Toksykologia
Tom 1/2
Dwutomowa
Toksykologia to nowoczesna publikacja nie tylko dla
studentów medycyny, farmacji, diagnostyki medycznej,
kierunków przyrodniczych, ale również pozycja dla
osób pracujących w przemyśle.
Książka została zredagowana i współtworzona przez dr Kamila
Jurowskiego, toksykologa, safety assessor, oraz prof. dr hab. Wojciecha
Piekoszewskiego, specjalistę z zakresu toksykologii: sądowej,
klinicznej, ekotoksykologii i żywności.
W
tomie 1 zostały zaprezentowane historia toksykologii , toksykologia
ogólna oraz toksykologia narządowa i układowa. W tomie 2
przedstawiono wybrane zagadnienia z toksykologii
szczegółowej (toksykologia wybranych metali, trucizny obecne
w roślinach oraz pochodzące od zwierząt, toksykologia substancji
uzależniających, pestycydów oraz bojowe środki trujące) oraz
toksykologii stosowanej (toksykologia analityczna i analiza
toksykologiczna, toksykologia kliniczna, sądowa, weterynaryjna i
środowiskowa, laboratoryjna toksykologia medyczna, toksykoproteomika,
toksykologia i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia oraz
toksykologia kosmetyków i ocena bezpieczeństwa
produktów kosmetycznych, ekotoksykologia, nanotoksykologia,
a także toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego).
W
tomie 2 zostały zaprezentowane wybrane zagadnienia z toksykologii
szczegółowej (toksykologia wybranych metali, trucizny obecne
w roślinach oraz pochodzące od zwierząt, toksykologia substancji
uzależniających, pestycydów oraz bojowe środki trujące) oraz
toksykologii stosowanej (toksykologia analityczna i analiza
toksykologiczna, toksykologia kliniczna, sądowa, weterynaryjna i
środowiskowa, laboratoryjna toksykologia medyczna, toksykoproteomika,
toksykologia i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia oraz
toksykologia kosmetyków i ocena bezpieczeństwa
produktów kosmetycznych, ekotoksykologia, nanotoksykologia,
a także toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego).
Najważniejsze walory książki:
- zilustrowanie trudnych
zagadnień licznymi rycinami, zdjęciami, wykresami i tabelami,
- przejrzysty układ treści
podzielony na części,
- przykłady ilustrujące w
ramkach,
- teoria i praktyka w jednym,
- główny nacisk na
zagadnienia medyczne (toksykologia narządowa i układowa, toksykologia
kliniczna, laboratoryjna toksykologia medyczna, toksykologia sądowa),
- materiał do specjalizacji w
ramach kształcenia podyplomowego z toksykologii dla lekarzy
(toksykologia kliniczna), farmaceutów (toksykologia dla
farmaceutów) i diagnostów (laboratoryjna
toksykologia medyczna, laboratoryjna toksykologia sądowa) oraz w
dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia,
- analiza toksykologiczna i
toksykologia analityczna,
- wybrane zagadnienia z
toksykologii szczegółowej (toksyczne metale, toksyczne
rośliny, zwierzęta jadowite, trujące grzyby, pestycydy, substancje
uzależniające, bojowe środki trujące),
- interdyscyplinarna
toksykologia stosowana (toksykoproteomika, nanotoksykologia,
toksykologia weterynaryjna, ekotoksykologia, toksykologia środowiska),
- ocena bezpieczeństwa
(produkty kosmetyczne, żywność) i ocena ryzyka (toksykologiczna ocena
ryzyka zawodowego).
Część
I
HISTORIA
TOKSYKOLOGII 1
1.
Geneza
i źródła trucizn
– Kamil Jurowski 3
1.1. Geneza trucizn 3
1.2. Źródła trucizn 5
Piśmiennictwo 8
2.
Zarys
historii toksykologii –
Kamil Jurowski 9
2.1. Wstęp 9
2.2. Prehistoria 15
2.3. Starożytność (3000 rok
p.n.e.–90 rok n.e.)
16
2.4. Średniowiecze (lata
476–1453) 18
2.5. Renesans (XIV–XVI
wiek) 19
2.6. Nowożytność (XVII–XVIII
wiek) 20
2.7. Koniec milenium (XIX–XX
wiek) 22
2.8. Współczesność (XXI
wiek) 28
2.9. Podsumowanie 29
Piśmiennictwo 29
3.
Zarys historii toksykologii w Polsce –
Kamil Jurowski 31
3.1. Wstęp 31
3.2. Początki
31
3.3. Rozwój
33
3.4. Współczesność 35
Piśmiennictwo 35
Część II
TOKSYKOLOGIA
OGÓLNA 37
4.
Toksykologia jako dyscyplina naukowa. Podział toksykologii na
subdyscypliny –
Kamil Jurowski 39
4.1. Toksykologia jako dyscyplina
naukowa 39
4.2. Podział toksykologii na
subdyscypliny 42
Piśmiennictwo 46
5.
Czynniki
wpływające na toksyczność trucizn –
Kamil Jurowski 47
5.1. Wstęp 47
5.2. Budowa i właściwości trucizny
(fizyczne i chemiczne) a jej toksyczność
47
5.2.1.
Wpływ budowacy trucizny na jej toksyczność
48
5.2.2.
Wpływ właściwości fizycznych i chemicznych trucizny na jej
toksyczność 58
5.3. Aspekty biologiczne wpływające na
toksyczność trucizn 63
5.3.1.
Wpływ wieku na działanie trucizn
64
5.3.2.
Wpływ płci na działanie trucizn 65
5.3.3.
