KONKORDATY POLSKIE HISTORIA I TERAŹNIEJSZOŚĆ KRUKOWSKI J. Księgarnia

Konkordaty Polskie

Historia i teraźniejszość

Przedmiot niniejszej publikacji dotyczy regulacji stosunków między państwem polskim a Kościołem katolickim przy użyciu konkordatu, czyli umowy pomiędzy Stolicą Apostolską a najwyższymi organami państwa, która rodzi skutki prawne dla obu Stron. Głównym jej celem jest całościowe ujęcie problematyki w aspekcie historycznym i współczesnym. W tym sensie dzieło to stanowi nowość na rynku wydawniczym.

Zawartość tej publikacji obejmuje: rozdział wstępny – wyjaśniający pojęcie i rodzaje konkordatów – i dwie części. Pierwsza część zawiera analizę stosunków między państwem polskim a Stolicą Apostolską od Mieszka I do czasów współczesnych. Druga część zawiera wyjaśnienie genezy i komentarz norm zawartych w obowiązującym Konkordacie. W zakończeniu Autor stawia tezę, że zawarcie tego Konkordatu oznacza zerwanie z modelem wrogiej separacji – narzuconym przez reżim komunistyczny – i realizację modelu państwa świeckiego, opartego na zasadzie przyjaznego rozdziału i współdziałania między państwem a Kościołem dla dobra wspólnego.

Prezentacja – Bp Artur G. Miziński, Przewodniczący Kościelnej Komisji Konkordatowej 5
Wykaz skrótów                   . 7
Wprowadzenie – Józef Krukowski              9

Józef Krukowski
Rozdział wstępny. Pojęcie i rodzaje konkordatów          . 13
1. Desygnaty nazwy „konkordat”             . 13
2. Definicja konkordatu                16
3. Strony czynne konkordatu .             . 17
3.1. Stolica Apostolska               . 17
3.2. Państwo .                 21
4. Strony bierne konkordatu               22
5. Przedmiot konkordatu .              . 23
6. Rodzaje konkordatów                25
6.1. Klasyfikacja konkordatów ze względu na przedmiot w rozwoju historycznym             25
6.1.1. Konkordaty klasyczne .           . 26
6.1.2. Konkordaty współczesne            26
6.2. Klasyfikacja konkordatów ze względu na formę zawierania    . 28
6.2.1. Konkordaty w formie uroczystej .        . 28
6.2.2. Konkordaty w formie uproszczonej         29
6.3. Klasyfikacja konkordatów ze względu na zakres regulowanych spraw 29
6.3.1. Konkordaty całościowe .           29
6.3.2. Konkordaty parcjalne .           . 30
6.4. Klasyfikacja konkordatów ze względu na technikę redagowania przepisów prawnych .         . 30

CZĘŚĆ I. HISTORIA KONKORDATÓW POLSKICH

Krzysztof Burczak
Rozdział I. Dagome iudex prototypem konkordatu          35
1. Kardynał Deusdedit                . 36
2. Collectio canonum Cardinalis Deusdedit           38
3. Miejsce sporządzenia dokumentu .           . 41
4. Treść Dagome iudex                . 42
5. Granice państwa Mieszka I              . 45
6. Znaczenie polityczne i charakter prawny Dagome iudex .     . 48
7. Skutki dla państwa i Kościoła              55
Podsumowanie                  . 59
Summary                    60

