|
RELIEFY ROZMAZANE RZECZY I OBRAZY W KULTURZE DAWNEJ GRECJI
BOROWICZ S. wydawnictwo: WYD UJ , rok wydania 2022, wydanie Icena netto: 53.35 Twoja cena 50,68 zł + 5% vat - dodaj do koszyka Reliefy rozmazane
Rzeczy i obrazy w kulturze dawnej Grecji
Zbyt często
zapominamy, że pojęcie obrazu nie jest z nami od zawsze. Stanowi ono
intelektualny wynalazek epoki Axenzeit. Dzięki niemu świat Greka epoki
klasycznej to the brave new world – staje się nie tylko
rozpoznawalny, ale również interpretowalny. Ukształtowany
wówczas sposób myślenia i postrzegania
rzeczywistości zapoczątkowuje szczególny typ kultury
diakrisis, która w swych zrębach funkcjonuje do dziś. Jej
naturalność, oczywistość oraz racjonalna poręczność przesłaniają nam
jednak archaiczny świat przed epoką obrazu. Pytanie, jakie warto więc
zadać, brzmi: co zobaczymy, jeśli uwolnimy się od kategorii
reprezentacji, podobieństwa i wizerunku? Co zobaczymy,
próbując spojrzeć na świat oczami homeryckiego Telemacha?
Książka ta zwraca się ku
wąskiemu, lecz niezwykle ważnemu wycinkowi kultury dawnej Grecji
(IX–IV w. przed Chr.), w którym nie tylko rzeczy
zostały przekształcone w obrazy, obrazy w pojęcia, ale także
ikoniczność, będąca dotąd formą oddziaływania, stała się wizualnością.
Analiza tego procesu to cała „archeologiczna
manufaktura” ukierunkowana nie tyle na zabytki, ile na ich
kulturowe siedliska – eikotopie. Paradoksalnie bohaterami tej
książki nie są więc wyłącznie tytułowe rzeczy i obrazy –
rzeczowniki, ale również zespolone z nimi działania,
praktyki i gry społeczne oraz ich światopoglądowe motywacje.
Ów amalgamat zyskuje tu miano faktu ikonicznego –
wytworzonej rzeczy o określonych jakościach i własnościach
plastycznych, będącej jednocześnie wizerunkiem, zdarzeniem i stanem.
Przeszłość
oglądamy oczami antykwariusza, muzealnika – oczami pełnymi
zachwytu i zrozumienia dla kształtu wylewu attyckiej wazy, dla jej
technologicznej doskonałości. Widziany z tej perspektywy świat skazany
zostaje na bycie przedstawieniem. To przestrzeń biernych, podległych,
oswojonych obiektów. Jednocześnie ten niemy świat
antycypujemy; to w nim szukamy życia, choć jest on martwy, jest nam
dany już tylko jako las kamiennych reprezentacji. Cena za dostąpienie
poczucia estetycznej wzniosłości, za odczucie piękna mającego
niejednokrotnie posmak autoerotycznego zaspokojenia (ale czyż nie o to
nam właśnie chodzi?) jest wielka. Chcąc mówić o kulturze
Grecji, chcąc zobaczyć coś więcej niż tylko zachwycające, piękne
szczątki, musimy jednak zmienić nastawienie. Nasze zadanie to
odwrócić na chwilę proces dewerbalizacji kultury, gdyż dawna
Grecja to przede wszystkim przestrzeń aktywnego oddziaływania,
ucieleśnionego, uczestniczącego, sprawczego współbycia; to
zastygający z czasem – w coraz piękniejszych przedmiotach
– czasownik.
fragment Słowa
wstępnego
„Reliefy
rozmazane to dzieło nowatorskie i kompletne, w którym
odnajdziemy fascynującą opowieść o wizualnym przełomie, jaki dokonał
się w kulturze archaicznych Greków. Aby wniknąć w
ów świat myślenia i działania sprzed racjonalizującej epoki
Platona i Arystotelesa, autorowi nie wystarcza jednak sama biegłość
praktyczna archeologa klasycznego ani filologiczna znajomość greckich
tekstów. Wykorzystuje on gruntowną podbudowę teoretyczną,
której dostarcza filozofia czy głęboki namysł
kulturoznawczy, by ukazać nam ikoniczność w sposób dla
badacza kultur starożytnych niezwykły i oryginalny. Śmiałość ta jest
wielką zaletą książki, gdyż pozwala zerwać zasłonę oczywistości z
naszych spekularnych przyzwyczajeń i interpretacyjnych
nawyków dotyczących greckich obrazów. To
również studium napisane na styku dwóch wielkich
antropologicznych tradycji: frankofońskiej oraz anglosaskiej, łączące
tym samym interpretacyjną świeżość z metodologiczną dyscypliną. Z
pewnością będzie nie tylko cennym przewodnikiem dla
starożytników, ale dzięki swej erudycyjności może także
stanowić niewyczerpane źródło inspiracji dla szeroko
rozumianych przedstawicieli nauk humanistycznych:
kulturoznawców, filozofów sztuki,
kognitywistów czy antropologów kultury”.
dr hab. Gościwit
Malinowski, prof. UWr
Słowo wstępne
„Archeologiczna
manufaktura” 19
Telemach i Sokrates 19
Rzeczownikowość versus czasownikowość kultury 22
Bohaterowie – fakty ikoniczne 24
Kultura chōros i kultura diakrisis 27
Timeo Danaos et dona ferentes 30
Eikotopie 33
Rozdział I
Przygodność i polimatia.