Wpływ stanu zdrowia i stanów fizjologicznych na działanie
trucizn 66
5.3.4.
Wpływ diety na działanie trucizn
68
5.3.5.
Wpływ biorytmów na działanie trucizn 68
5.3.6.
Wpływ indywidualnej zmienności wrażliwości na działanie trucizn 69
5.3.7.
Wpływ różnic gatunkowych na działanie trucizn 70
5.4. Czynniki środowiskowe mające wpływ
na toksyczność trucizn 70
Piśmiennictwo 71
6.
Podstawowe
pojęcia w toksykologii –
Kamil Jurowski 73
6.1. Trucizny, leki i
ksenobiotyki 73
6.2. Zatrucia i ich
rodzaje 74
6.3. Dawki 80
6.4. Ocena narażenia na ksenobiotyki 82
6.5. Efekty działania
ksenobiotyków 83
Piśmiennictwo 86
7.
Losy
ksenobiotyków w ustroju –
Kamil Jurowski, Mirosław Szutowski, Wojciech Piekoszewski89
7.1. Wstęp – Kamil
Jurowski 89
7.2. Wchłanianie
ksenobiotyków – Kamil Jurowski 91
7.2.1.
Informacje wstępne 91
7.2.2.
Przenikanie ksenobiotyków przez błony biologiczne
93
7.2.3.
Drogi wchłaniania 104
7.3. Dystrybucja
ksenobiotyków – Kamil Jurowski 118
7.3.1.
Informacje wstępne 118
7.3.2.
Pozorna objętość dystrybucji 122
7.3.3.
Przenikanie przez bariery wewnątrzustrojowe 124
7.3.4.
Wiązanie ksenobiotyków przez białka 129
7.4. Biotransformacja
ksenobiotyków – Mirosław Szutowski 134
7.4.1.
Informacje wstępne 134
7.4.2.
Reakcje I fazy 137
7.4.3.
Reakcje II fazy 164
7.4.4.
Reakcje III fazy 181
7.5. Kumulacja i wydalanie
ksenobiotyków – Wojciech Piekoszewski 188
7.5.1.
Kumulacja ksenobiotyków 188
7.5.2.
Wydalanie ksenobiotyków 192
Piśmiennictwo 198
8.
Mechanizmy
działania toksycznego
– Kamil Jurowski, Wojciech Piekoszewski, Lucyna
Kapka-Skrzypczak 201
8.1. Wstęp – Kamil Jurowski 201
8.2. (Bio)fizyczne mechanizmy działania
toksycznego – Kamil Jurowski 202
8.3. Chemiczne mechanizmy działania
toksycznego 206
8.3.1.
Informacje wstępne – Kamil Jurowski 206
8.3.2.
Mechanizmy działania toksycznego związane z niedotlenieniem tkanek lub
nieprawidłowym wykorzystaniem energii spalania – Kamil
Jurowski 207
8.3.3.
Mechanizmy działania toksycznego związane z działaniem
enzymów – Kamil Jurowski 213
8.3.4.
Mechanizmy działania toksycznego związane z przewodzeniem
bodźców w układzie nerwowym – Kamil
Jurowski 220
8.3.5.
Mechanizmy działania toksycznego związane z działaniem toksycznym
rodników – Kamil Jurowski 221
8.3.6.
Mechanizmy działania toksycznego związane z tworzeniem wiązań
kowalencyjnych przez aktywne metabolity – Wojciech
Piekoszewski 227
8.3.7.
Mechanizmy działania toksycznego związane z kancerogenezą chemiczną
– Lucyna Kapka-Skrzypczak 230
8.3.8.
Mechanizmy działania toksycznego związane z układem immunologicznym
– Wojciech Piekoszewski 236
Piśmiennictwo 242
9.
Interakcje
ksenobiotyków
– Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek, Marta
Napierała 245
9.1. Podstawowe pojęcia –
Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 245
9.1.1.
Interakcje farmakokinetyczne 246
9.1.2.
Interakcje farmakodynamiczne 252
9.2. Interakcje leków z
alkoholem – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 255
9.2.1.
Interakcje farmakokinetyczne 255
9.2.2.
Interakcje farmakodynamiczne 256
9.2.3.
Okazjonalne picie alkoholu i przyjmowanie leków
sprzedawanych bez recepty (OTC) oraz preparatów
roślinnych 259
9.3. Interakcje leków z dymem
tytoniowym – Ewa Florek, Marta Napierała, Wojciech
Piekoszewski 259
9.3.1.
Mechanizmy interakcji leków z dymem tytoniowym 260
9.4. Interakcje żywność–leki
(wpływ żywności/diety na lek) – Wojciech Piekoszewski, Ewa
Florek 270
9.4.1.
Interakcje status odżywiania–lek 270
9.4.2.
Interakcje żywność i składniki żywności–lek 270
9.4.3.
Interakcje suplementy żywności–lek 271
Piśmiennictwo 272
10.
Farmakokinetyka i toksykokinetyka
– Maria Walczak 273
10.1. Wstęp
273
10.2. Podstawowe zasady toksykokinetyki
275
10.2.1.
Toksykokinetyka kompartmentowa 275
10.2.2.
Toksykokinetyka nieliniowa 293
10.2.3.
Kumulacja ksenobiotyku w efekcie ciągłego jednorazowego lub
powtarzanego narażenia 293
10.3. Toksykokinetyka w ocenie
bezpieczeństwa 296
10.4. Projektowanie badania 296
10.4.1.