Wacław Uruszczak
Rozdział II. Konkordaty nienazwane i nazwane w Polsce przedrozbiorowej   . 61
Uwagi wstępne .                 . 61
1. Polskie konkordaty nienazwane epoki średniowiecza       . 65
1.1. Dagome iudex .               . 65
1.2. Statut łęczycki z 1180 r             66
1.3. Papieskie bulle protekcyjne dla polskich władców i Kościoła w Polsce . . 70
1.4. Libertas ecclesiastica. Przywileje dla Kościoła i duchowieństwa z XII i XIII wieku                   71
1.5. Obsada biskupstw (wieki XIV-XVI) .         . 75
1.6. Ugody między duchowieństwem a szlachtą w XIV i XV wieku . . 76
1.7. Założenie Akademii Krakowskiej w 1364 r       . 79
2. Konkordaty nienazwane z XVI wieku w sprawie nadawania beneficjów . . 81
2.1. „Pierwszy polski konkordat” z lat 1513-1515        . 81
2.2. Konkordat nienazwany papieża Leona X z 1519 r      83
2.3. Bulla Klemensa VII Cum singularem fidei constantiam z 1 grudnia 1525 r 83
2.4. Konstytucja sejmu warszawskiego z 1543 r. „o sprawach, które mają należeć sądu duchownemu”              84
3. Konkordat nazwany z 1736 r. w sprawie obsady opactw komendatoryjnych . 87
Uwagi końcowe                  . 89
Summary                    91

Wojciech Góralski
Rozdział III. Konkordat polski z 1925 r            . 93
1. Droga do konkordatu                94
2. Postanowienia konkordatu .             . 104
3. Realizacja postanowień konkordatu .           113
Summary                    119

Józef Krukowski
Rozdział IV. Porozumienia między przedstawicielami Episkopatu Polski i Rządu komunistycznego z 1950 i 1956 r            . 121
1. Geneza Porozumienia z 1950 r            121
2. Przedmiot Porozumienia z 1950 r           . 125
2.1. Preambuła .                . 125
2.2. Zobowiązania Episkopatu Polski .          . 126
2.3. Zobowiązania strony państwowej           . 128
3. Przeszkody w realizacji Porozumienia           . 133
4. „Małe porozumienie” z 1956 r             137
5. Walor polityczny i prawny porozumień .          140
5.1. Kompetencje stron .              140
5.1.1. Kompetencje Episkopatu            140
5.1.2. Kompetencje strony państwowej .        . 142
5.2. Brak promulgacji .              . 143
Summary .                  144

CZĘŚĆ II. TERAŹNIEJSZOŚĆ: KONKORDAT MIĘDZY STOLICĄ APOSTOLSKĄ A RZECZĄPOSPOLITĄ POLSKĄ 1993-1998

Rozdział I. Geneza Konkordatu polskiego 1993-1998 .        147
1. Sytuacja Kościoła katolickiego po zerwaniu konkordatu z 1925 r   147
2. Dialog między przedstawicielami Konferencji Episkopatu Polski i Rządu komunistycznego (1948-1967) .            . 150
3. Dialog między przedstawicielami Rządu i Stolicy Apostolskiej z udziałem przedstawicieli Episkopatu Polski (1967-1980)         . 151
4. Droga do pełnej normalizacji stosunków między państwem a Kościołem katolickim w Polsce (1989-1998) .             154
4.1. Wznowienie stałych stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską .           . 154
4.2. Negocjacje w sprawie normalizacji sytuacji prawnej Kościoła w Polsce w formie konkordatu .             . 156
5. Kontrowersje wokół wniosku w sprawie ratyfikacji Konkordatu .   . 160
6. Sprawa regulacji stosunków między Państwem a Kościołem w pracach Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego          166
7. Sprawa ratyfikacji Konkordatu po uchwaleniu nowej Konstytucji RP . 167

Rozdział II. Konkordat a Konstytucja RP .           . 171
1. Znaczenie preambuły do Konkordatu .          . 171
2. Podstawowe zasady relacji państwo–Kościół .        . 176
2.1. Zasada poszanowania autonomii i wzajemnej niezależności Kościoła i państwa oraz współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego . 177
2.1.1. Zasada poszanowania autonomii wzajemnej niezależności Kościoła i państwa, każdego w swoim zakresie .       . 179
2.1.2. Zasada współdziałania między państwem a Kościołem . . 184
2.2. Zasada równouprawnienia Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych . 188
2.3. Zasada bezstronności władz państwowych w sprawach przekonań religijnych z zapewnieniem poszanowania prawa do swobody ich wyrażania w życiu publicznym               193
2.4. Zasady dotyczące dywersyfikacji form regulacji stosunków między państwem
a Kościołem katolickim i innymi związkami wyznaniowymi 200