Humanistyczne konteksty badań nad rzeczami i obrazami 41
1.1. Obrazy i rzeczy jako
figury zmienności ludzkiego sposobu myślenia 41
1.2. Trudna (nie)zależność
obrazu w połowie XX wieku 44
1.2.1. Perspektywa psychologiczna 45
1.2.2. Perspektywa
fenomenologiczno-hermeneutyczna 46
1.2.3. Perspektywa
strukturalno-semiotyczna 49
1.3. Perspektywa
postmodernistyczna. „Il n’y a pas de
hors-texte” („nie ma
poza-tekstu”)? 57
1.3.1. Trudny powrót z krainy
języka 57
1.3.2. Powrót do aisthēsis 58
1.3.3. Zwrot ku oralności –
ożywienie obrazu 63
1.4. Zmiany w badaniach nad
sztuką i kulturą grecką 65
1.5. Zwrot kulturowy i studia
kulturowe 70
1.6. Multikulturalizm oraz
studia postkolonialne 73
1.7. Hermeneutyka radykalna 75
1.8. Poetyka powidoku
– zwrot obrazowy i pozorna ikonofilia końca XX wieku 76
1.9. Transdyscyplinarne pasaże
79
1.10. Afekty – zwrot empatyczny 83
1.11. Na skraju antropocenu. Posthumanizm i powrót
do materialnego świata 85
1.11.1. Zwrot performatywny i zwrot ku rzeczom 85
1.11.2. Zwrot bioegalitarny i myśl nomadyczna 89
1.11.3. Postmedialność i biotechnologos 92
1.11.4. Teorie niereprezentacjonistyczne 95
1.11.5. Czas technologów – obrazy a sztuka
generatywna i technoscience 97
Rozdział II
„Argos patrzący
tysiącami oczu”. Nastawienie krytyczne i analiza
multiwektorowa 103
Rozdział III
Możliwość obrazu: tropiąc
„nic” pod pozorną ciągłością sensu 119
3.1. Myślenie zaimkiem 119
3.2. Ślady po nacięciach 123
3.3. Fakt ikoniczny jako
zespół mikrotemporalności 130
3.4. „W przyszłość
wkraczamy tyłem”. Ponowoczesność jako szansa na przybliżenie
statusu faktów ikonicznych w kulturze chōros 133
3.4.1. Styczne – człowiek
między opowieściami 136
3.5. Zmysł udziału i
polienergidalny model obrazu 140
Rozdział IV
Kulturowa praca widzenia 147
4.1. Redukcja wizualna
– od kiedy Grecy widzą obrazy? 147
4.2. Od
θαῦμα
ἰδέσθαι do
κάλον
θέαμα 157
4.2.1. Podziwianie a rozpoznanie 159
4.3. Kinezyka i proksemika w
procesie wzrokowej percepcji faktów
ikonicznych
165
4.3.1. Kinezyka – widzenie w
perspektywie afordancji i ekologiczna optyka immersji 167
Performatywność, gestyczność i interaktywność widzenia jako
mikrotemporalne elementy funkcjonowania artefaktów 171
4.3.2. Proksemika 177
„Miejsce, czyli przestrzeń 179
Przestrzeń w perspektywie fenomenologii 184
Politopie – archaiczna poetyka wielomiejsca 187
Przestrzenność faktu ikonicznego a przestrzeń w obrazie 193
Metafizyczny model pola widzenia: uwidocznienie jako zasadzka 196
4.4. Ikoniczne realizacje
problematyzujące pierwotną przestrzenność, ruchomość oraz
widzenie 200
4.4.1. Realizacje okresu archaicznego 200
Przestrzeń jako wymierzony wzór i ornament 200
Trójnogi i amfora z Eleusis 202
Reliefowe pitosy i eksperymenty z trójwymiarową percepcją
przestrzeni 212
4.4.2. Realizacje okresu klasycznego
– sąd Parysa 220
Czasoprzestrzeń 223
Uroczysko Acheloosa i nimf – chōros Ateny 226
Widzialne i ukryte – układ spojrzeń i konstrukcja pola
wizualnego 228
Społeczny wymiar wizualności 230
Kobieca paideia 230
Męskie i kobiece 232
4.5. Fakt ikoniczny jako zbliżenie 233
Rozdział V
Eikonomia jako element
kulturowej mentalité świata greckiego 239
5.1. Gry i praktyki społeczne 239
5.2. Narzędziowość – świat
„rzeczy pod ręką 252
5.3. Wymiana jako podstawa gier i praktyk
eikonomicznych w kulturze chōros oraz kulturze diakrisis 261
5.3.1. Z rąk do rąk 261
5.3.2. „Znak nam
mówi 267
5.3.3. Logomachia – obraz
wymieniany słowem 275
Rozdział VI
Medialne ciała. Fakty
