Zagadnienia etyczne czê¶ci ogólnej prawa cywilnego
Prezentowana publikacja jest pierwszym w literaturze polskiej monograficznym
opracowaniem zagadnieñ wchodz±cych w zakres czê¶ci ogólnej prawa cywilnego w aspekcie
ich zwi±zków z szeroko rozumian± problematyk± etyczn±.
W ksi±¿ce zostaj± omówione nie tylko te regulacje prawne, które wprost do norm
moralnych odsy³aj± za po¶rednictwem s³uszno¶ciowych klauzul generalnych, ale
równie¿ te, które takich klauzul nie zawieraj±, lecz u których pod³o¿a le¿±
jakie¶ wyra¼ne rozstrzygniêcia o charakterze etycznym (w tym tak¿e te, które mog±
byæ z punktu widzenia aksjologicznego oceniane negatywnie). Tytu³owa problematyka
zosta³a w ksi±¿ce przedstawiona w sposób pog³êbiony, nieograniczaj±cy siê do
literatury cywilistycznej, ale szeroko odwo³uj±cy siê do pi¶miennictwa z zakresu
teorii i filozofii prawa, a tak¿e etyki.
Ksi±¿ka sk³ada siê z szesnastu rozdzia³ów. Czytelnik znajdzie tu omówienie
m.in.:
relacji miêdzy prawoznawstwem i etyk±;
przyjêtych w pracy rozstrzygniêæ metaetycznych i etycznych;
wp³ywu moralno¶ci na system prawny;
cywilistycznych klauzul generalnych;
warto¶ci etycznych wyra¿anych przez zasady prawa cywilnego;
wyk³adni prawa cywilnego i zawartej w niej argumentacji etycznej;
zagadnieñ etycznych dotycz±cych podmiotów prawa cywilnego;
etycznego wymiaru ochrony dóbr osobistych;
elementów moralnych zwi±zanych z pojêciem czynno¶ci prawnej i wyk³adni±
o¶wiadczeñ woli;
etycznego uzasadnienia ochrony zaufania przy zawieraniu umów;
problematyki wad o¶wiadczenia woli;
kontroli tre¶ci czynno¶ci prawnych z punktu widzenia zgodno¶ci z normami
moralnymi;
za³o¿eñ etycznych le¿±cych u pod³o¿a pojêcia prawa podmiotowego;
zagadnieñ zwi±zanych z nadu¿yciem prawa podmiotowego;
kwestii etycznych dotycz±cych przedawnienia roszczeñ.
Wstêp
Wykaz skrótów
Bibliografia
Rozdzia³ I. Prawoznawstwo i etyka - o podobieñstwie dwóch dyscyplin
§ 1. Prawoznawstwo i etyka jako nauki warto¶ciuj±ce
§ 2. Warunki intersubiektywno¶ci i pojêcie prawdy w prawoznawstwie i etyce
Rozdzia³ II. Przyjête w pracy rozstrzygniêcia metaetyczne i etyczne
§ 1. Normatywny charakter etyki
§ 2. Autonomiczno¶æ jako istota zjawisk moralnych
§ 3. Najwa¿niejszy nakaz etyki: nie krzywdziæ
§ 4. Normy aksjologiczne, normy imperatywne, normy-zalecenia
§ 5. Sytuacyjny charakter moralnych rozstrzygniêæ
§ 6. G³ówne stanowiska metaetyczne
§ 7. Ocena jako rezultat intelektualnego szacowania czego¶ na podstawie przyjêtego
kryterium
§ 8. Kwalifikacja jako szczególny rodzaj oceny
§ 9. Przyjête w pracy rozumienie warto¶ci
Rozdzia³ III. Wp³yw moralno¶ci na system prawny
§ 1. Ró¿nice miêdzy normami prawnymi i normami moralnymi
§ 2. Zakres przedmiotowy regulacji prawnej i moralnej
§ 3. Funkcjonalne relacje miêdzy prawem i moralno¶ci±
§ 4. Niezale¿no¶æ walidacyjna prawa i moralno¶ci
§ 5. Kontyngentne zwi±zki miêdzy prawem i moralno¶ci±
