PRAWO MIEJSKIE MAGDEBURSKIE IUS MUNICIPALE MAGDEBURGENSE W POLSCE XIV-POCZ. XVI W. STUDIUM O EWOLUCJI I ADAPTACJI PRAWA MIKUŁA M. Księgarnia

Prawo miejskie magdeburskie (Ius municipale Magdeburgense) w Polsce XIV-pocz. XVI w.

Studium o ewolucji i adaptacji prawa

Ius municipale Magdeburgensis w wersji stosowanej na ziemiach polskich nie było, jak dotychczas, przedmiotem analitycznych badań podjętych przez polską naukę historyczno-prawną. Recenzowana praca wypełnia więc bardzo istotną lukę poznawczą. Cel, jaki postawił sobie Maciej Mikuła, jest bardzo ambitny. Chodzi w istocie o szczegółowy opis i analizę tekstu Weichbildu magdeburskiego stosowanego w miastach Królestwa Polskiego na podstawie zachowanych rękopisów. Dodatkowo analizie poddano tekst Weichbildu ujęty w drukowanym zbiorze prawa pospolitego pod tytułem Commune incliti Regni Poloniae privilegium z 1506 roku, nazywanym też Statutem Jana Łaskiego. Analiza wszystkich tych przekazów posłużyła do wyjaśnienia doniosłej kwestii następstw, jakie w praktyce prawnej powodowało zróżnicowanie tekstów prawnych. Wiadomo, że zróżnicowanie takie było cechą średniowiecznych rękopiśmiennych zbiorów prawa w epoce poprzedzającej pojawienie się zbiorów drukowanych. Na koniec autor zamierzał odpowiedzieć na pytanie o przyczyny tego zróżnicowania oraz wskazać – posłużmy się tutaj jego słowami – „jakie znaczenie dla zmian w kulturze prawnej pociągało za sobą utrwalenia aktów normatywnych w formie tekstu drukowanego”. Podjęte zadanie badawcze zostało w pełni zrealizowane w sposób zasługujący wysoką ocenę recenzenta.

Z recenzji prof. dr. hab. Wacława Uruszczaka

WYKAZ SKRÓTÓW 11
WPROWADZENIE 15
Potrzeba badań nad Weichbildem magdeburskim 15
Źródła a periodyzacja badań nad prawem miejskim 19
Pułapki pozytywizmu prawnego, czyli o narzędziach badania prawa w przeszłości 20
W poszukiwaniu metody . 22
Przegląd treści 24
Podstawowe pojęcia: układ, wersja, wariant, grupa. Numeracja artykułów.
Nota edytorska 27
Podziękowania . 28