Ocena parametrów toksykokinetycznych oraz częstotliwość
pobierania próbek materiału do badań 297
10.5. Toksykokinetyka oparta na
fizjologii 298
Piśmiennictwo 303
11.
Toksykometria
– Maria Walczak, Kamil Jurowski 305
11.1. Wstęp
305
11.2. Cel, kierunki, zakres i kryteria
badań toksykometrycznych 306
11.2.1.
Cel badań toksykometrycznych 306
11.2.2.
Kierunki i zakres badań toksykometrycznych 307
11.2.3.
Kryteria decydujące o podjęciu badań toksykometrycznych 307
11.3. Klasy
toksyczności 308
11.3.1.
Toksyczność ostra 308
11.3.2.
Ocena miejscowego działania drażniącego/żrącego na
skórę 316
11.3.3.
Ocena miejscowego działania drażniącego/żrącego na oczy 317
11.3.4.
Ocena działania uczulającego na skórę 317
11.3.5.
Toksyczność krótkoterminowa (podostra) 318
11.3.6.
Toksyczność podprzewlekła 319
11.3.7.
Toksyczność przewlekła 319
11.3.8.
Teratogenność i embriotoksyczność 320
11.3.9.
Genotoksyczność 320
11.3.10.
Kancerogenność 321
11.3.11.
Fosfolipidoza 321
11.3.12.
Hepatotoksyczność 321
11.4. Badania toksykometryczne na
zwierzętach 322
11.5. Klasyfikacja substancji 323
11.6. Maksymalna zalecana dzienna dawka
oraz maksymalna zalecana dawka terapeutyczna 324
11.7. Założenia alternatywnych metod
oceny toksyczności 324
11.8. Wytyczne OECD dotyczące badań
substancji chemicznych 330
11.9. Nowe strategie w badaniach
toksykometrycznych 362
11.10. Substancje wymagające badań
toksykometrycznych 363
Piśmiennictwo 363
Część III
TOKSYKOLOGIA NARZĄDOWA I
UKŁADOWA 365
12.
Hepatotoksyczność
– polekowe uszkodzenie wątroby (DILI) –
Piotr Hydzik 367
12.1. Wstęp
367
12.2. Patogeneza DILI 368
12.3. Diagnostyka hepatotoksyczności 381
12.4. Prewencja DILI 385
Piśmiennictwo 386
13.
Toksykologia trzustki
– Piotr Hydzik 387
13.1. Rozpoznanie ostrego zapalenia
trzustki (OZT) 387
13.2. Etiologia OZT 389
13.3. Warunki rozpoznania polekowego OZT
391
13.4. Triage i postępowanie lecznicze 391
13.5. Leczenie żywieniowe 392
13.6. Leczenie
zabiegowe 392
13.7. Przebieg OZT i rokowanie
392
Piśmiennictwo 393
14.
Toksykologia
układu oddechowego –
Piotr Hydzik 395
14.1. Wstęp
395
14.2. Niewydolność kompartmentu
mechanicznego 397
14.2.1.
Hipowentylacja związana z obturacją drzewa
oskrzelowego 399
14.2.2.
Hipowentylacja związana z narażeniem na ksenobiotyki
obniżające lub zwiększające napięcie mięśni oddechowych 399
14.2.3.
Niewydolność kompartmentu płucnego 400
14.3. Uszkodzenie płuc indukowane lekami
401
Piśmiennictwo 408
15.
Toksykologia
skóry i jej przydatków
– Kamil Jurowski 411
15.1. Budowa oraz znaczenie
skóry i jej przydatków 411
15.2. Mechanizmy wchłaniania dermalnego
414
15.2.1.
Transport transepidermalny 414
15.2.2.
Transport transfolikularny 417
15.3. Biotransformacja
ksenobiotyków w skórze 418
15.3.1.
Enzymy obecne w skórze biorące udział w reakcjach I fazy
biotransformacji 418
15.3.2.
Enzymy obecne w skórze biorące udział w reakcjach II fazy
biotransformacji 420
Piśmiennictwo 420
16.
Neurotoksyczność
– Krzysztof
Ciszowski 421
16.1. Wstęp
421
16.2. Wpływ ksenobiotyków na
pobudliwość i przewodnictwo neuronów 422
16.3. Wpływ ksenobiotyków na
transport pęcherzykowy i wychwyt zwrotny
neuroprzekaźników 425
16.4. Wpływ ksenobiotyków na
przekaźnictwo synaptyczne 427
16.5. Demielinizacja i uszkodzenie
strukturalne neuronów 445
16.6.
Ekscytotoksyczność 447
16.7. Mechanizmy neuroprotekcyjne układu
nerwowego 448
16.8. Czynniki wpływające na
neurotoksyczność ksenobiotyków 449
16.9. Zaburzenia neurologiczne
wywoływane przez ksenobiotyki 451
16.9.1.
Zaburzenia świadomości 451
16.9.2.
Drgawki 452
16.9.3.
Zaburzenia nastroju i psychozy 452
16.9.4.
Zaburzenia ruchowe i napięcia mięśniowego 452
16.9.5.
Parkinsonizm 453
Piśmiennictwo 453
17.
Toksykologia
narządu wzroku – toksyczne uszkodzenia narządu wzroku –
Krzysztof Ciszowski 455
17.1. Wstęp
455
17.2. Objawy uszkodzenia narządu wzroku
przez ksenobiotyki 457
17.2.1.
Ślepota 457
17.2.2.
Wpływ ksenobiotyków na szerokość źrenic
457
17.2.3.
Zaburzenia ruchów gałek ocznych 458
17.2.4.