Rozdział III. Stosunki dyplomatyczne między Stolicą Apostolską a Polską . . 207

Rozdział IV. Gwarancje poszanowania szczególnych form autonomii Kościoła w Polsce . 213
1. Gwarancje swobody w utrzymywaniu stosunków i komunikacji w Kościele . 213
2. Prawo wiernych do zrzeszania się w Kościele .        . 216
3. Prawo Kościoła do własnych publikacji i środków społecznego przekazu 220

Rozdział V. Uznanie osobowości prawnej Kościoła katolickiego i jego jednostek organizacyjnych          . 225
1. Uznanie osobowości prawnej Kościoła katolickiego       . 226
2. Uznanie osobowości prawnej instytucji kościelnych        232
3. Uznanie osobowości prawnej innych instytucji kościelnych .    . 234

Rozdział VI. Swobodne i publiczne pełnienie przez Kościół swojej misji i jurysdykcji . 237

Rozdział VII. Wolność Kościoła w dokonywaniu zmian w swojej strukturze terytorialnej i personalnej .                241
1. Tworzenie nowych jednostek organizacyjnych Kościoła i wprowadzanie zmian w istniejących .                 242
2. Przynależność biskupów do Konferencji Episkopatu Polski      246
3. Niezależność władzy kościelnej w obsadzaniu urzędów kościelnych . . 247

Rozdział VIII. Wolność kultu publicznego .           253
1. Wolność sprawowania kultu .             253
2. Organizowanie kultu publicznego .           . 254
3. Nienaruszalność miejsc kultu i cmentarza          . 256
4. Sprawowanie kultu w miejscach użyteczności publicznej      . 257
5. Interwencje władz państwowych w miejscach kultu i na cmentarzach . 258
6. Poszanowanie niedzieli i dni świątecznych jako dni wolnych od pracy   259
7. Budowa i konserwacja obiektów sakralnych i kościelnych .     262

Rozdział IX. Ochrona małżeństwa i rodziny .          . 265
1. Wprowadzenie do systemu prawa polskiego instytucji uznania skutków cywilnych małżeństwa kanonicznego .            268
2. Zawarcie małżeństwa kanonicznego jako przesłanka uznania skutków cywilnych . 269
3. Forma zawarcia małżeństwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi . . 273
4. Zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem wewnętrznym Kościoła lub innego związku wyznaniowego               . 277
5. Dwa równorzędne sposoby zawarcia małżeństwa cywilnego .    . 279
6. Skutki cywilne małżeństwa konkordatowego .        . 280
7. Warunki uznania skutków cywilnych małżeństwa kanonicznego    . 282
7.1. Wady oświadczenia woli zawarcia małżeństwa        282
7.2. Wiek osób zawierających małżeństwo .         283
7.3. Katalog przeszkód ważności małżeństwa         . 285
8. Następstwa zawarcia małżeństwa konkordatowego mimo istniejącej przeszkody 286
9. Zgodne oświadczenie woli nupturientów w sprawie wywarcia skutków cywilnych. 287
10. Moment złożenia oświadczenia woli w sprawie uzyskania skutków cywilnych. 290
11. Forma oświadczenia woli co do uzyskania skutków cywilnych .   . 291
12. Wpis zawarcia małżeństwa do akt stanu cywilnego .      . 292
13. Podmiot obowiązku zawiadomienia kierownika urzędu stanu cywilnego w sprawie dokonania wpisu              293
14. Tryb postępowania duchownego w sytuacji zwyczajnej .     . 296
15. Tryb postępowania duchownego obecnego przy zawarciu małżeństwa w niebezpieczeństwie śmierci               298
16. Właściwy kierownik urzędu stanu cywilnego .        300
17. Termin zawiadomienia kierownika urzędu stanu cywilnego o zawarciu małżeństwa kanonicznego                . 301
18. Termin sporządzenia aktu zawarcia małżeństwa cywilnego .    . 303
19. Informacje w dokumencie zawiadamiającym urząd stanu cywilnego   304
20. Sposób zawiadomienia kierownika urzędu stanu cywilnego     . 305
21. Kontrola sądowa                 306
22. Przygotowanie do zawarcia małżeństwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi 307
22.1. Kompetencje duchownego i kierownika urzędu stanu cywilnego w warunkach zwyczajnych           . 308
22.2. Kompetencje duchownego i kierownika urzędu stanu cywilnego w niebezpieczeństwie śmierci .         . 312
23. Autonomia sądownictwa kościelnego i państwowego w zakresie orzekania w sprawach małżeńskich .             . 313
24. Współdziałanie między państwem i Kościołem na rzecz małżeństwa i rodziny 316