§ 6. Granice oddzia³ywania moralno¶ci na system prawny
Rozdzia³ IV. Wykorzystanie cywilistycznych klauzul generalnych w celu
uzupe³niania przepisów prawa stanowionego za pomoc± norm moralnych
§ 1. Pojêcie i funkcje klauzul generalnych
§ 2. Zasady wspó³¿ycia spo³ecznego
§ 3. Stosowanie klauzuli zasad wspó³¿ycia spo³ecznego
§ 4. Sytuacjonistyczne ujêcie zasad wspó³¿ycia spo³ecznego
§ 5. Pozaprawny i wewn±trzsystemowy charakter odes³ania
§ 6. Funkcje spe³niane przez klauzulê zasad wspó³¿ycia spo³ecznego
§ 7. Pozosta³e cywilistyczne klauzule s³uszno¶ciowe
Rozdzia³ V. Zasady prawa cywilnego jako no¶nik aksjologii
§ 1. Teoretyczne ujêcie zasad prawa
I. Zasada prawa jako opis i niekonkluzywna dyrektywa
II. Funkcje spe³niane przez zasady prawa
§ 2. Zasady prawa cywilnego i reprezentowane przez nie warto¶ci
I. Legitymacja zasad prawa cywilnego
II. Zasada autonomii woli
III. Zasada ochrony godno¶ci osoby ludzkiej
IV. Zasada ochrony zaufania
V. Zasada s³uszno¶ci
VI. Kolizyjny charakter zasad prawa cywilnego
VII. Warto¶ci etyczne reprezentowane przez zasady prawa
cywilnego i relacje zachodz±ce miêdzy tymi warto¶ciami
Rozdzia³ VI. Argumentacja etyczna w toku wyk³adni prawa cywilnego
§ 1. Zalety klaryfikacyjnej koncepcji wyk³adni
§ 2. Wyk³adnia funkcjonalna i sposoby ustalania celu aktu prawnego
§ 3. Warto¶ciuj±cy charakter dyrektyw interpretacyjnych drugiego stopnia
§ 4. Racjonalno¶æ aksjologiczna ustawodawcy
§ 5. Warto¶ci i cele prawodawcy jako przes³anki wnioskowañ prawniczych
§ 6. Zastrze¿enia aksjologiczne dotycz±ce zakresu dopuszczalnych odstêpstw od
wyk³adni nieretroaktywnej
I. Warto¶ci le¿±ce u pod³o¿a zasady lex retro non agit
II. Artyku³ 3 KC jako przepis interpretacyjny drugiego stopnia
III. Niedopuszczalno¶æ retroakcji maj±cej wy³±czn± podstawê w wyk³adni
celowo¶ciowej
Rozdzia³ VII. Zagadnienia etyczne dotycz±ce podmiotów prawa cywilnego
§ 1. Zdolno¶æ prawna jako kategoria nacechowana aksjologicznie
§ 2. Problem zdolno¶ci prawnej dziecka poczêtego
I. Moralny status ludzkiego p³odu
II. Cywilnoprawna sytuacja dziecka poczêtego
1. Koncepcja warunkowej zdolno¶ci prawnej
2. Niedopuszczalno¶æ darowizny i innych czynno¶ci inter vivos na rzecz nasciturusa
§ 3. Kontrowersje etyczne zwi±zane z instytucj± ubezw³asnowolnienia
I. Zdolno¶æ do czynno¶ci prawnych jako istotny atrybut osoby fizycznej
II. Ubezw³asnowolnienie a godno¶æ cz³owieka
III. Koncepcja ruchomego zakresu ograniczeñ zdolno¶ci do czynno¶ci prawnych
Rozdzia³ VIII. Etyczny wymiar ochrony dóbr osobistych
§ 1. Ogólna charakterystyka dóbr osobistych i wyra¿anych przez nie warto¶ci
§ 2. Podmiotowe prawa osobiste
§ 3. Ochrona warto¶ci niemaj±tkowych zwi±zanych z osobowo¶ci± zmar³ego
§ 4. Bezprawno¶æ naruszenia dóbr osobistych
§ 5. Okoliczno¶ci wy³±czaj±ce bezprawno¶æ ingerencji w dobra osobiste
§ 6. Cywilnoprawne ¶rodki ochrony dóbr osobistych
I. Roszczenie prewencyjne
II. Roszczenie negatoryjne
III. Roszczenie kompensacyjne