ROZDZIAŁ I. RĘKOPISY I DRUKI UKŁADU ŚLĄSKO-MAŁOPOLSKIEGO . 31
I.1. Źródła i zawartość Weichbildu 31
I.1.1. Układ Konrada z Opola czy układ śląsko-małopolski: uwagi terminologiczne . 31
I.1.2. Magdeburskie prawo ławnicze a Pouczenia dla Wrocławia z 1261 roku 32
I.1.3. Traktat o ustroju sądów, Pouczenia Magdeburga dla Wrocławia z 1295 roku i pozostałe źródła 35
I.1.4. Obecność Zwierciadła saskiego 36
I.1.5. Konsekwencje praktyczne różnic między układem śląsko-małopolskim oraz wulgatą 38
I.2. Dynamika tekstu niemieckiego . 39
I.2.1. Studia nad Weichbildem w rękopisie krakowskim. Rękopis henrykowski 39
I.2.2. Oddziaływanie Weichbildu z rękopisu rady miasta Krakowa: rękopisy wawelski (BJ 168) oraz BJ 170a . 41
I.2.3. Poszerzenie tekstu Weichbildu: rękopis BN 12607 oraz manuskrypt żagański . 44
I.2.3.1. Problem zależności od rękopisu krakowskiego 47
I.2.3.2. Pochodzenie dodatków 49
I.2.3.3. Powód i okoliczności dołączenia ortyli . 50
I.3. Rękopisy łacińskie i druk Jana Łaskiego 51
I.3.1. Rękopis gnieźnieński z Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie sygn. 104 (gnieźnieński, 1359 r.) 52
I.3.2. Rękopis z Biblioteki Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu sygn. F 143 (1367–1368) 54
I.3.3. Rękopis z Biblioteki Narodowej w Warszawie sygn. 12600 III (1421 r.) 55
I.3.4. Rękopis z Biblioteki oo. Paulinów na Jasnej Górze sygn. II-3 (częstochowski, 1423 r.) . 56
I.3.5. Rękopis z Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Petersburgu Lat. Q II 157 (1427 r.) . 57
I.3.6. Rękopis z Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach (kielecki, 1429 r.) . 58
I.3.7. Rękopis z Biblioteki Narodowej w Warszawie sygn. 12607 III (pierwsza połowa XV w.) . 58
I.3.8. Rękopis z Biblioteki Opactwa Świętego Floriana w Austrii (floriański, 1453 r.) 59
I.3.9. Rękopis z Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Kórniku sygn. 801 (Kodeks Działyńskich I, 1455 r.) 60
I.3.10. Rękopis z Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Kórniku sygn. 800 (Kodeks Działyńskich IV, po 1472 r.) 62
I.3.11. Rękopis z Archiwum Państwowego w Przemyślu sygn. AMPrzem. 428 (przemyska Liber legum, 1473–1474) . 62
I.3.12. Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Pleszew sygn. I/2 (przed 1483 r.) 64
I.3.13. Rękopis z Zakładu im. Ossolińskich sygn. 832 (opatowski, 1488 r.) 65
I.3.14. Rękopis z Biblioteki Jagiellońskiej sygn. 4405 (Żegoty Pauliego, druga połowa XV w.) . 66
I.3.15. Rękopis z Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego sygn. 5 (warszawski, druga połowa XV w.) 67
I.3.16. Rękopis z Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego sygn. II Q 4 (żagański, XV w.) 67
I.3.17. Rękopis z Biblioteki Uniwersyteckiej w Lipsku sygn. 951b (lipski, XV/XVI w.) . 67
I.3.18. Rękopis z Biblioteki Narodowej w Warszawie sygn. 3068 III (pocz. XVI w.) . 68
I.3.19. Rękopis z Biblioteki Narodowej sygn. BOZ 90 (1513 r.) . 69
I.3.20. Manuskrypt zaginiony: rękopis z Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie fonds Sanok nr 438 (sanocki, początek XVI w.) . 70
I.3.21. Commune incliti Jana Łaskiego (1506 r.) 70
I.4. Podsumowanie. 71

ROZDZIAŁ II. DYNAMIKA TEKSTU ŁACIŃSKIEGO: WERSJE SANDOMIERSKA I KRAKOWSKA 75
II.1. Cechy formalne tekstów łacińskich . 75
II.2. Różnice w obrębie tekstów łacińskich . 79
II.2.1. Wyniki porównania tekstów łacińskich w świetle statystyki . 79
II.2.2. Grupa I: Gn., F 143, BN 12600, Q II 157 (1), Q II 157 (1), BJ 4405, Przem., Plesz., BOZ . 81
II.2.3. Grupa II: BN 12607, Oss., II Q 4, Dział. IV, Warsz. 82
II.2.4. Grupa III: rękopisy kompilowane AJG, Kiel., Flor., 951b i BN 3068 86
II.3. Różnice w tekstach łacińskich a podstawa niemiecka 90
II.3.1. Dobór tekstów i metoda porównania 90
II.3.2. Typy różnic między tekstami . 90
II.3.3. Niezgodności między tekstami 92
II.3.3.1. Różnice wspólne 92
II.3.3.2. Odstępstwa indywidualne . 95
II.4. Grupa pierwsza: versio Sandomiriensis 97
II.4.1. Złożona podstawa pierwotnego przekładu łacińskiego . 97
II.4.2. Cechy wersji sandomierskiej . 99
II.4.3. Odrębności w obrębie wersji sandomierskiej. 101
II.5. Grupa druga: versio Cracoviensis 103
II.5.1. Zgodność z tekstem niemieckim . 103
II.5.2. Różnice w redakcji przepisów i terminologii . 106
II.5.3. Okoliczności powstania wersji krakowskiej 108
II.6. Wariant wawelski wersji krakowskiej 110
II.6.1. Liczne zmiany w obrębie wersji krakowskiej . 110
II.6.2. Skutki praktyczne zmian w Dział. IV . 111
II.6.3. Wariant wawelski . 112
II.7. Podsumowanie 113
DODATEK: cechy charakterystyczne tekstów wersji sandomierskiej 115
A. Niemal pełna zgodność z Gn.: Dział. I 115
B. Zmiany nieliczne: BJ 4405 116
C. Połowa tekstu, połowa odstępstw? Plesz. 116
D. Weichbild z Przemyśla 117
E. Pominięcia w późnym rękopisie BOZ 119
F. Nie zawsze pozytywne skutki zmian: Q II 157 (1) 120
G. Liczne skrócenia w BN 12600 i Q II 157 (2). 122