Nieprawidłowości w badaniu dna oka 458
17.2.5.
Zaburzenia ostrości wzroku i percepcji kolorów 459
17.3. Toksyczna neuropatia nerwu
wzrokowego 460
17.4. Uszkodzenia narządu wzroku w
przewlekłych zatruciach ksenobiotykami 463
17.4.1.
Efekty systemowe leków okulistycznych 464
17.5. Oparzenia gałki ocznej 465
Piśmiennictwo 467
18.
Toksykologia
narządu słuchu i równowagi –
Krzysztof Ciszowski 469
18.1. Wstęp
469
18.2. Uszkodzenie narządu słuchu i
równowagi przez ksenobiotyki 470
18.2.1.
Czynniki wywołujące 470
18.2.2.
Czynniki ryzyka polekowych uszkodzeń słuchu 471
18.2.3.
Mechanizmy uszkodzenia słuchu 471
18.2.4.
Uszkodzenie słuchu spowodowane przez aminoglikozydy
472
18.2.5.
Szumy uszne wywołane przez ksenobiotyki 473
Piśmiennictwo 474
19.
Toksykologia
narządu węchu i narządu smaku
– Krzysztof Ciszowski 475
19.1. Toksykologia narządu węchu 475
19.1.1.
Informacje wstępne 475
19.1.2.
Nazewnictwo zaburzeń węchu 476
19.1.3.
Ksenobiotyki wywołujące zaburzenia powonienia 476
19.2. Toksyczne uszkodzenia narządu
smaku 478
19.2.1.
Informacje wstępne 478
19.2.2.
Nazewnictwo zaburzeń smaku 478
19.2.3.
Ksenobiotyki wywołujące zaburzenia smaku 479
Piśmiennictwo 480
20.
Toksykologia
krwi i układu krwiotwórczego
– Krzysztof Ciszowski 481
20.1. Wstęp
481
20.2. Toksyczne uszkodzenia układu
krwiotwórczego 482
20.3. Toksyczne uszkodzenia układu
czerwonokrwinkowego 485
20.4. Toksyczne uszkodzenia układu
białokrwinkowego 491
20.5. Toksyczne uszkodzenia płytek krwi
492
20.6. Toksyczne zaburzenia krzepnięcia
493
Piśmiennictwo 496
21.
Kardiotoksyczność – toksykologia układu krążenia –
Dorota Szpak 497
21.1. Wstęp
497
21.2. Zaburzenia rytmu
serca 498
21.2.1.
Tachydysrytmie 499
21.2.2.
Ksenobiotyki upośledzające kurczliwość mięśnia sercowego i powodujące
kardiomiopatię rozstrzeniową 500
21.2.3.
Ksenobiotyki wywołujące hipo- i hipertensję 500
Piśmiennictwo 502
22.
Nefrotoksyczność
– Piotr Hydzik 505
22.1. Wstęp 505
22.2. Zaburzenia hemodynamiki
kłębuszkowej 506
22.3. Zapalenie kłębuszków
nerkowych 507
22.4. Uszkodzenie kanalików
nerkowych 508
22.5. Ostre śródmiąższowe
zapalenie nerek indukowane lekami 509
22.6. Przewlekłe
śródmiąższowe zapalenie nerek 511
22.7. Nefropatia obturacyjna w wyniku
krystalizacji ksenobiotyku 512
22.8. Pozanerkowe działanie ksenobiotyku
prowadzące do zaburzeń opróżniania pęcherza moczowego 513
22.9. Rabdomioliza 513
22.10. Mikroangiopatia zakrzepowa 516
22.11. Ostra niewydolność nerek 516
Piśmiennictwo 520
23.
Toksykologia
układu hormonalnego –
Krzysztof Ciszowski 521
23.1. Wstęp
521
23.2. Toksyczne uszkodzenia układu
podwzgórzowo-przysadkowego 522
23.3. Toksyczne uszkodzenia
szyszynki 524
23.4. Toksyczne uszkodzenia tarczycy 525
23.5. Toksyczne uszkodzenia przytarczyc
527
23.6. Toksyczne uszkodzenia grasicy
528
23.7. Toksyczne uszkodzenia endokrynnej
części trzustki 528
23.8. Toksyczne uszkodzenia kory
nadnerczy 530
23.9. Toksyczne uszkodzenia rdzenia
nadnerczy 532
23.10. Toksyczne uszkodzenia gonad 533
Piśmiennictwo 534
24.
Toksykologia
układu mięśniowego
– Krzysztof Ciszowski 535
24.1. Wstęp
535
24.2. Miopatie toksyczne i polekowe 536
24.2.1.
Miopatie martwicze 537
24.2.2.
Miopatie amfifilowe 539
24.2.3.
Miopatie antymikrotubularne 539
24.2.4.
Miopatie mitochondrialne 540
24.2.5.
Miopatie zapalne 540
24.2.6.
Miopatia posteroidowa 542
24.2.7.
Miopatie hipokaliemiczne 542
24.2.8.
Miopatie o nieznanym mechanizmie 544
24.3. Hipertermia złośliwa 544
24.4. Rabdomioliza 545
Piśmiennictwo 546
25.
Toksykologia
układu rozrodczego
– Iwona Popiołek 547
25.1. Wstęp
54
25.2. Płodność męska 549
25.3. Płodność żeńska 557
Piśmiennictwo 559
26.
Toksykologia
układu kostno-stawowego –
Dorota Szpak 561
26.1. Wstęp
561
26.2. Biochemiczne markery zmian
kostnych 562
26.3. Radiografia i densytometria 562
26.4. Czynniki środowiskowe i dieta
563
26.5. Mikroflora
jelitowa 563
26.6. Witamina D 564
26.7. Alkohol
565
26.8. Wpływ leków i leczenia
na układ kostno-stawowy 566
26.8.1.
