ZIELNIKI OCHRONA I KONSERWACJA GRENDA-KURMANOW M. Księgarnia

Zielniki

Ochrona i konserwacja

Zielniki są dokumentacją związków świata człowieka ze światem roślin. Dzięki nim można prowadzić analizy dotyczące m.in. bioróżnorodności, migracji gatunków, zmian klimatycznych, skażenia środowiska, historii farmacji, historii chorób, a także wielu zagadnień z dziedziny etnobotaniki, religioznawstwa, socjologii i antropologii.

Najstarsze na świecie zachowane zielniki pochodzą z połowy XVI wieku i stanowią unikatowe repozytorium informacji (także genetycznej) o roślinach sprzed setek lat.

Niniejsza publikacja jest prawdziwym kompendium wiedzy na temat zielników, umożliwiającym korzystanie w pełni z ich potencjału jako archiwów informacji naukowej. Jej zakres został określony na podstawie konsultacji z opiekunami zbiorów przyrodniczych.

W poszczególnych rozdziałach opisano:

rozwój historii naturalnej i historię powstawania zielników na tle rozwoju botaniki jako propedeutyki nauk przyrodniczych,
najstarsze zabytki zielnikowe w Polsce i na świecie,
zagadnienia etyczne związane ze zbiorem roślin, zarządzaniem zbiorami przyrodniczymi, w tym – zielnikami i ochroną historycznych kolekcji jako obiektów zabytkowych,
technikę i technologię wytwarzania zielników, z omówieniem budowy chemicznej podstawowych elementów strukturalnych występujących w zielnikach,
historię stosowania środków biobójczych, które często w sposób trwały zanieczyszczają zbiory zielnikowe i mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia użytkowników,
procesy degradacji występujące w zbiorach zielnikowych, z uwzględnieniem degradacji materiału genetycznego,
metody ochrony prewencyjnej i interwencyjnej w ramach polityki Integrated Pest Management (IPM),
badania związane z ochroną materiału genetycznego w zbiorach przyrodniczych,
realizacje konserwatorskie na trzech zabytkowych zielnikach z XVIII wieku z polskich zbiorów, należących do najstarszych i najcenniejszych obiektów tego typu w Polsce.

Podziękowania IX
Przedmowa XI

Część I HISTORIA I ZNACZENIE ZIELNIKÓW Z ZASUSZONYMI ROŚLINAMI . 1

1. Historia naturalna: od obrazu dominacji człowieka nad naturą do samodzielnej dyscypliny. Ewolucja opisu botanicznego 5
2. Formy pośrednie między ilustracją botaniczną a klasyczną formą zielników 9
3. Zielniki z zasuszonymi roślinami . 15
Najstarsze zachowane zielniki na świecie i w Polsce 16
Najstarsze wskazówki dotyczące tworzenia zielników . 25
Określenia stosowane wobec zielników zawierających zasuszone okazy roślin 27
Pierwsze wizerunki zielników 28
Zielniki jako zjawisko kolekcjonerskie i element zbiorów przyrodniczych . 29
Zielniki jako narzędzia naukowe 39
Szczególne przykłady zielników: zielniki artystyczne i symboliczne . 46
Zagadnienia etyczne i prawne związane ze zbiorami zielnikowymi . 47

Część II ZAGADNIENIA TECHNIKI I TECHNOLOGII TWORZENIA ORAZ BUDOWA ZIELNIKÓW . 53

4. Technika i technologia wykonania zielników . 57
Zbiór okazów 57
Suszenie okazów . 57
Zabiegi dodatkowe stosowane w preparatyce i oglądzie okazów . 60
Mocowanie okazów na arkuszach . 62
Materiały używane do mocowania okazów zielnikowych . 66
Warstwa opisowa 81
Formy występowania i przechowywania arkuszy zielnikowych 85
Formy zwarte: zeszyty, kodeksy, albumy . 85
Pojedyncze arkusze 92
Nietypowe rozwiązania technologiczne spotykane w zielnikach artystycznych . 94
5. Charakterystyka fizykochemiczna podstawowych elementów struktury zielników 97
Związki chemiczne w ścianie komórkowej okazów roślinnych i w papierowym podłożu 97
Związki mineralne w strukturze okazów
botanicznych i w strukturze papieru . 99
Budowa ściany komórkowej . 102
Charakterystyka związków występujących w ścianie komórkowej i w podłożu papierowym . 104
Celuloza . 104
Hemicelulozy 106
Lignina . 107
Pektyny 107
Białko występujące w ścianie komórkowej roślin . 108
Kutyna, suberyna, woski 108
6. DNA w komórkach roślinnych – budowa, funkcje, lokalizacja 111
Budowa DNA 111
Lokalizacja DNA w komórkach roślinnych . 114
DNA jądrowe (nuclear DNA, nDNA) . 114
DNA mitochondrialne (mtDNA) 116
DNA plastydowe (ptDNA, ze szczególnym uwzględnieniem DNA chloroplastowego, cpDNA) . 116
Inne lokalizacje kwasów nukleinowych w komórce roślinnej 117
Podstawowe procesy związane z powstawaniem i funkcjonowaniem DNA 117
Replikacja DNA . 117
Ekspresja genomu 118