ROZDZIAŁ III. PRAKTYCZNE SKUTKI RÓŻNIC: OD RĘKOPISU KRAKOWSKIEGO DO STATUTU JANA ŁASKIEGO. 125
III.1. Weichbild w Statucie Jana Łaskiego. 125
III.1.1. Cechy formalne . 125
III.1.2. Źródła Weichbildu w Statucie 125
III.1.3. Statut: zwieńczenie średniowiecznej ewolucji tekstu prawnego . 130
III.2. Miasto i jego mieszkańcy. 132
III.2.1. Rada miejska . 132
III.2.2. Uprawnienia sądownicze pozostałych organów władzy 134
III.2.3. Mieszczanie i goście . 135
III.3. Przestępstwo i jego dowodzenie. 135
III.3.1. Początek . 136
III.3.2. Pomocnictwo . 137
III.3.3. Przebieg procesu . 137
III.3.4. Dowody 138
III.3.5. Recompensa, emenda, pena . 139
III.4. Rodzina i jej majątek 141
III.4.1. Agnatus i cognatus 141
III.4.2. Opieka 141
III.4.3. Wiano . 142
III.4.4. Gerada, część obowiązkowa, hergewet . 143
III.4.5. Zasady dziedziczenia . 144
III.4.6. Darowizna na łożu śmierci . 147
III.4.7. Prawo kaduka 147
III.4.8. Długi spadkowe 148
III.5. Dłużnik i wierzyciel . 149
III.5.1. Dług i jego dowodzenie . 149
III.5.2. Gość jako dłużnik lub wierzyciel . 150
III.5.3. Sługa jako dłużnik lub wierzyciel 151
III.6. Podsumowanie 151

ROZDZIAŁ IV. HABENT SUA FATA LEGES: GLOSY, NOTATY, WSKAZÓWKI 153
IV.1. Rodzaje uzupełnień w tekstach łacińskich 153
IV.2. Korekty i uzupełnienia. 154
IV.2.1. Korekty usterek wersji sandomierskiej . 154
IV.2.2. Odesłania i regesty . 155
IV.2.3. Zapożyczenia z wersji krakowskiej 156
IV.2.4. Dodatki autorskie . 159
IV.2.5. Porównanie Weichbildu z prawem chełmińskim w Dział. IV 159
IV.3. Polskie tłumaczenia terminów prawnych 161
IV.4. Regulae iuris. 162
IV.5. Glosy na wybranych egzemplarzach Statutu Łaskiego: żywotność średniowiecznej wersji Weichbildu 169
IV.5.1. Przykłady egzemplarzy z niewielką liczbą not 169
IV.5.2. Adaptacja Weichbildu do warunków polskich (Biblioteka Jagiellońska, St. Dr. Cim. 8002–8003) 170
IV.5.3. Odesłania i streszczenia (częściowo po 1535 r.; Biblioteka Jagiellońska, St. Dr. Cim. 8004–8005) 171
IV.5.4. Słowniczek terminów prawniczych (po 1535 r.; Biblioteka Narodowa, SD sygn. 57) 172
IV.5.5. Glosy niemieckie, łacińskie i polskie (częściowo po 1559 r.; Biblioteka Jagiellońska, St. Dr. Cim. 8006–8007) . 172
IV.6. Podsumowanie 174
ZAKOŃCZENIE . 177

Weichbild wśród źródeł prawa sasko-magdeburskiego 177
Zapotrzebowanie na teksty łacińskie . 179
Prawo sasko-magdeburskie w Polsce: ewolucja i adaptacja . 180
Wersje i warianty w obrębie jednego układu 183
Kraków ośrodkiem reformy prawa miejskiego 187
Na drodze do wyłącznego tekstu urzędowego . 188

ANEKS I. TABELA KONKORDANCYJNA ARTYKUŁÓW 191
ANEKS II. RÓŻNICE W TEKSTACH ŁACIŃSKICH WEICHBILDU . 197
ANEKS III. ZGODNOŚĆ TEKSTÓW ŁACIŃSKICH W GN., BN 12607 I DZIAŁ. IV
Z TEKSTAMI NIEMIECKIMI . 271
ANEKS IV. EDYCJA WEICHBILDU Z RĘKOPISU GN. . 315
SUMMARY. Municipal Magdeburg Law (Ius municipale Magdeburgense) in The Kingdom of Poland 14th–Early 16th Century: A Study in The Evolution and Adaptation of Law 355

WYKAZ TABEL I WYKRESÓW . 363
BIBLIOGRAFIA . 365

398 stron, Format: 16.5x23.5cm, oprawa twarda

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.