Tiazolidynediony 567
26.8.2.
Terapia onkologiczna 567
26.8.3.
Radioterapia 569
26.8.4.
Glikokortykosteroidy 569
26.8.5.
Inhibitory pompy protonowej 571
26.8.6.
Leki przeciwdrgawkowe 571
26.8.7.
Antykoagulanty 572
26.8.8.
Chemioterapeutyki 572
26.8.9.
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
573
26.8.10.
Leki antypsychotyczne 574
26.9. Metale i ich
związki 574
26.9.1.
Kadm 575
26.9.2.
Ołów 575
26.9.3.
Nikiel 57
26.9.4.
Chrom 576
26.9.5.
Glin 576
26.9.6.
Żelazo 577
Piśmiennictwo 577
Skorowidz – tom I 579
CZĘŚĆ IV
TOKSYKOLOGIA
SZCZEGÓŁOWA – WYBRANE ZAGADNIENIA
1
27.
Toksykologia
wybranych metali –
Kamil Jurowski, Piotr Hydzik 3
27.1. Wstęp – Kamil
Jurowski 3
27.2. Podstawowe terminy stosowane w
toksykologii metali – Kamil Jurowski 4
27.3. Biologiczne znaczenie metali w
kontekście toksykologicznym – Kamil Jurowski 7
27.4. Metale ciężkie – Kamil
Jurowski, Piotr Hydzik 8
27.4.1.
Ołów 10
27.4.2.
Rtęć 18
27.4.3.
Kadm 20
27.4.4.
Arsen 22
27.5. Pozostałe metale mające znaczenie
toksykologiczne – Kamil Jurowski 25
27.5.1.
Beryl 25
27.5.2.
Osm 26
27.5.3.
Polon 27
27.5.4.
Tal 27
Piśmiennictwo 28
28.
Trucizny
obecne w roślinach występujących w Polsce
– Anita Rutkowska 31
28.1.
Wstęp 31
28.2. Rośliny
neurotoksyczne 36
28.3. Rośliny
halucynogenne 43
28.4. Rośliny kardiotoksyczne
51
28.5. Rośliny gastroenterotoksyczne 62
28.6. Fitotoksyny działające na układ
oddechowy 66
28.7. Rośliny dermatotoksyczne
68
Piśmiennictwo 74
29.
Trucizny pochodzące od zwierząt występujących w Polsce
– Krzysztof Ciszowski, Kamil Jurowski 75
29.1. Wstęp – Kamil Jurowski,
Krzysztof Ciszowski 75
29.2. Jadowite owady –
Krzysztof Ciszowski 76
29.3. Jadowite pająki –
Krzysztof Ciszowski 79
29.4. Jadowite węże – Kamil
Jurowski, Krzysztof Ciszowski 81
29.5. Jadowite płazy –
Krzysztof Ciszowski 87
29.6. Jadowite ssaki –
Krzysztof Ciszowski 90
Piśmiennictwo 91
30.
Trucizny grzybowe mające znaczenie w Polsce
– Krzysztof Ciszowski 93
30.1.
Wstęp 93
30.2. Zatrucia grzybami
wielkoowocnikowymi 93
Piśmiennictwo 103
31.
Toksykologia substancji uzależniających
– Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek, Marta
Napierała 105
31.1. Podstawowe pojęcia i definicje
– Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 105
31.1.1.
Farmakologiczno-biochemiczny mechanizm uzależnienia 105
31.2. Toksyczność dymu tytoniowego
– Ewa Florek, Marta Napierała, Wojciech Piekoszewski 106
31.2.1.
Historia tytoniu 106
31.2.2.
Epidemiologia uzależnienia od tytoniu 107
31.2.3.
Skład chemiczny dymu tytoniowego 108
31.2.4.
Składniki kancerogenne dymu tytoniowego 109
31.2.5.
Metabolizm nikotyny i kotyniny 113
31.2.6.
Palenie tytoniu a ciąża 116
31.2.7.
Konsekwencje zdrowotne palenia tytoniu 122
31.3. Toksykologiczne aspekty alkoholu
etylowego – Wojciech Piekoszewski, Ewa
Florek 125
31.3.1.
Informacje wstępne 125
31.3.2.
Wchłanianie alkoholu 125
31.3.3.
Dystrybucja alkoholu 127
31.3.4.
Eliminacja alkoholu 128
31.3.5.
Toksyczne działanie alkoholu 131
31.3.6.
Cechy uzależnienia od alkoholu 136
31.3.7.
Diagnostyka uzależnienia od alkoholu 137
31.3.8.
Leczenie uzależnienia od alkoholu 140
31.4. Uzależniające środki
psychodepresyjne – Wojciech Piekoszewski, Ewa
Florek 141
31.4.1.
Informacje wstępne 141
31.4.2.
Opioidy 141
31.5. Rozpuszczalniki (kleje)
– Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 148
31.5.1.
Informacje wstępne 148
31.5.2.
Toluen 149
31.5.3.
Chlorowane węglowodory 150
31.6. Stymulanty – środki
pobudzające OUN – Wojciech Piekoszewski, Ewa
Florek 151
31.6.1.
Informacje wstępne 151
31.6.2.
Amfetaminy 152
31.6.3.
Kokaina 157
31.7. Halucynogeny – Wojciech
Piekoszewski, Ewa Florek 160
31.7.1.