Rozdział X. Edukacja katolicka .              319
1. Nauczanie religii w przedszkolach publicznych i szkołach .     320
2. Katechizacja dorosłych i duszpasterstwo akademickie .      329
3. Praktyki religijne dzieci i młodzieży podczas korzystania z różnych form wypoczynku 330
4. Katolickie przedszkola, szkoły, placówki oświatowe i wychowawcze    331
4.1. Prawo Kościoła do zakładania i prowadzenia przedszkoli, szkół oraz placówek oświatowych i wychowawczych          332
4.2. Status szkół katolickich .             333
4.3. Status nauczycieli i uczniów szkół katolickich .       334
4.4. Dotacje dla katolickich szkół i placówek oświatowych      335
5. Katolickie szkoły wyższe .              336
5.1. Prawo Kościoła do zakładania i prowadzenia własnych uniwersytetów oraz wydziałów teologicznych, seminariów duchownych i innych instytutów naukowych .      . 336
5.2. Sytuacja prawna kościelnych szkół wyższych        . 337
5.2.1. Status prawny kościelnych szkół wyższych .      337
5.2.1.1. Uniwersytety .           . 338
5.2.1.2. Odrębne wydziały nauk kościelnych      . 339
5.2.1.3. Wydziały nauk kościelnych na uniwersytetach państwowych 340
5.2.1.4. Wyższe seminaria duchowne diecezjalne i zakonne . . 341
5.2.2. Uznawanie tytułu i stopni naukowych nadawanych przez kościelne szkoły wyższe               342
5.2.3. Dotacje państwowe dla kościelnych szkół wyższych .   . 342

Rozdział XI. Duszpasterstwo szczególnych grup społecznych .      345
1. Duszpasterstwo wojskowe, służba wojskowa duchownych .     345
1.1. Pozycja prawna Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego     346
1.2. Prawo żołnierzy do uczestniczenia we Mszy św      . 350
1.3. Zwolnienie duchownych od obowiązkowej służby wojskowej    351
1.4. Możliwość powołania duchownych do pełnienia funkcji kapelanów wojskowych .                352
1.5. Stosunek duchownych do służby wojskowej w czasie mobilizacji i w czasie wojny 352
2. Duszpasterstwo w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, zakładach opieki zdrowotnej i społecznej .            . 353
3. Zatrudnianie kapelanów .              355
4. Opieka duszpasterska nad osobami należącymi do mniejszości narodowych . . 356

