ROZUM W RELIGII SANTAYANA G. Księgarnia

Rozum w religii

Niniejsza rozprawa George’a Santayany (1863–1952), należącego do najważniejszych amerykańskich filozofów XX wieku, stanowi trzecią część cyklu The Life of Reason (1905–1906), jednego z dwóch, obok późniejszych Realms of Being (1927–1940), monumentalnych dzieł myśliciela. W kolejnych tomach składających się na Życie Rozumu Santayana śledzi stopniowe wyłanianie się refleksyjności, a przez to wzrastanie rozumności i obiektywizację przedmiotów ludzkich dążeń – ideałów w ustanawianiu świata codziennego doświadczenia, w racjonalnie funkcjonującej i opartej na zasadach prawa społeczności, w sztuce w symboliczny sposób ukazującej istotne kwestie ludzkiego życia, w postępie nauk, a wreszcie w religii.

Zawarty w tomie opis religii ma dwojaki charakter. Po pierwsze Santayana spisuje w nim swoistą historię systemów religijnych, wyłanianie się politeizmu i jego przekształcenie w największe religie monoteistyczne. Pisze o judaizmie, religiach Indii, buddyzmie i islamie, choć najwięcej miejsca poświęca chrześcijaństwu i jego rozwojowi. Z drugiej, bardziej systematycznej strony analizuje religię jako samoistną i niesprowadzalną do innych, ludzką formację duchową oraz jej najważniejsze składowe. Są to: myślenie mityczne, pobożność, duchowość, miłosierdzie i wiara w życie przyszłe.

Przekład, wstęp i opracowanie – Adam Grzeliński i Krzysztof Wawrzonkowski

Słowo od tłumaczy / 11

Rozdział I. W jaki sposób religia może stanowić ucieleśnienie rozumu / 19
Religia z pewnością ma swoje znaczenie – Jednak nie jest prawdziwa w sensie dosłownym – Każda religia jest czymś pozytywnym i szczególnym – Każda religia ma na celu Życie Rozumu – W przeważającym stopniu chybia jednak tego celu – Ma ona charakter wyobrażeniowy – Zaprzeczenie właściwemu religii poetyzowaniu wystawia na szwank jej wartość – Nie tyle powstrzymuje ona rozwój nauki, ile ją poprzedza – Ma jedynie symboliczny charakter i jest na wskroś ludzka

Rozdział II. Racjonalne elementy zabobonu / 31
Przyczyny, które odczuwamy, nie są przyczynami koniecznymi – Mechanizm i dialektyka ukrytych zasad – Wczesny dobór kategorii – Próbne racjonalne światy – Zabobon rudymentarną filozofią. Cud, choć niespodziewany, jest bardziej zrozumiały niż stały proces – Przesądy są wynikiem zbyt pospiesznej chęci rozumienia – Brak dbałości sprawia, że przesądy rozprzestrzeniają się – Geniusz może posłużyć się przesądami, aby przekazać niedającą się wysłowić mądrość

Rozdział III. Magia, ofiara i modlitwa / 43
Bogów zrodził strach – Przyczyniła się do tego także potrzeba – Prawdziwe dowody istnienia Boga – W religii praktyka poprzedza teorię – Przyziemna, pierwotna natura praktyk religijnych – Niskie pobudki i zazdrość bogów: sugestia ofiary – Sztuki rytualne – Ofiary dziękczynne – Ofiara skruszonego serca – Modlitwa ze swej istoty nie ma charakteru użytkowego – Jej domniemana skuteczność ma charakter magiczny – Teologiczne zagadki – Realna skuteczność musiałaby mieć charakter mechaniczny – Prawdziwe pożytki z modlitwy – Rozjaśnia ideał – Pozwala pogodzić się z tym, co nieuniknione – Sprzyja życiu duchowemu, dając wyobrażenie jego doskonałości – Dyscyplina i kontemplacja stanowią swą nagrodę same dla siebie

