Zatrzymanie osoby w polskim procesie karnym
Przedmiotem niniejszego opracowania jest przedstawienie normatywnego oblicza
instytucji zatrzymania osoby w polskim procesie karnym.
Przyjęte ujęcie tematu pracy wymagało klasyfikacji i systematyzacji materiału
normatywnego, a co za tym idzie konieczności opracowania zbiorczej konstrukcji pojęcia
obejmującego swoim zakresem wszystkie postaci zatrzymania. A zatem także tych, które
nie zostały przez ustawodawcę ujęte w rozdziale o zatrzymaniu, a które z uwagi na
zasadnicze cechy ich unormowania, rożny krąg podmiotów stosujących i ich adresatów,
mających zróżnicowany status prawny i stosowanych na różnych etapach przebiegu
procesu karnego, pozostają ze sobą w bliskim związku.
Ponadto obok badania wzajemnych zależności występujących między różnymi postaciami
zatrzymania, zadaniem jakie legło u podstaw opracowania tak zakreślonego tematu było
spojrzenie na instytucję zatrzymania osoby od strony gwarancyjnej, a więc zabezpieczenia
prawnie chronionych interesów zatrzymanego i wskazanie na wspólny dla wszystkich jego
postaci katalog uprawnień. Celem tego opracowania było również wskazanie ogólnych
wyznaczników istniejącego w obowiązującym prawie karnym procesowym statusu osoby
zatrzymanej. Dla osiągnięcia tak sprecyzowanych celów w pierwszej kolejności konieczne
stało się wskazanie na te wspólne cechy poszczególnych zatrzymań, które uzasadniają
rozpatrywanie ich z punktu widzenia tożsamych elementów konstrukcyjnych. Wymagało to
przede wszystkim zbadania wszystkich postaci zatrzymania, pod kątem kryteriów
decydujących o ich wspólnym charakterze prawnym w tym zwłaszcza celów ich stosowania.
W związku z tym, że istotne wyznaczniki poczynionych w niniejszej pracy ustaleń
konstrukcyjno-terminologicznych zostały całkowicie zakotwiczone w stanie prawnym
obejmującym nowelizację k.p.k. z 27 września 2013 r. za podstawową metodę służącą
osiągnięciu celów pracy uczyniono metodę analizy dogmatycznoprawnej. Zastosowana
metoda analizy miała za zadanie usystematyzowanie szerokiego spektrum zagadnień
pojawiających w związku z zatrzymaniem osoby, pozwalając na sformułowanie postulatów
de lege ferenda i wskazań wobec praktyki stosowania tego środka przymusu.
Wykaz skrótów
Bibliografia
Wykaz orzecznictwa
Wprowadzenie
Rozdział I. Konstytucyjny i międzynarodowy standard ochrony prawa do wolności
osobistej człowieka
§1. Uwagi wstępne
§2. Prawo do wolności osobistej jako przedmiot ochrony prawnej. Standard konstytucyjny
I. Konstytucyjne gwarancje wolności osobistej. Granice ingerencji ustawodawczej w prawo
do wolności osobistej w świetle rozdziału II Konstytucji RP
II. Zasada proporcjonalności i wynikające z niej klauzule ograniczające korzystanie z
wolności osobistej człowieka (art. 31 Konstytucji RP)
§3. Zatrzymanie na gruncie międzynarodowych źródeł ochrony praw człowieka
I. Warunki ingerencji w prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
II. Przesłanki zatrzymania w międzynarodowych źródłach ochrony praw człowieka.
Poglądy doktryny i orzecznictwo strasburskie
Rozdział II. Charakter prawny zatrzymania osoby w procesie karnym
§1. Założenia terminologiczne
§2. Analiza funkcji zatrzymania osoby
I. Cele (zadania) ujęcia osoby, zatrzymania policyjnego oraz zatrzymania prokuratorskiego
1. Określenie funkcji procesowych
2. Ustalenie funkcji pozaprocesowych (akcesoryjnych)
3. Zatrzymanie sprawcy przemocy w rodzinie
4. Zatrzymanie kierownika urzędu konsularnego lub innych urzędników konsularnych
państw obcych
II. Cele zatrzymań dyscyplinujących oraz poszukiwawczych
III. Zadania zatrzymania osoby w postępowaniu spraw karnych ze stosunków
międzynarodowych
§3. Zatrzymanie osoby - czynność faktyczna czy decyzja procesowa? Problem charakteru