Informacje wstępne 160
31.7.2.
Halucynogeny serotoninergiczne 161
31.7.3.
Amfetaminy halucynogenne 166
31.7.4.
Halucynogeny antycholinergiczne 167
31.7.5.
Anestetyki dysocjacyjne halucynogenne 168
31.8. „Dopalacze”
– Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 173
31.8.1.
Informacje wstępne 173
31.8.2.
Rośliny zaliczane do
„dopalaczy” 175
Piśmiennictwo 178
32.
Toksykologia
pestycydów
– Bartosz Wielgomas 179
32.1.
Wstęp 179
32.2. Źródła ekspozycji dla
człowieka 181
32.3. Nadzór nad
wprowadzaniem do obrotu i obrotem pestycydów w Polsce 182
32.4. Klasyfikacje
pestycydów 183
32.5. Charakterystyka
pestycydów 184
32.5.1.
Insektycydy 184
32.5.2.
Herbicydy 201
32.5.3.
Fungicydy 206
32.5.4.
Repelenty 209
32.6. Rola pestycydów w
ochronie zdrowia publicznego 210
32.7. Integrowana ochrona roślin 212
32.8. Ryzyko związane z pozostałościami
pestycydów w żywności 213
32.9. Pestycydy stosowane w
gospodarstwach domowych 215
32.10. Monitoring biologiczny narażenia
na pestycydy 216
Piśmiennictwo 221
33.
Bojowe
środki trujące –
Krzysztof Ciszowski 223
33.1.
Wstęp 223
33.2. Środki
paralityczno-drgawkowe 224
33.3. Środki parzące
(nekrozujące) 226
33.4. Środki
ogólnotrujące 228
33.5. Środki duszące
229
33.6. Środki drażniące 231
33.7. Środki psychotoksyczne
(psychomimetyczne) 233
33.8.
Toksyny 235
Piśmiennictwo 238
CZĘŚĆ V
TOKSYKOLOGIA STOSOWANA
239
34.
Toksykologia
analityczna i analiza toksykologiczna
– Kamil Jurowski, Ewa Gomółka, Mirosław Krośniak,
Joanna Kasprzyk, Katarzyna Madej 241
34.1. Wstęp – Kamil
Jurowski 241
34.2. Główne cele analizy
toksykologicznej – Kamil Jurowski 243
34.3. Ogólny tok postępowania
w analizie toksykologicznej – Kamil Jurowski 243
34.4. Próbki biologiczne w
toksykologii sądowo-lekarskiej i toksykologii klinicznej –
Ewa Gomółka, Kamil Jurowski 244
34.4.1.
Podstawowe pojęcia stosowane w analizie klinicznej/sądowej materiału
biologicznego 245
34.4.2.
Klasyfikacja próbek w toksykologii
analitycznej 246
34.4.3.
Charakterystyka najważniejszych próbek biologicznych 248
34.4.4.
Pobieranie próbek w toksykologii analitycznej 251
34.4.5.
Przechowywanie próbek w toksykologii
analitycznej 256
34.4.6.
Metody przygotowania próbek
biologicznych 257
34.4.7.
Kontrola jakości i zasady dobrej praktyki laboratoryjnej (GLP) w
badaniach próbek biologicznych 264
34.5. Najpopularniejsze techniki i
metody stosowane w toksykologii analitycznej – Kamil
Jurowski, Mirosław Krośniak, Joanna Kasprzyk, Katarzyna Madej, Ewa
Gomółka 268
34.5.1.
Techniki spektroskopowe – Kamil Jurowski, Mirosław
Krośniak 268
Spektroskopia UV-VIS – Kamil
Jurowski 269
Spektroskopia w podczerwieni (IR)
– Kamil Jurowski 271
Atomowa spektroskopia absorpcyjna (ASA)
– Mirosław Krośniak 273
34.5.2.
Spektrometria mas – Kamil Jurowski, Joanna
Kasprzyk 278
Informacje wstępne – Kamil
Jurowski 278
Spektrometria mas z jonizacją w plazmie
indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS) – Kamil
Jurowski 279
Jonizacja/desorpcja próbki
wspomagana matrycą (MALDI) – Joanna
Kasprzyk 281
34.5.3.
Techniki chromatograficzne i pokrewne – Katarzyna
Madej 293
34.5.4.
Techniki immunoenzymatyczne – Ewa Gomółka 331
Piśmiennictwo 347
35.
Toksykologia
kliniczna – Piotr
Hydzik, Krzysztof Ciszowski, Dorota Szpak, Iwona
Popiołek 351
35.1. Wstęp – Piotr
Hydzik 351
35.2. Ośrodek informacji
toksykologicznej – rola, funkcjonowanie, znaczenie i zadania
– Piotr Hydzik 352
35.3. Toksydromy – zespoły
specyficznych objawów klinicznych – Piotr
Hydzik 361
35.3.1.
Zebranie informacji dotyczących narażenia z uwzględnieniem danych
toksykologicznych 361
35.3.2.
Ponowna kliniczna ocena 366
35.3.3.
Wdrożenie metod przyspieszających eliminację wchłoniętego ksenobiotyku
366
35.3.4.
Przedłużona obserwacja 378
35.3.5.
Rozpoznawanie toksydromów 378
35.4. Zatrucia
lekami 395
35.4.1.
Zatrucia lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi
– Piotr Hydzik 395
35.4.2.
Zatrucia lekami wpływającymi na ośrodkowy układ nerwowy –
Krzysztof Ciszowski 406
35.4.3.