IV. Obowi±zek przeproszenia i jego moralne uzasadnienie
V. Wykorzystanie powództwa ustalaj±cego w dziedzinie ochrony dóbr osobistych
VI. Maj±tkowe ¶rodki ochrony dóbr osobistych
1. Moralna obrona instytucji zado¶æuczynienia
2. Naprawienie maj±tkowych konsekwencji naruszenia dobra osobistego
Rozdzia³ IX. Pojêcie czynno¶ci prawnej i jej wyk³adnia w zgodzie z normami
moralnymi
§ 1. Elementy moralne w pojêciu czynno¶ci prawnej
I. Czynno¶æ prawna jako dokonywany na gruncie prawa przedmiotowego akt samozwi±zania
siê podmiotu prawa cywilnego
II. Etyczny wymiar teorii o¶wiadczenia i zasady ochrony zaufania
III. Pozosta³e aspekty aksjologiczne pojêcia czynno¶ci prawnej
§ 2. Wyk³adnia o¶wiadczenia woli w zgodzie z normami moralnymi
I. Warto¶ci etyczne zaanga¿owane w proces wyk³adni o¶wiadczeñ woli
II. Ochrona rzeczywistych intencji podmiotu sk³adaj±cego o¶wiadczenie woli
III. Granice wyk³adni subiektywnej
IV. Ochrona uzasadnionych oczekiwañ adresata o¶wiadczenia woli
V. Wyk³adnia umów w zgodzie z postulatami sprawiedliwo¶ci kontraktowej
§ 3. Uzupe³nianie tre¶ci stosunku cywilnoprawnego normami moralnymi
Rozdzia³ X. Etyczne uzasadnienie ochrony zaufania przy zawieraniu umów
§ 1. Umowy zawierane w warunkach braku umocowania lub przekroczenia jego zakresu
I. Odpowiedzialno¶æ odszkodowawcza rzekomego pe³nomocnika
1. Ustalenia ogólne
2. Przyczyny rezygnacji z przes³anki winy
3. Zakres odpowiedzialno¶ci rzekomego pe³nomocnika
w przypadku dzia³ania zawinionego
II. Czynno¶ci prawne dokonywane po wyga¶niêciu umocowania
III. Ochrona zaufania osób zawieraj±cych umowy w lokalu przedsiêbiorstwa
§ 2. Nielojalne negocjacje
I. Ustalenia ogólne
II. Wina jako przes³anka odpowiedzialno¶ci
III. Poszczególne przypadki naruszenia dobrych obyczajów
IV. Zakres obowi±zku odszkodowawczego
V. Problem zakresu dopuszczalnej ingerencji prawnej w proces negocjacji
§ 3. Etyczne aspekty ochrony osób dzia³aj±cych w dobrej wierze
I. Pojêcie dobrej wiary
II. Przyczyny, dla których system prawny chroni dobr± wiarê
III. Domniemanie dobrej wiary czy prawda tymczasowa
IV. Racje aksjologiczne przemawiaj±ce za przyjêciem domniemania dobrej wiary
Rozdzia³ XI. Pozosta³e zagadnienia etyczne zwi±zane z zawieraniem umów
§ 1. Nieetyczny charakter umów powoduj±cych niemo¿no¶æ wywi±zania siê z
powsta³ych uprzednio zobowi±zañ
I. Przes³anki zastosowania art. 59 KC
II. Roszczenia podlegaj±ce ochronie i sposób realizacji tej ochrony
§ 2. Nierzetelny przetarg
I. Przes³anki dopuszczalno¶ci wzruszenia umowy
II. Artyku³ 705 KC a przepisy o wadach o¶wiadczenia woli
III. Poszczególne przypadki naruszenia dobrych obyczajów
Rozdzia³ XII. Ochrona autentyczno¶ci i autonomii woli podmiotów prawa cywilnego
za po¶rednictwem przepisów o wadach o¶wiadczenia woli
§ 1. Ratio legis przepisów o wadach o¶wiadczenia woli
§ 2. O¶wiadczenia woli z³o¿one w warunkach braku ¶wiadomo¶ci
§ 3. O¶wiadczenia woli z³o¿one dla pozoru