Rozdział XII. Działalność misyjna i charytatywno-opiekuńcza instytucji kościelnych, zbiórki publiczne                  359
1. Prawo Kościoła do prowadzenia działalności o charakterze misyjnym, charytatywnym i opiekuńczym               359
2. Zbiórki publiczne na cele religijne, kościelną działalność charytatywną i opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz utrzymanie duchownych . 362
3. Zrównanie działalności kościelnych osób prawnych służącej celom humanitarnym, charytatywno-opiekuńczym, naukowym i oświatowo-wychowawczym z działalnością instytucji państwowych           . 363

Rozdział XIII. Sytuacja majątkowa i finansowa instytucji kościelnych i osób duchownych 367
1. Klauzule odsyłające                . 368
1.1. Klauzula odsyłająca do regulacji ustawowych obowiązujących w momencie ratyfikacji Konkordatu (art. 22 ust. 2 cz. 1)        369
1.2. Stan nieruchomości kościelnych w ustawodawstwie polskim obowiązującym w momencie ratyfikacji Konkordatu .        370
1.2.1. Regulacje w formie decyzji wojewody        . 370
1.2.2. Regulacja w formie decyzji Komisji Majątkowej .    . 371
1.2.3. Dotacje z Funduszu Kościelnego .        . 375
2. Klauzula odsyłająca do przyszłej umowy międzynarodowej, wynegocjowanej przez Komisje Konkordatowe              377
3. Opodatkowanie instytucji kościelnych oraz opodatkowanie i ubezpieczenie osób duchownych                 380
3.1. Opodatkowanie instytucji kościelnych .         380
3.2. Opodatkowanie i ubezpieczenie osób duchownych .     . 383
4. Obowiązujące ustawy kościelne .            386

Rozdział XIV. Ochrona obiektów sakralnych i kościelnych, jako dóbr kultury narodowej 389
1. Dotacje państwowe na konserwację i remonty obiektów sakralnych i kościelnych jako dóbr kultury narodowej .           . 389
2. Współpraca władz kościelnych i państwowych w celu ochrony i udostępniania dóbr kultury narodowej znajdujących się w obiektach sakralnych i kościelnych . 392

Rozdział XV. Przepisy kościelne dotyczące spraw majątkowych i finansowych kościelnych osób prawnych .                395
1. Uznanie zdolności kościelnych osób prawnych w zakresie praw majątkowych . 396
2. Fundacje kościelne .               . 397

Rozdział XVI. Klauzule wykonawcze .            . 401
1. Klauzula kompetencyjna, określająca tryb regulacji spraw wymagających nowych lub dodatkowych rozwiązań .           . 402
2. Klauzula interpretacyjna .              405
3. Klauzula ratyfikacyjna, klauzula terminu wejścia w życie oraz klauzula języka 405

Rozdział XVII. Następstwa ratyfikacji Konkordatu          407

Summary                     413
Zakończenie .                   415
Bibliografia                    . 419

Aneks                      441
I. Inter Sanctam Sedem et Poloniae Republicam sollemnis conventio. Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie
10 lutego 1925 r              443
II. Porozumienie zawarte między przedstawicielami Rządu Rzeczpospolitej Polskiej i Episkopatu Polski, podpisane 14 kwietnia 1950 r     461
III. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie 28 lipca 1993 r. Sollemnis conventio inter Apostolicam Sedem et Poloniae Rem Publicam concordato fra la Santa Sede e la Repubblica di Polonia .                  464
IV. Ustawa z dnia 8 stycznia 1998 r. o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską           . 478
V. Protokół z wymiany dokumentów ratyfikacyjnych z 25 marca 1998 r 479
VI. Oświadczenie rządowe z dnia 3 kwietnia 1998 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r   479
VII. Przemówienie papieża Jana Pawła II wygłoszone w dniu wymiany not ratyfikacyjnych .                 480
VIII. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyjątki) . 482

Indeks osobowy .                  485
Indeks rzeczowy .                  493
Noty o autorach .                  497
Table of Contents                   499

518 stron, Format: 17.0x24.0cm, oprawa twarda z obwolutą

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.