|
ROZUM W RELIGII
SANTAYANA G. wydawnictwo: WYD UMK , rok wydania 2020, wydanie Icena netto: 48.60 Twoja cena 46,17 zł + 5% vat - dodaj do koszyka Rozum w religii
Niniejsza
rozprawa George’a Santayany (1863–1952), należącego
do najważniejszych amerykańskich filozofów XX wieku, stanowi
trzecią część cyklu The Life of Reason (1905–1906), jednego z
dwóch, obok późniejszych Realms of Being
(1927–1940), monumentalnych dzieł myśliciela. W kolejnych
tomach składających się na Życie Rozumu Santayana śledzi stopniowe
wyłanianie się refleksyjności, a przez to wzrastanie rozumności i
obiektywizację przedmiotów ludzkich dążeń –
ideałów w ustanawianiu świata codziennego doświadczenia, w
racjonalnie funkcjonującej i opartej na zasadach prawa społeczności, w
sztuce w symboliczny sposób ukazującej istotne kwestie
ludzkiego życia, w postępie nauk, a wreszcie w religii.
Zawarty w tomie opis religii ma dwojaki charakter. Po pierwsze
Santayana spisuje w nim swoistą historię systemów
religijnych, wyłanianie się politeizmu i jego przekształcenie w
największe religie monoteistyczne. Pisze o judaizmie, religiach Indii,
buddyzmie i islamie, choć najwięcej miejsca poświęca chrześcijaństwu i
jego rozwojowi. Z drugiej, bardziej systematycznej strony analizuje
religię jako samoistną i niesprowadzalną do innych, ludzką formację
duchową oraz jej najważniejsze składowe. Są to: myślenie mityczne,
pobożność, duchowość, miłosierdzie i wiara w życie przyszłe.
Przekład, wstęp i opracowanie – Adam Grzeliński i Krzysztof
Wawrzonkowski
Słowo
od tłumaczy / 11
Rozdział I. W
jaki sposób religia może stanowić ucieleśnienie rozumu
/ 19
Religia z pewnością ma swoje znaczenie – Jednak nie jest
prawdziwa w sensie dosłownym – Każda religia jest czymś
pozytywnym i szczególnym – Każda religia ma na
celu Życie Rozumu – W przeważającym stopniu chybia jednak
tego celu – Ma ona charakter wyobrażeniowy –
Zaprzeczenie właściwemu religii poetyzowaniu wystawia na szwank jej
wartość – Nie tyle powstrzymuje ona rozwój nauki,
ile ją poprzedza – Ma jedynie symboliczny charakter i jest na
wskroś ludzka
Rozdział II. Racjonalne elementy
zabobonu / 31
Przyczyny, które odczuwamy, nie są przyczynami koniecznymi
– Mechanizm i dialektyka ukrytych zasad – Wczesny
dobór kategorii – Próbne racjonalne
światy – Zabobon rudymentarną filozofią. Cud, choć
niespodziewany, jest bardziej zrozumiały niż stały proces –
Przesądy są wynikiem zbyt pospiesznej chęci rozumienia – Brak
dbałości sprawia, że przesądy rozprzestrzeniają się – Geniusz
może posłużyć się przesądami, aby przekazać niedającą się wysłowić
mądrość
Rozdział III. Magia, ofiara i modlitwa /
43
Bogów zrodził strach – Przyczyniła się do tego
także potrzeba – Prawdziwe dowody istnienia Boga –
W religii praktyka poprzedza teorię – Przyziemna, pierwotna
natura praktyk religijnych – Niskie pobudki i zazdrość
bogów: sugestia ofiary – Sztuki rytualne
– Ofiary dziękczynne – Ofiara skruszonego serca
– Modlitwa ze swej istoty nie ma charakteru użytkowego
– Jej domniemana skuteczność ma charakter magiczny
– Teologiczne zagadki – Realna skuteczność
musiałaby mieć charakter mechaniczny – Prawdziwe pożytki z
modlitwy – Rozjaśnia ideał – Pozwala pogodzić się z
tym, co nieuniknione – Sprzyja życiu duchowemu, dając
wyobrażenie jego doskonałości – Dyscyplina i kontemplacja
stanowią swą nagrodę same dla siebie
Rozdział IV. Mitologia /