Zatrucia lekami i innymi ksenobiotykami działającymi na układ krążenia
– Dorota Szpak 418
35.5. Zatrucia substancjami
psychoaktywnymi – Piotr Hydzik 431
35.6. Zatrucia wybranymi alkoholami
– Piotr Hydzik 441
35.6.1.
Zatrucia alkoholem etylowym 441
35.6.2.
Ostre zatrucia izopropanolem 449
35.6.3.
Ostre zatrucia metanolem i glikolem etylenowym 451
35.7. Zatrucia gazami duszącymi
chemicznie – Krzysztof Ciszowski 458
35.7.1.
Zatrucia tlenkiem węgla(II) 458
35.7.2.
Zatrucia cyjankami 461
35.7.3.
Zatrucia siarkowodorem 464
35.8. Zatrucia wybranymi metalami
– Piotr Hydzik 465
35.8.1.
Specyficzne efekty zatrucia metalami 466
35.8.2.
Ołów 467
35.8.3.
Rtęć 470
35.8.4.
Kadm 473
35.9. Zatrucia środkami chemii
gospodarczej, budowlanej i ogrodowej – Iwona
Popiołek 474
35.9.1.
Zatrucia środkami chemii gospodarczej/domowej 474
35.9.2.
Zatrucia środkami chemii budowlanej 478
35.9.3.
Zatrucia środkami chemii ogrodowej 487
35.10. Zatrucia truciznami pochodzenia
naturalnego – Krzysztof Ciszowski 496
35.10.1.
Zatrucia truciznami pochodzenia roślinnego 496
35.10.2.
Zatrucia truciznami pochodzenia zwierzęcego 502
35.10.3.
Zatrucia truciznami grzybowymi 503
Piśmiennictwo 503
36.
Laboratoryjna
toksykologia medyczna
– Ewa Gomółka 509
36.1.
Wstęp 509
36.2. Najważniejsze aspekty diagnostyki
toksykologicznej 511
36.2.1.
Faza przedanalityczna 511
36.2.2.
Faza analityczna 513
36.2.3.
Faza postanalityczna 513
36.3.
Alkohole 516
36.3.1.
Alkohol etylowy 516
36.3.2.
Alkohole niespożywcze 519
36.4. Leki 522
36.4.1.
Najważniejsze informacje 522
36.4.2.
Terapia monitorowana 524
36.5. Narkotyki i nowe substancje
psychoaktywne (NSP) 525
36.5.1.
Najważniejsze informacje 525
36.5.2.
Tabletka gwałtu 528
36.6. Toksyczne gazy
530
36.7. Związki
methemoglobinotwórcze 533
36.8.
Grzyby 534
36.9.
Pestycydy 536
36.10.
Metale 537
Piśmiennictwo 540
37.
Toksykologia
sądowa – Maria
Kała, Wojciech Lechowicz, Piotr Adamowicz, Dariusz
Zuba 543
37.1. Zarys historii toksykologii
sądowej – Maria Kała 543
37.2. Rola i zadania toksykologii
sądowej – Maria Kała 545
37.3. Rola i odpowiedzialność biegłego
sądowego – Maria Kała 546
37.4. Toksykologia sądowo-lekarska
– Maria Kała 548
37.4.1.
Zakres działania 548
37.4.2.
Materiał do badań w toksykologii sądowo-lekarskiej
549
37.4.3.
Badania toksykologiczne dla celów
sądowych 549
37.4.4.
Metody analityczne w toksykologii sądowo-lekarskiej
550
37.4.5.
Wymagania wobec metod stosowanych w laboratorium
sądowym 551
37.4.6.
Interpretacja wyników badań 551
37.5. Analityka toksykologiczna w
laboratorium sądowym – Wojciech Lechowicz 552
37.5.1.
Zagadnienia ogólne 552
37.5.2.
Przygotowanie materiału 554
37.5.3.
Metody separacyjne 557
37.5.4.
Metody detekcji 558
37.5.5.
Analiza danych i archiwizacja 561
37.6. Wybrane zagadnienia
szczegółowej toksykologii sądowej 562
37.6.1.
Nowe substancje psychoaktywne – Piotr
Adamowicz 562
37.6.2.
Substancje ułatwiające dokonanie przestępstwa – Piotr
Adamowicz 568
37.6.3.
Środki działające podobnie do alkoholu – Maria
Kała 576
37.6.4.
Alkohologia – Dariusz Zuba 586
Piśmiennictwo 590
38.
Toksykoproteomika
– Joanna Kasprzyk,
Wojciech Piekoszewski 593
38.1.
Wstęp 593
38.2. Biomarkery
proteomiczne 595
38.3. Proteomika w toksykologii
narządowej 597
38.4. Perspektywy
toksykoproteomiki 599
38.5. Przyszłość proteomiki w badaniach
toksykologicznych 599
Piśmiennictwo 600
39.
Toksykologia
i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia
– Małgorzata Schlegel-Zawadzka 601
39.1.
Wstęp 601
39.2. Autentyczność żywności a możliwość
zafałszowania i zagrożenia dla zdrowia 602
39.3. Jakość zdrowotna świeżych warzyw i
owoców. Potencjalne zagrożenie zdrowotne ze strony żywności
świeżej, nieprzetworzonej i minimalnie przetworzonej 605
39.4. Bezpieczeństwo
żywieniowe/żywnościowe 607
39.5. Bezpieczeństwo
żywności 613
39.6. Kulturowe uwarunkowania
bezpieczeństwa żywności 613
39.7. Bezpieczeństwo
sanitarno-epidemiologiczne w Polsce 614
Piśmiennictwo 626
40.