prawnego czynności zatrzymania osoby na tle poglądów doktryny
§4. Zatrzymanie osoby - zasadnicze zbieżności i normatywne odmienności
§5. Wyjątkowy charakter instytucji zatrzymania osoby w postępowaniu karnym
Rozdział III. Przesłanki stosowania instytucji zatrzymania osoby
§1. Zagadnienia konstrukcyjno-terminologiczne
§2. Prawo ujęcia osoby na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym
bezpośrednio po jego popełnieniu jako
przesłanka ogólna dopuszczalności stosowania ujęcia osoby
§3. Warunki dopuszczalności stosowania zatrzymania policyjnego
I. Uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa jako warunek podstawowy
II. Zbieg podstaw szczególnych zatrzymania policyjnego i ujęcia osoby na podstawie
1. Obawa ucieczki lub ukrycia się osoby podejrzanej - kontekst normatywny 244 § 1 i art.
243 § 1 KPK
2. Obawa zatarcia śladów przestępstwa
3. Niemożność ustalenia tożsamości osoby podejrzanej - wspólna przesłanka
szczególna zatrzymania policyjnego i ujęcia osoby
4. Istnienie przesłanek do przeprowadzenia postępowania w trybie przyspieszonym
5. Przypuszczenie popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby
wspólnie zamieszkującej, kwalifikowane przez obawę ponownego jego popełnienia - art.
244 § la KPK
6. Popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie
zamieszkującej, kwalifikowane przez użycie niebezpiecznego narzędzia i obawę ponownego
popełnienia - zatrzymanie obligatoryjne z art. 244 §lbKPK
7. Zarzut popełnienia zbrodni przez kierownika urzędu konsularnego oraz innych
urzędników konsularnych państw obcych - art. 579 § 2 KPK
III Warunki dopuszczalności stosowania zatrzymania prokuratorskiego oraz zatrzymania
wobec innych uczestników procesu karnego
1. Uzasadniona obawa niestawiennictwa przed organem procesowym, utrudnianie postępowania
bądź konieczność zastosowania środka zapobiegawczego
2. Odmowa poddania się badaniom lub czynnościom, brak należytego usprawiedliwienia
niestawiennictwa na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo wydalenie się z
miejsca czynności przed jej zakończeniem bez jego zgody
IV. Poszukiwane oskarżonego o nieznanym miejscu pobytu z obawą niestawiennictwa na
wezwanie organu
V. Wypadki niecierpiące zwłoki jako przesłanka wniosku o zatrzymanie osoby ściganej
lub skazanej na podstawie art. 595 KPK
VI. Wniosek (prośba) o wydanie osoby ściganej, która popełniła przestępstwo -
zatrzymanie w świetle art. 605 § 1 i 2 KPK
VII. Zatrzymanie osoby ściganej w związku z wydaniem europejskiego nakazu aresztowania
Rozdział IV. Charakterystyka trybu zatrzymania osoby
§1. Uwagi ogólne
I. Geneza i ewolucja instytucji odrębnej własności lokalu - starożytność i wieki
średnie
§2. Zagadnienie podmiotów uprawnionych do zatrzymania osoby. Obowiązek czy uprawnienie
do stosowania zatrzymania. Forma decyzji o zatrzymaniu
I. Podmioty uprawnione do zatrzymania (ujęcia osoby) a kwestia ich fakultatywnego czy
obligatoryjnego stosowania
II. Zatrzymanie związane z poszukiwaniem osoby oraz w postępowaniu w sprawach karnych ze
stosunków międzynarodowych - obowiązek czy uprawnienie właściwych organów?
