 325
Bibliografia 327
Indeks osobowo-geograficzny 365

383 strony, Format: 15.5x23.5cm, oprawa miękka

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.