63
Czym dla umysłu są bajki – Mitologia potrzebuje geniuszu
– Tylko częściowo jest zwodnicza – Istota jej
interpretacji – Stanowi przeciwieństwo nauki –
Istotna rola czynnika moralnego – Jej zalew – Mit
jest uzasadnieniem magii – Mity mogą mieć charakter
metafizyczny – Wydają się od samego początku gotowe, podobnie
jak części tkanki społecznej – Kłopoczą sumienie –
Początkowe stadium mitu w Wedach – Naturalne sugestie
wkrótce się wyczerpują. Ich miejsce zajmuje
wówczas abstrakcyjna fantazja – Mogą stać się
ideałami moralnymi – Moralny charakter bóstw
słonecznych – Zaczynem, dzięki któremu wzrasta
religia, jest moralny idealizm
Rozdział V. Tradycja
hebrajska / 81
Fazy rozwoju hebraizmu – Plemienny monoteizm Izraela
– Problemy, jakie pociągnęło to za sobą – Prorocy
wlali nowe wino do starych butelek – Inspiracja i autorytet
– Początki Kościoła – Bigoteria stała się zasadą
– Przyjęcie pokuty – Chrześcijaństwo łączy optymizm
z ascetyzmem – Rozum spętany pomiędzy jednym a drugim
– Religia uczyniona instytucją
Rozdział VI. Chrześcijański epos
/ 93
Istota dobra nie jest czymś przypadkowym, lecz ma charakter ekspresywny
– Religia powszechna musi zawierać interpretację całego
świata – Dwojaki apel chrześcijaństwa – Hebrajskie
metafory stają się greckimi mitami – Hebrajska filozofia
historii utożsamiona z platońską kosmologią – Powstały w
wyniku tego ortodoksyjny system – Krótki doczesny
dramat – Mitologia to język i należy rozumieć, że przekazuje
coś za pomocą symboli
Rozdział VII. Wprowadzenie pogańskich
zwyczajów i barbarzyńskiego geniuszu do chrześcijaństwa
/ 107
Potrzeba pogańskiego chrześcijaństwa – Katolicka pobożność
bardziej ludzka niż katolicka liturgia – Naturalna pobożność
– Schronienie w tym, co ponadnaturalne – Mistycznie
uświęcone epizody życia – Poskromione pogaństwo,
zliberalizowany hebraizm – Post-racjonalny system oparty na
rozpaczy – Zewnętrzna konwersja barbarzyńców
– Wyraz północnego geniuszu w katolicyzmie
– Ich wewnętrzna niezgodność – Sprzeczność tradycji
i instynktu w protestantyzmie – Duch protestancki daleki od
ducha Ewangelii – Przeszkody na drodze do humanizmu
– Reformacja i kontrreformacja – Protestantyzm jako
wyraz charakteru – Przepełnia je duch życia – oraz
odwagi – jednak głos zdradza brak doświadczenia –
Jego emancypacja od chrześcijaństwa
Rozdział VIII. Konflikt mitologii z
prawdą moralną / 131
Mit powinien rozwiać się wraz z postępem nauki – Ale mit bywa
mylony z wartościami moralnymi, które wyraża –
Neoplatońska korekta – Uczyniła ona z abstrakcji istoty
mityczne – Hipostazy pogrzebały ideały – Korekta
stoików – Ideał ustąpił miejsca temu, co fizyczne
– Analogiczne przemiany chrześcijaństwa – Jeśli
hebraizm ma być filozoficzny, musi być panteistyczny –
Panteizm, choćby tylko psychologiczny, ignoruje ideały –
Prawdziwie boskie działanie ograniczone do czynienia dobra –
Potrzeba przeciwnej zasady – To człowiek jest miarą wartości
– Nadzieja na szczęście źródłem wiary w Boga
Rozdział IX. Chrześcijański kompromis
/ 149
Zawieszenie między nadzieją a rozczarowaniem – Powierzchowne
rozwiązanie – Ale od czego mamy zostać odkupieni? –
Typowa postawa św. Augustyna – Dochodzi do platonizmu
– Utożsamia on go z chrześcijaństwem – Dobry
Bóg – Religia pierwotna i wtórna
– Niejednoznaczna skuteczność dobra u Platona –
Niejednoznaczna dobroć twórcy w przypadku Hioba –
