Tathagatagarbha
U źródeł koncepcji natury buddy
Buddyjska koncepcja kryjąca się pod sanskryckim terminem tathagatagarbha (denotującym
„istotę, która posiada tathagatę [buddę]”) dotyczy występowania we wszystkich
istotach czystego pierwiastka umożliwiającego osiągnięcie oświecenia. Wypracowana w
pierwszych wiekach naszej ery była jedną z najważniejszych idei indyjskiej mahajany.
Najwcześniejsze teksty tathagatagarbhy – głosząc optymistyczną doktrynę oświecenia,
które jest nie tylko ostatecznym przeznaczeniem wszystkich istot, ale również częścią
ich duchowej konstytucji – w pełni rozwinęły uniwersalistyczne aspiracje buddyzmu i
przyczyniły się do rozpowszechnienia dharmy buddyjskiej daleko poza subkontynent
indyjski. Idea tathagatagarbhy, przeinterpretowana i nazwana w Chinach „naturą buddy”,
wywarła ogromny wpływ na buddyzm Dalekiego Wschodu. Swoje piętno odcisnęła również
na tradycjach tantrycznych, które – po upadku buddyzmu w Indiach – rozwijały się w
Tybecie.
Autor książki skupia się na naświetleniu genezy koncepcji tathagatagarbhy przez
zestawienie i analizę czynników doktrynalnych, które doprowadziły do jej powstania.
Ponadto ukazuje najważniejsze aspekty rozwoju idei tathagatagarbhy na tle najwcześniejszej
historii indyjskiego buddyzmu mahajany, rozważa jej znaczenie filozoficzne oraz wskazuje
na jej pedagogiczną i soteriologiczną doniosłość.
Jarosław Zapart – indolog, doktor nauk humanistycznych, asystent w
Katedrze Porównawczych Studiów Cywilizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się
filozofią i religiami Indii, w szczególności wczesnym buddyzmem mahajany, hinduskim
mistycyzmem nurtu bhakti, jak również wybranymi zagadnieniami sanskryckiej poetyki i
estetyki.
Podziękowania 13
Uwagi o transliteracji i transkrypcji 15
Wykaz skrótów 17
Wstęp 21
Cele i założenia 21
Uwagi o metodologii 25
Zarys treści 27
WPROWADZENIE 31
Najnowsze ustalenia w badaniach nad genezą koncepcji tathagatagarbhy 31
Mahaparinirvanamahasutra jako najstarszy ze znanych tekstów tathagatagarbhy 33
Dwie grupy tekstów, dwie ścieżki genezy 35
1. Etymologia, genealogia i semantyka terminu tathagatagarbha 43
1.1. Wprowadzenie 43
1.2. Etymologia terminu tathagatagarbha. Odcienie semantyczne terminu garbha 44
1.3. Genealogia terminu tathagatagarbha 46
1.3.1. Źródła niebuddyjskie 46
1.3.1.1. Hira?yagarbha 46
1.3.1.1.1. Hira?yagarbha jako synonim Brahmy. Budda i Brahma 51
1.3.1.2. Devagarbha 54
1.3.1.2.1. Garbha jako „dziecko” / „syn” oraz „nasienie” w kontekście
buddyjskim 56
1.3.1.3. Konkluzje 61
1.3.2. Źródła buddyjskie 63
1.3.2.1. Padmagarbha 63
1.3.2.1.1. Padmagarbha w przekazach hinduskich 64
1.3.2.1.2. Padmagarbha w sutrach buddyjskich 65
1.3.2.1.3. Padmagarbha w Tathagatagarbha-sutree 66