Część III PROCESY DEGRADACJI ELEMENTÓW STRUKTURALNYCH OKAZÓW ZIELNIKOWYCH I PODŁOŻA PAPIEROWEGO . 123\

Hydroliza kwasowa 125
Degradacja alkaliczna 126
Utlenianie 127
Fotodegradacja 127
Degradacja termiczna 128
Zanieczyszczenia środowiska,
w którym przechowywane są zbiory . 129
Degradacja fizyczna materiału roślinnego . 132
Obniżenie właściwości wytrzymałościowych 132
Zniszczenia mechaniczne, deformacje, zniszczenia na skutek zabiegów konserwatorskich . 133
Zmiana barwy 139
Degradacja biologiczna (biodeterioracja) . 140
Zniszczenia spowodowane działalnością mikroorganizmów . 140
Zniszczenia spowodowane działalnością owadów 140
Zniszczenia spowodowane stosowaniem środków biobójczych 144
Degradacja materiału genetycznego 162
Rozpad enzymatyczny 163
Hydroliza . 164
Utlenianie 165
Alkilacja 166
Wysoka temperatura i wilgotność . 167
Sieciowanie . 167
Wpływ warunków przechowywania i historycznych metod ochrony na DNA 168

Część IV PREWENCYJNA I INTERWENCYJNA OCHRONA ZBIORÓW ZIELNIKOWYCH 171

7. Wybrane zagadnienia związane z prewencyjną i interwencyjną ochroną zbiorów zielnikowych 173
Zintegrowany system ochrony przed szkodnikami (IPM) dla zbiorów zielnikowych . 173
Mrożenie . 175
Wysokie temperatury 176
Mikrofale . 177
Anoksja 177
Stabilne warunki klimatyczne . 177
Dekontaminacja zbiorów skażonych biocydami 181
Ochrona materiału genetycznego w zbiorach – badania . 182

Część V KONSERWACJA ZIELNIKÓW W PRAKTYCE – TRZY WIZJE ETYCZNEJ KONSERWACJI . 189

8. Zielnik Izabeli Czartoryskiej, 1746,
Muzeum Narodowe w Krakowie, Rkps 2782 197
Technologia i stan zachowania . 197
Założenia konserwacji . 205
Przebieg prac konserwatorskich z zastosowaniem bezpiecznej metodologii konserwatorskiej i wykorzystaniem wyników badań 205
9. Zielnik Johanna Friedricha Zeidlera, tom I, 1732, Biblioteka Główna Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, sygn. Zb. Specj. I Starodruki 14, D. 104.57.646 213
Technologia i stan zachowania . 213
Założenia konserwacji . 223
Przebieg prac konserwatorskich z zastosowaniem bezpiecznej metodologii konserwatorskiej i wykorzystaniem wyników badań 223
10. Zielnik Helwinga/Boretiusa, 1724–45, Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego (WA), sygn. WA-KH-13.2.2 . 231
Technologia i stan zachowania . 231
Założenia konserwacji . 238
Zabiegi konserwatorskie z zastosowaniem bezpiecznej metodologii konserwatorskiej i wykorzystaniem wyników badań 238
11. Podsumowanie . 247

Zakończenie 251
Bibliografia 252
Indeks cytowanych zielników według miejsc
przechowania 273
Indeks osób 276
Indeks rzeczowy . 278
Spis ilustracji . 280
Herbaria – preservation and conservation (abstract) 285

302 strony, Format: 21.0x29.7cm, oprawa miękka

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.