§3. Określenie kręgu adresatów decyzji o zatrzymaniu osoby
I. Podmioty, wobec których może być stosowane ujęcie, zatrzymanie policyjnie i
dyscyplinujące
II. Adresaci zatrzymania poszukiwawczego oraz w postępowaniu w sprawach karnych ze
stosunków międzynarodowych
§4. Określenie sposobu postępowania przy zatrzymaniu osoby
I. Czynności dokonywane w związku z ujęciem obywatelskim, zatrzymaniem policyjnym oraz
dyscyplinującym
II. Postępowanie w przedmiocie zatrzymania poszukiwawczego oraz w sprawach karnych ze
stosunków międzynarodowych
III. Okoliczności wyłączające dopuszczalność stosowania zatrzymania osoby
Rozdział V. Gwarancje praw osób zatrzymanych
§1. Konstytucyjny i prawnomiędzynarodowy rodowód gwarancji praw osób zatrzymanych
I. O pojęciu gwarancji prawnych osoby zatrzymanej
II. Konstytucyjny i prawnomiędzynarodowy standard uprawnień zatrzymanego a normatywny
wzorzec gwarancji z rozdziału 27 KPK
§2. Karnoprocesowe obowiązki osoby ujmującej, organu zatrzymującego i związane z nimi
uprawnienia zatrzymanego - a kwestia
ich uniwersalnego charakteru i odpowiedniego stosowania
I. Obowiązek niezwłocznego oddania osoby ujętej w ręce Policji
II. Obowiązek natychmiastowego poinformowania o przyczynach zatrzymania i
przysługujących prawach oraz wysłuchania zatrzymanego
1. Obowiązek poinformowania zatrzymanego o prawie skorzystania z pomocy adwokata lub
radcy prawnego i umożliwienia mu z nim kontaktu, a także bezpośredniej rozmowy
2. Nakaz wysłuchania osoby zatrzymanej a problem realizacji przysługującego jej prawa
do obrony w świetle zasady nemo se ipsum accusare netur i prawa do milczenia
III. Obowiązek sporządzenia protokołu z zatrzymania
IV. Nakaz powiadomienia o zatrzymaniu osób najbliższych zakładu pracy lub innej osoby
na żądanie osoby zatrzymanej
V. Obowiązek przekazania zatrzymanego do dyspozycji sądu a nakaz jego zwolnienia -
problematyka czasu stosowania zatrzymania
VI. Zakaz ponownego zatrzymania osoby na podstawie tych samych faktów i dowodów
VII. Obowiązek umożliwienia zatrzymanemu obywatelowi państwa obcego nawiązania
kontaktu z właściwym przedstawicielstwem dyplomatycznym lub konsularnym a
przysługujące mu prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza
Obowiązek organu zatrzymującego do niezwłocznego doprowadzenia zatrzymanego do
sędziego lub innego urzędnika wykonującego władzę sądową a problem zgodności KPK z
uniwersalnym standardem praw osób pozbawionych wolności
Szczególny charakter uprawnienia zatrzymanego do złożenia do du zażalenia na
zatrzymanie oraz odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne
zatrzymanie - a kwestia odpowiedniego ich stosowania do pozostałych postaci zatrzymania
osoby
Rozdział VI. Sądowa kontrola zatrzymania osoby
§1. Uwagi wprowadzające
§2. Określenie trybu kontroli zażaleniowej zatrzymanie osoby - art. 246 § 1 KPK
I. Podmioty legitymowane do złożenia zażalenia i organy uprawnione do jego rozpoznania
II. Węzłowe zagadnienia związane z uruchomieniem
i przebiegiem sądowej kontroli zatrzymania osoby
1. Warunki formalne zażalenia
2. Termin do wniesienia zażalenia
3. Postępowanie w przedmiocie zażalenia na zatrzymanie.
Wybrane zagadnienia
§3.vKryteria sądowej kontroli zatrzymania
I. Zasadność zatrzymania osoby
II. Legalność zatrzymania osoby
III. Prawidłowość stosowania zatrzymania
§4. Rozstrzygnięcia sądu rozpoznającego zażalenie na zatrzymanie
§5. Nadzór nad prawidłowością zatrzymania osoby
Rozdział VII. Odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie
§1. Zagadnienia ogólne
§2. Przesłanki dochodzenia odszkodowania. Niewątpliwa niesłuszność zarzymania jako
materialnoprawny warunek odpowiedzialności
Skarbu Państwa
I. Podstawowe ustalenia pojęciowe na styku prawa karnego
i cywilnego
II. Kwestia rodzaju odpowiedzialności Skarbu Państwa za
niewątpliwe niesłuszne zatrzymanie
IV. Oena słuszności zatrzymania osoby ex nunc czy ex tund
iewątpliwa niesłuszność zatrzymania osoby
§3. Przebieg postępowania odszkodowawczego. Zagadnienia ogólne
I. Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o odszkodowanie na podstawie art. 552 KPK
II. Terminy dochodzenia (przedawnienia) roszczeń odszkodowawczych
III. Wyłączenie roszczeń odszkodowawczych
IV. zagadnienia procesowe związane z dochodzeniem odszkodowania za niewątpliwie
niesłuszne zatrzymanie osoby
Wnioski
Indeks rzeczowy
414 stron, Format: 14.5x20.5cm, oprawa miękka