1.4. Wnioski. Zestawienie możliwości przekładu i interpretacji terminu tathagatagarbha
70
2. Świetlisty (czysty) umysł 75
2.1. Wprowadzenie 75
2.2. Świetlisty umysł (pabhassara citta) w kanonie palijskim 76
2.2.1. Świetlisty umysł w funkcji diachronicznej 86
2.3. Czysty umysł w abhidhammie szkoły therawady. Bhava?ga 89
2.4. Czysty umysł w tradycji tathagatagarbhy. Wprowadzenie 94
2.4.1. Czysty i świetlisty umysł w sutrze Anunatvapur?atvanirdeśaparivarta 95
2.4.2. Wrodzony umysł (cittaprak?ti) w śastrze Ratnagotravibhaga 96
2.4.3. Czysty umysł a problem niewiedzy 100
2.5. Tathagatagarbha jako podmiotowa zasada diachroniczna 105
2.6. Idea świetlistego umysłu w wybranych tekstach buddyjskich 111
2.7. Wnioski 117
3. Powszechne oświecenie i mądrość tathagaty 121
3.1. Wprowadzenie 121
3.2. Tathagatagarbhasutra i jej przesłanie 122
3.2.1. Prawdopodobne motywacje stojące za skomponowaniem sutry 124
3.3. Tathagatagarbhasutra i Saddharmapu??arikasutra (Sutra lotosu) – powiązania
formalne i doktrynalne 126
3.3.1. Koncepcja przepowiedni jako element idei powszechnego oświecenia w Sutrze lotosu
128
3.3.2. Postulat powszechnego oświecenia w Sutrze lotosu 132
3.4. Wszechobecna mądrość buddy 135
3.4.1. Przenikliwość jako narzędzie soteriologiczne. Tathagatajnana w
Tathagatagarbha-sutrze i Tathagata-utpatti-sambhawa-nirdeśi 143
3.5. Droga do oświecenia 147
3.6. Wnioski 150
4. Kult relikwii i stupy 153
4.1. Wprowadzenie 153
4.2. Buddyjska stupa – prolegomena 154
4.3. Stupa i relikwie jako obiekty czci 157
4.4. Buddyjska koncepcja relikwii 158
4.5. Symbolika stupy 164
4.5.1. Stupa jako budda 164
4.5.2. Stupa ciałem esencji buddy 167
4.5.3. Symbolika kopuły stupy 171
4.5.4. Stupa jako dhatugarbha i drzewo bodhi. Powiązania z koncepcją tathagatagarbhy (I)
172
4.5.5. Zarodek relikwią, ciało stupą. Powiązania z koncepcją tathagatagarbhy (II) 177
4.6. Związki kultu relikwii i koncepcji natury buddy w sutrze Mahaparinirva?a 180
4.7. Internalizacja dhatu jako przyczyna wykształcenia się idei buddhadhatu 187
4.7.1. Czynniki, które umożliwiły proces internalizacji 191
4.7.1.1. Reinterpretacja koncepcji (ciała) buddy 191
4.7.1.2. Reinterpretacja formy i obiektu kultu 196
4.7.1.2.1. Faza pierwsza – krytyka kultu stupy na rzecz kultu księgi 197
4.7.1.2.2. Faza druga – reinterpretacja kultu stupy 201
4.8. Dalszy rozwój koncepcji buddy i przewartościowanie kultu stupy w sutrze
Mahaparinirva?a 207
4.9. Wnioski 212
5. Praktyka buddhanusmRti 217
5.1. Wprowadzenie 217
5.2. Widzenie bóstw w hinduizmie 218
5.3. Widzenie buddy (buddhadarśana) w źródłach przedmahajanistycznych 220
5.4. Buddhanussati i devatanussati w tekstach palijskich 225
5.5. Buddhanusm?ti w agamach 232
5.6. Widzenie buddy w mahajanie 233
5.7. Buddhanusm?ti w mahajanie 236