Rozdział IV. Mitologia / 63
Czym dla umysłu są bajki – Mitologia potrzebuje geniuszu – Tylko częściowo jest zwodnicza – Istota jej interpretacji – Stanowi przeciwieństwo nauki – Istotna rola czynnika moralnego – Jej zalew – Mit jest uzasadnieniem magii – Mity mogą mieć charakter metafizyczny – Wydają się od samego początku gotowe, podobnie jak części tkanki społecznej – Kłopoczą sumienie – Początkowe stadium mitu w Wedach – Naturalne sugestie wkrótce się wyczerpują. Ich miejsce zajmuje wówczas abstrakcyjna fantazja – Mogą stać się ideałami moralnymi – Moralny charakter bóstw słonecznych – Zaczynem, dzięki któremu wzrasta religia, jest moralny idealizm

Rozdział V. Tradycja hebrajska / 81
Fazy rozwoju hebraizmu – Plemienny monoteizm Izraela – Problemy, jakie pociągnęło to za sobą – Prorocy wlali nowe wino do starych butelek – Inspiracja i autorytet – Początki Kościoła – Bigoteria stała się zasadą – Przyjęcie pokuty – Chrześcijaństwo łączy optymizm z ascetyzmem – Rozum spętany pomiędzy jednym a drugim – Religia uczyniona instytucją

Rozdział VI. Chrześcijański epos / 93
Istota dobra nie jest czymś przypadkowym, lecz ma charakter ekspresywny – Religia powszechna musi zawierać interpretację całego świata – Dwojaki apel chrześcijaństwa – Hebrajskie metafory stają się greckimi mitami – Hebrajska filozofia historii utożsamiona z platońską kosmologią – Powstały w wyniku tego ortodoksyjny system – Krótki doczesny dramat – Mitologia to język i należy rozumieć, że przekazuje coś za pomocą symboli

Rozdział VII. Wprowadzenie pogańskich zwyczajów i barbarzyńskiego geniuszu do chrześcijaństwa / 107
Potrzeba pogańskiego chrześcijaństwa – Katolicka pobożność bardziej ludzka niż katolicka liturgia – Naturalna pobożność – Schronienie w tym, co ponadnaturalne – Mistycznie uświęcone epizody życia – Poskromione pogaństwo, zliberalizowany hebraizm – Post-racjonalny system oparty na rozpaczy – Zewnętrzna konwersja barbarzyńców – Wyraz północnego geniuszu w katolicyzmie – Ich wewnętrzna niezgodność – Sprzeczność tradycji i instynktu w protestantyzmie – Duch protestancki daleki od ducha Ewangelii – Przeszkody na drodze do humanizmu – Reformacja i kontrreformacja – Protestantyzm jako wyraz charakteru – Przepełnia je duch życia – oraz odwagi – jednak głos zdradza brak doświadczenia – Jego emancypacja od chrześcijaństwa

Rozdział VIII. Konflikt mitologii z prawdą moralną / 131
Mit powinien rozwiać się wraz z postępem nauki – Ale mit bywa mylony z wartościami moralnymi, które wyraża – Neoplatońska korekta – Uczyniła ona z abstrakcji istoty mityczne – Hipostazy pogrzebały ideały – Korekta stoików – Ideał ustąpił miejsca temu, co fizyczne – Analogiczne przemiany chrześcijaństwa – Jeśli hebraizm ma być filozoficzny, musi być panteistyczny – Panteizm, choćby tylko psychologiczny, ignoruje ideały – Prawdziwie boskie działanie ograniczone do czynienia dobra – Potrzeba przeciwnej zasady – To człowiek jest miarą wartości – Nadzieja na szczęście źródłem wiary w Boga

Rozdział IX. Chrześcijański kompromis / 149
Zawieszenie między nadzieją a rozczarowaniem – Powierzchowne rozwiązanie – Ale od czego mamy zostać odkupieni? – Typowa postawa św. Augustyna – Dochodzi do platonizmu – Utożsamia on go z chrześcijaństwem – Dobry Bóg – Religia pierwotna i wtórna – Niejednoznaczna skuteczność dobra u Platona – Niejednoznaczna dobroć twórcy w przypadku Hioba – Manichejczycy – Wszystko jest z natury dobre – Nauka o stworzeniu wymaga nauki o upadku – Grzech pierworodny – Przymusowe porzucenie ideału – Problem dla protestantów – Przyjęcie panteizmu – Bardziej pospolita pogarda dla ideałów – Przesąd to cena mitologii

