Od opętania do rytuału
Pojęcie i praktyka transu w kultach vodun i katolicyzmie
Przyczyną, dla której „opętanie” wywołuje takie
emocje, wydaje się fascynacja tym zjawiskiem. Według Vincenta Crapanzana cechuje ona cały
zachodni krąg kulturowy, a jej korzenie sięgają V wieku p.n.e., kiedy to Eurypides
napisał swoje Bachantki. W sztuce tej król Penteusz sprzeciwia się kultowi nowego boga,
którego wyznawcy powoli, ale nieubłaganie zmierzają do Teb […]. Przeciwieństwem
zachodniej postawy jest podejście dominujące w kultach vodun.
Ze Wstępu
Lektura tekstu dostarcza znacznej satysfakcji
intelektualnej, budząc z każdym rozdziałem narastające zaciekawienie i przynosząc w
rezultacie – jakże rzadkie we współczesnej humanistyce – poczucie, że Autorowi udało
się powiedzieć coś ważnego, wnoszącego istotny wkład do współczesnych nauk o człowieku.
Rozprawa spełnia […] wymogi stawiane dysertacji naukowej, a zarazem stanowi przykład
nauki uprawianej z pasją, odnoszącej się do zagadnień fundamentalnych dla zrozumienia
ludzkiej natury.
Z recenzji dr. hab. Tomasza Sikory
Celem pracy jest zastosowanie metod pochodzących z nauk ewolucyjnych i kognitywnych w
porównawczych badaniach nad zjawiskiem transu owładnięciowego. Narzędziem realizacji
tego celu jest zdefiniowanie transu owładnięciowego jako imitacji ducha odbywającej się
w warunkach rytuału, co zakłóca normalną relację między znakiem a znaczeniem,
aktorem a odgrywaną rolą, rzeczywistością a jej obrzędową reprezentacją. W
rezultacie typowy rytuał owładnięciowy prowadzi do sytuacji, w której znak staje się
swoim znaczeniem, aktor odgrywaną rolą, a rytuał rzeczywistością, którą odtwarza.
Teoria ta zostaje następnie wykorzystana w porównawczych badaniach owładnięć
transowych w kultach vodun i katolicyzmie, co pomaga potwierdzić wyjściową tezę na
temat rytualnego transu, który zmienia grupę niespokrewnionych jednostek w organizm wyższego
rzędu. Godne uwagi jest to, że – zakładając funkcjonowanie jednego mechanizmu w obu
systemach – kulty vodun i katolicyzm różnią się w kwestii oceny transu. Podczas gdy
vodun uznaje go za podstawę doświadczenia religijnego, potwierdzającego kluczowe przesłanki
jego ideologii, w katolicyzmie naruszenie granic osoby pozostaje w relacji dysonansu z
ortodoksyjną teorią woli, tworzącą fundament chrześcijańskiej antropologii.
Jakub Bohuszewicz – doktor, pracownik Instytutu Religioznawstwa
Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się biologiczno-kognitywnymi teoriami religii.
Autor tekstów naukowych publikowanych między innymi w „Przeglądzie Religioznawczym”,
„Nomosie”, „Studia Religiologica” i „Hermaionie”.
276 stron, Format: 16.0x23.5cm, oprawa miękka