Manichejczycy – Wszystko jest z natury dobre –
Nauka o stworzeniu wymaga nauki o upadku – Grzech pierworodny
– Przymusowe porzucenie ideału – Problem dla
protestantów – Przyjęcie panteizmu –
Bardziej pospolita pogarda dla ideałów – Przesąd
to cena mitologii
Rozdział X. Pobożność
/ 175
Jądrem religii nie jest teoria – Lojalność względem
źródeł naszego istnienia – Pobożność Eneasza
– Potrzeba idealnego tła – Pobożność akceptuje
naturalne uwarunkowania i bieżące zadania. Kierownicza rola instynktu
jest czymś normalnym – Do istoty ducha należy ucieleśnienie
– Pobożności w stosunku do bogów nadają kształt
obecne ideały – Religia ludzkości – Kosmiczna
pobożność
Rozdział XI. Duchowość i jej zepsucie
/ 189
Duchowość to życie w zgodzie z ideałem – Naturalna duchowość
– Pierwotna świadomość może mieć charakter duchowy
– Duch zaprzeczony instrumentalizmami – Jednym z
wrogów ducha jest światowość – Argumenty za
przyjemnością i przeciw niej – Rezultat światowej mądrości
– Dwie rzekome ucieczki od próżności –
Fanatyzm – i mistycyzm – Jedna i druga jest
nieracjonalna – Czy istnieje trzecia droga? – Tak,
ponieważ doświadczenie ma swe niezbywalne wartości –
Wyobraźnia religijna musi zapewnić im pewien idealny standard
Rozdział XII. Miłosierdzie
/ 207
Możliwa tyrania rozumu – Wszystko ma swe prawa –
Moralność pierwotna i wtórna – Bezlitosna pogańska
sprawiedliwość jest niesłuszna – Upadek starożytnych państw
– Racjonalne miłosierdzie – Jego granice
– Jego oparcie w micie – W miłosierdziu tkwi
inteligencja – Jego buddyjska i chrześcijańska forma
– Pozorne rozdzielenie tego, co duchowe, i tego, co naturalne
Rozdział XIII. Wiara w życie przyszłe
/ 221
Długość ludzkiego życia to przedmiot przyrodoznawstwa –
Zjawiska „psychiczne” – Hipertrofie
zmysłowości – Te możliwości oddziałują jedynie na to, co
fizyczne – Moralne podstawy owej doktryny. Niezbędne
założenie dotyczące przyszłości – Przypuszczenie nie jest
dowodem – Argument solipsyzmu – Nieuwarunkowanie i
nieśmiertelność przeniesione na bogów – lub na
boską zasadę obecną we wszystkich istotach – W obu
przypadkach indywiduum nie jest nieśmiertelne – Możliwe formy
przetrwania – Argumenty z odpłaty i potrzeby możliwości
rozwoju – Niegodziwość jednych i drugich – Pociąga
to za sobą fałszywie optymistyczny postulat – Przejście do
idealności
Rozdział XIV. Nieśmiertelność idealna
/ 239
Olimpijska nieśmiertelność pierwszym ideałem – Pośrednie
osiągnięcie nieśmiertelności dzięki rozmnażaniu – Moralna
akceptacja tego kompromisu – Nawet zastępcza nieśmiertelność
jest ze swej istoty niemożliwa – Rozumne zwycięstwo nad
zmiennością – Jego chwała – Rozum stanowi o
boskości człowieka – i jego nieśmiertelności – Jest
on siedzibą wszelkich prawd – Nieśmiertelność epikurejska, ze
względu na prawdę istnienia – Nieśmiertelność logiczna, ze
względu na przedmioty myślenia – Nieśmiertelność etyczna, ze
względu na rodzaj doskonałości
Rozdział XV. Zakończenie
/ 259
Porażka magii – i mitologii. Ich wyobrażeniowa wartość
– Uzasadniona pobożność i duchowość – Mistycyzm
jako pierwotny stan odczuwania – Może powrócić na
każdym etapie rozwoju kultury – Forma obdarza substancję
życiem i wartością
264
strony, Format: 145 x 210 mm, oprawa miękka
Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy, czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub
anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.
|