Rozdział X. Pobożność / 175
Jądrem religii nie jest teoria – Lojalność względem źródeł naszego istnienia – Pobożność Eneasza – Potrzeba idealnego tła – Pobożność akceptuje naturalne uwarunkowania i bieżące zadania. Kierownicza rola instynktu jest czymś normalnym – Do istoty ducha należy ucieleśnienie – Pobożności w stosunku do bogów nadają kształt obecne ideały – Religia ludzkości – Kosmiczna pobożność

Rozdział XI. Duchowość i jej zepsucie / 189
Duchowość to życie w zgodzie z ideałem – Naturalna duchowość – Pierwotna świadomość może mieć charakter duchowy – Duch zaprzeczony instrumentalizmami – Jednym z wrogów ducha jest światowość – Argumenty za przyjemnością i przeciw niej – Rezultat światowej mądrości – Dwie rzekome ucieczki od próżności – Fanatyzm – i mistycyzm – Jedna i druga jest nieracjonalna – Czy istnieje trzecia droga? – Tak, ponieważ doświadczenie ma swe niezbywalne wartości – Wyobraźnia religijna musi zapewnić im pewien idealny standard

Rozdział XII. Miłosierdzie / 207
Możliwa tyrania rozumu – Wszystko ma swe prawa – Moralność pierwotna i wtórna – Bezlitosna pogańska sprawiedliwość jest niesłuszna – Upadek starożytnych państw – Racjonalne miłosierdzie – Jego granice – Jego oparcie w micie – W miłosierdziu tkwi inteligencja – Jego buddyjska i chrześcijańska forma – Pozorne rozdzielenie tego, co duchowe, i tego, co naturalne

Rozdział XIII. Wiara w życie przyszłe / 221
Długość ludzkiego życia to przedmiot przyrodoznawstwa – Zjawiska „psychiczne” – Hipertrofie zmysłowości – Te możliwości oddziałują jedynie na to, co fizyczne – Moralne podstawy owej doktryny. Niezbędne założenie dotyczące przyszłości – Przypuszczenie nie jest dowodem – Argument solipsyzmu – Nieuwarunkowanie i nieśmiertelność przeniesione na bogów – lub na boską zasadę obecną we wszystkich istotach – W obu przypadkach indywiduum nie jest nieśmiertelne – Możliwe formy przetrwania – Argumenty z odpłaty i potrzeby możliwości rozwoju – Niegodziwość jednych i drugich – Pociąga to za sobą fałszywie optymistyczny postulat – Przejście do idealności

Rozdział XIV. Nieśmiertelność idealna / 239
Olimpijska nieśmiertelność pierwszym ideałem – Pośrednie osiągnięcie nieśmiertelności dzięki rozmnażaniu – Moralna akceptacja tego kompromisu – Nawet zastępcza nieśmiertelność jest ze swej istoty niemożliwa – Rozumne zwycięstwo nad zmiennością – Jego chwała – Rozum stanowi o boskości człowieka – i jego nieśmiertelności – Jest on siedzibą wszelkich prawd – Nieśmiertelność epikurejska, ze względu na prawdę istnienia – Nieśmiertelność logiczna, ze względu na przedmioty myślenia – Nieśmiertelność etyczna, ze względu na rodzaj doskonałości

Rozdział XV. Zakończenie / 259
Porażka magii – i mitologii. Ich wyobrażeniowa wartość – Uzasadniona pobożność i duchowość – Mistycyzm jako pierwotny stan odczuwania – Może powrócić na każdym etapie rozwoju kultury – Forma obdarza substancję życiem i wartością

264 strony, Format: 145 x 210 mm, oprawa miękka

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.