5.7.1. Rozpamiętywanie buddy jako element praktyki bodhisattwy 236
5.7.2. Twarzą w twarz z buddami 238
5.8. Buddhanusm?ti a tradycja tathagatagarbhy 240
5.8.1. Pochodzenie nauk tathagatagarbhy i ich związki ze szkołą mahasanghików 242
5.8.2. Buddyjska tantra i jej powiązania z rejonem Andhry 245
5.9. Tathagatagarbha i tantra – powiązania doktrynalne 247
5.9.1. Tathagatagarbhasutra jako tekst głoszący postulat immanentnego (stanu) oświecenia
247
5.9.2. Miejsce koncepcji tathagatagarbhy w dzogczen 250
5.9.3. Miejsce koncepcji tathagatagarbhy w mahamudrze 254
5.10. Buddhanusm?ti w tantrze – joga bóstwa 257
5.10.1. Wizualizowanie siebie jako bóstwa 258
5.10.2. Wizualizowanie bóstwa przed sobą 259
5.11. Wnioski 260
5.11.1. Buddhanusm?ti – tantra – tathagatagarbha 260
5.11.2. Buddhanusm?ti a wykorzystywanie wizerunków 268
6. Koncepcja dharm nieuwarunkowanych 275
6.1. Wprowadzenie 275
6.2. Koncepcja dharm nieuwarunkowanych w buddyzmie szkół 276
6.3. Koncepcja dharm nieuwarunkowanych w mahajanie 284
6.3.1. Madhyamaka (śunyavada) 284
6.3.2. Yogacara (vijnanavada) 286
6.4. Koncepcja nieuwarunkowania w tradycji tathagatagarbhy 289
6.4.1. Kategoria nieuwarunkowania w Śrimaladewi-sinhanada-sutrze 290
6.4.1.1. Szlachetna prawda 290
6.4.1.2. Ciało esencji buddy 294
6.4.1.3. Tathagatagarbha. Podsumowanie stanowiska Śrimaladewi-sinhanada-sutry 296
6.4.2. Kategoria nieuwarunkowania w Ratnagotrawibhadze 298
6.4.2.1. Problem z „nieuwarunkowaną wspólnotą” 299
6.4.2.2. Ciało esencji buddy 301
6.4.2.2.1. Tybetański spór o nieuwarunkowanie i oświecone cechy ciała buddy 305
6.4.2.3. Tathata 308
6.4.2.3.1. Tathata/dharmata jako zasada generatywna 310
6.4.2.4. Inne zastosowania kategorii nieuwarunkowania w Ratnagotrawibhadze 312
6.5. Wnioski 313
7. Wiara 317
7.1. Wprowadzenie 317
7.2. Definicja terminu „wiara” i jego buddyjskich odpowiedników 319
7.3. Saddha w kanonie palijskim 321
7.4. Wierzyć znaczy widzieć. Śraddha i prasada w awadanach 333
7.5. Natura i rola wiary w tradycji tathagatagarbhy 336
7.5.1. Uwagi wprowadzające 336
7.5.2. Tradycja tathagatagarbhy na tle innych nurtów mahajany 337
7.5.3. Tradycja tathagatagarbhy jako „buddyzm wiary”. Moc innego – wiara –
praktyka 341
7.5.3.1. Tathagatotpattisa?bhavanirdeśasutra 344
7.5.3.1.1. Moc innego 344
7.5.3.1.2. Praktyka 345
7.5.3.2. Tathagatagarbhasutra 345
7.5.3.2.1. Moc innego 345
7.5.3.2.2. Wiara 351
7.5.3.2.3. Praktyka 353
7.5.3.3. Śrimaladevisi?hanadasutra 356
7.5.3.3.1. Moc innego 356
7.5.3.3.2. Wiara 359
7.5.3.3.3. Praktyka 364
7.5.3.4. Ratnagotravibhaga 365
7.5.3.4.1. Moc innego 365
7.5.3.4.2. Wiara 368
7.5.3.4.3. Praktyka 374
7.6. Wnioski 375
Zakończenie 379
Bibliografia 389
indeks najważniejszych terminów 401
404 strony, Format: 15.0x23.0cm, oprawa miękka