I. Dyskwalifikacja pozornych o¶wiadczeñ woli z powodów etycznych
II. Przyczyny, dla których system prawny dopuszcza wa¿no¶æ czynno¶ci ukrytej
III. Ochrona czynno¶ci prawnych dokonanych w zaufaniu do aktu pozornego
§ 4. O¶wiadczenia woli z³o¿one pod wp³ywem b³êdu
I. Przes³anki prawnej donios³o¶ci b³êdu
II. B³±d co do tre¶ci czynno¶ci prawnej a b³±d co do pobudki
III. Ochrona zaufania adresata o¶wiadczenia woli z³o¿onego pod wp³ywem b³êdu
§ 5. O¶wiadczenia woli z³o¿one pod wp³ywem podstêpu
I. Podstêpne nak³onienie do dokonania czynno¶ci prawnej
II. Podstêp milcz±cy
III. Podstêpne skorzystanie z cudzego b³êdu
§ 6. O¶wiadczenia woli z³o¿one w warunkach przymusu psychicznego spowodowanego
gro¼b±
§ 7. Problem ochrony zaufania adresata wadliwego o¶wiadczenia woli w przypadku podstêpu
albo gro¼by zastosowanej przez osobê
trzeci±
Rozdzia³ XIII. Kontrola tre¶ci czynno¶ci prawnej z punktu widzenia zgodno¶ci z
normami moralnymi
§ 1. Ogólne za³o¿enia dotycz±ce stosowania normy dyskwalifikuj±cej czynno¶ci prawne
sprzeczne z zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego
§ 2. Uzasadnienie sankcji niewa¿no¶ci
§ 3. Umowy naruszaj±ce sprawiedliwo¶æ kontraktow±
§ 4. Umowy godz±ce w inne warto¶ci etyczne
§ 5. Umowy naruszaj±ce interesy osób trzecich
I. Ustalenia ogólne
II. Nadu¿ycie umocowania
§ 6. Nieetyczny cel umowy
§ 7. Okoliczno¶ci towarzysz±ce dokonywaniu czynno¶ci prawnej
§ 8. Niemoralny warunek
I. Ustalenia ogólne
II. Wskazania p³yn±ce z teorii inherencyjnej
III. Warunkowa darowizna czy darowizna obci±¿ona poleceniem
§ 9. Skutki nielojalnego doprowadzenia do ziszczenia lub nieziszczenia siê warunku
Rozdzia³ XIV. Za³o¿enia etyczne le¿±ce u pod³o¿a pojêcia prawa
podmiotowego
§ 1. Cywilistyczne ujêcie praw podmiotowych
§ 2. Niedopuszczalno¶æ redukcji pojêcia uprawnienia do kategorii pochodnej wzglêdem
obowi±zku
§ 3. Prawa podmiotowe bezwzglêdne jako pierwotne sytuacje prawne
§ 4. Niepredyktywne ujêcie kompetencji
Rozdzia³ XV. Ustalanie tre¶ci cywilnych praw podmiotowych za po¶rednictwem
kryterium zgodno¶ci wykonywanych uprawnieñ
z normami moralnymi
§ 1. Etyczne uzasadnienie zakazu nadu¿ycia prawa podmiotowego
§ 2. Wewnêtrzna koncepcja nadu¿ycia prawa
§ 3. Zasady rz±dz±ce stosowaniem art. 5 KC
§ 4. Skutki prawne stanu nadu¿ycia prawa
Rozdzia³ XVI. Zagadnienia etyczne dotycz±ce przedawnienia roszczeñ
§ 1. Zastrze¿enia etyczne zwi±zane z przedawnieniem roszczeñ i kontrargumenty
przemawiaj±ce za potrzeb± istnienia tej instytucji
prawnej
§ 2. Nadu¿ycie zarzutu przedawnienia
§ 3. Problem dopuszczalno¶ci nieuwzglêdnienia up³ywu terminów zawitych
§ 4. Ochrona zaufania wierzyciela ze wzglêdu na dokonane przez d³u¿nika uznanie
roszczenia
§ 5. Niedopuszczalno¶æ interpretowania niejednoznacznych zachowañ d³u¿nika jako
o¶wiadczeñ o zrzeczeniu siê zarzutu przedawnienia
Indeks rzeczowy
454 stron, Format: 14.5x20.5cm, oprawa miêkka