ikoniczne w świetle wybranych nazw rzeczy i praktyk eikonomicznych
283
6.1. Świat nowych mediów 283
6.2. Ikoniczne modalności w świetle
wybranych nazw artefaktów 286
6.2.1. Nazwy faktów
ikonicznych z podziałem na grupy oraz klasy rzeczy 286
6.3. Kulturowe konfiguracje i wymienność
nazw 307
6.3.1. Agalmata, kouroi oraz korai 308
6.3.2. Andriantes i eikones 312
6.3.3. Akrothinia – archaiczny
pierwowzór jako forma tabu 315
6.3.4. Archetyp i artefakt 316
6.3.5. „Posągi
niechodzące” – kolossoi jako ikoniczne narzędzia
działań rytualnych 321
6.3.6. Daidaleia versus daidala 325
6.4. Medialne ciała jako element praktyk
społeczno-eikonomicznych 328
6.4.1. Wytwarzanie artefaktów
w perspektywie ikoniczności rzeczy – τὰ
γεγραμμένα
καὶ τὰ
τετυπωμένα
328
Odciskanie, wylepianie, działanie ostrym narzędziem –
„Niosę ci te nowatorskie zabawki, / siekierą i młotem właśnie
zrobione 328
Smarowanie, mazanie, plamienie 333
6.4.2. Poikilia, synestezja i
transmedialność – działanie ostrym kolorem i zapachem 337
6.4.3. Składanie, przechowywanie,
ofiarowanie, darowanie, wymiana i upamiętnianie 344
6.4.4. Upodobnianie,
zrównywanie, reprodukowanie i naśladowanie 347
6.4.5. Wzbudzanie reakcji emocjonalnej 364
6.4.6. Mówienie i świadomość
istnienia: „jestem posąg” 375
6.5. Ikoniczne realizacje
problematyzujące medialny status faktów ikonicznych 382
6.5.1. Realizacje związane z
ofiarowaniem, wymianą i upamiętnianiem 382
6.5.2. Realizacje związane z
upodobnianiem, metamorfozą, synestezją i poikilią 387
Dzban i amfora z metamorfozą – upodobnienie pod wpływem
ostrych bodźców zapachowych 390
Rozdział VII
Plemię żywych i plemię
martwych. Demokratyzacja faktów ikonicznych w kulturze
diakrisis 401
7.1. Estetyzujące spojrzenie 401
7.2. Rzeczy o ludzkim obliczu –
antropomorfizacja jako podstawowa praktyka eikonomiczna okresu
klasycznego 420
7.3. Czas esencjalistów –
intelektualne podłoże przemian w sferze wytwórczości o
charakterze ikonicznym 430
7.4. Czas obrazów –
„statuae atque imagines multis
modis” 435
Rozdział VIII
Semiurgie. Fakty
ikoniczne jako fakty znaczące w perspektywie kulturowych gier i praktyk
wymiany 447
8.1. Spektakl sensu i brzęczące
sygnifikanty 447
8.2. Nastawienie krytyczne epoki
Eurypidesa 452
8.3. Urządzenie obrazowe –
obraz jako autoikona i mēchanē 456
8.3.1. Pudełko obrazu – obraz jako forma
realizacji doświadczenia przestrzennego 459
8.4. Modi właściwości i niewłaściwości 470
8.5. Mechanizmy sygnifikacji 479
8.5.1. Mechanizm homogeniczny –
relacja
συμβάλλω:
zestawienie
(συνίημι) i
powielanie
(μίμησις)
481
8.5.2. Mechanizm heterogeniczny
– relacja
διαβάλλω
i otwieranie
(ἀνοίγνυμι)
486
8.5.3. Mechanizm transgresyjny
– wtargnięcie
(εἰσβάλλω)
i przesunięcie
(μεταβάλλω)
487
8.6. Strategie sygnifikacji 490
8.6.1. Strategia zmysłowo-emocjonalna 490
8.6.2. Strategia
czynnościowo-technologiczna 491
8.6.3. Strategia narracyjna 492
8.6.4. Strategia mimetyczna 492
8.6.5. Strategia retoryczna 495
8.7. Metafigury 496
8.7.1. Sfinga i penetracja 496
8.7.2. Ainigma i narracja genealogiczna
502
8.7.3. Minotaur – crudelis amor
i zła reprodukcja 505
Posłowie
Smocze zęby. Od reprezentacji do magicznych stanów
rzeczy 517
Płaskie i zgeologizowane 517
Postscriptum 529
Bibliografia 531
Indeks nazwisk 587
600 stron, Format:
16.0x23.5cm, oprawa twarda
Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy, czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub
anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.
|