Toksykologia
kosmetyków i ocena bezpieczeństwa produktów
kosmetycznych –
Kamil Jurowski 627
40.1.
Wstęp 627
40.1.1.
Ekspozycja na ksenobiotyki obecne w produktach
kosmetycznych 627
40.1.2.
Podstawowe definicje 628
40.2. Toksykologia
kosmetyków 629
40.2.1.
Znaczenie toksykologii kosmetyków i stopień jej rozwoju 629
40.2.2.
Zakres współczesnej toksykologii kosmetyków 630
40.3. Ocena bezpieczeństwa
produktów kosmetycznych 631
40.3.1.
Wstępne informacje na temat oceny bezpieczeństwa produktów
kosmetycznych 631
40.3.2.
Aktualne regulacje prawne i inne dokumenty niezbędne do oceny
bezpieczeństwa produktów kosmetycznych
632
40.3.3.
Raport z oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 634
Piśmiennictwo 651
41.
Ekotoksykologia
– Ryszard
Laskowski 533
41.1.
Wstęp 653
41.2. Ekotoksykologia jako nauka
podstawowa 653
41.3. Ekotoksykologia jako nauka
stosowana 654
41.4. Ekotoksykologia
organizmu 655
41.4.1.
Koszty detoksykacji – ogólna teoria
stresu 656
41.4.2.
Toksykokinetyka i toksykodynamika (TK-TD) 665
41.5. Ekotoksykologia
zespołów 668
41.6. Ekotoksykologia w praktyce 670
Piśmiennictwo 674
42.
Toksykologia
środowiska –
Bogusław Buszewski, Katarzyna Rafińska, Paweł Pomastowski, Aneta
Krakowska-Sieprawska, Agnieszka Rogowska, Anna
Król 677
42.1. Znaczenie toksykologii środowiska
we współczesnym świecie 677
42.2. Wpływ zanieczyszczeń na
ekosystemy 679
42.3. Źródła substancji
toksycznych w środowisku naturalnym 681
42.4. Drogi migracji substancji
toksycznych w środowisku 683
42.5. Proces oceny ryzyka
środowiskowego 684
Piśmiennictwo 686
43.
Nanotoksykologia
– Marcin
Kruszewski, Agnieszka Grzelak, Lucyna Kapka-Skrzypczak, Anna Małgorzata
Lankoff 687
43.1.
Wstęp 687
43.2. Wnikanie nanomateriałów
do komórek 688
43.2.1.
Kinetyka wnikania nanomateriałów do komórek 688
43.2.2.
Komórkowe mechanizmy warunkujące wnikanie
nanomateriałów 688
43.2.3.
Dystrybucja wewnątrzkomórkowa 689
43.3. Biodystrybucja, farmakokinetyka i
usuwanie nanomateriałów z organizmu 689
43.4. Toksyczność
nanomateriałów 691
43.4.1.
Toksyczność nanomateriałów in vitro 691
43.4.2.
Toksyczność nanomateriałów in vivo dla
ssaków 692
43.5. Rola układu immunologicznego w
odpowiedzi na działanie nanomateriałów
694
43.6. Rola stresu oksydacyjnego w
toksyczności nanomateriałów 695
43.7. Podsumowanie
698
Piśmiennictwo 698
44.
Toksykologia
weterynaryjna –
Andrzej Posyniak 703
44.1.
Wstęp 703
44.2. Specyfika zatruć
zwierząt 703
44.3. Czynniki determinujące działanie
trucizn u zwierząt 706
44.4.
Toksykokinetyka 709
44.4.1.
Procesy metaboliczne w organizmie zwierzęcym 710
44.4.2.
Rola mikroflory trawieńca w procesach metabolicznych 711
44.4.3.
Wpływ innych substancji obcych na biotransformację
711
44.5. Bezpieczeństwo stosowania pasz 713
44.5.1.
Ryzyko przechodzenia substancji toksycznych do żywności 713
44.6. Toksyczne działanie
pestycydów 714
44.7. Toksyczne działanie mykotoksyn i
mykotoksykozy 718
44.8. Toksyczne działanie
roślin 719
44.8.1.
Dlaczego zwierzęta zjadają trujące rośliny? 720
44.8.2.
Substancje toksyczne występujące w roślinach 720
44.9. Toksyczne działanie żywności 722
44.10. Toksyczne działanie trwałych
związków organicznych 722
44.11. Toksyczne działanie
metali 723
44.12. Toksyczne działanie
azotanów(V) i azotanów(III)
724
44.13. Zatrucia lekami weterynaryjnymi i
dodatkami do pasz oraz na skutek zafałszowania pasz 724
44.13.1.
Zabezpieczenie konsumentów przed pozostałościami
leków 727
44.14. Zatrucia lekami, substancjami
chemii gospodarczej i innymi substancjami 728
44.15. Zatrucia jadem
zwierzęcym 729
44.16. Weterynaryjna diagnostyka
toksykologiczna 729
44.17. Postępowanie lecznicze w
zatruciach zwierząt 732
Piśmiennictwo 734
45.
Toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego –
Adam Prokopowicz, Andrzej Sobczak 735
45.1.
Wstęp 735
45.2. Identyfikacja
zagrożenia 738
45.3. Ocena zależności
dawka–odpowiedź 742
45.4. Ocena
narażenia 749
45.5. Charakterystyka
ryzyka 750
45.6. Nowe kierunki w ocenie ryzyka
zdrowotnego 752
Piśmiennictwo 754
Skorowidz – tom II 755
1410
stron, Format: 16.5x23.5cm, oprawa miękka