Było nie minęło
(praca zbiorowa pod redakcją prof. Marcina Kuli)
Profesor Marcin Kula zaproponował cztery prace przedstawiające wydarzenia historyczne
z perspektywy sposobów ich społecznego zapamiętywania: jak pamiętamy, jak odtwarzamy
wydarzenia z bliższej i dalszej przeszłości, co jest dla nas ważne, dlaczego dla
różnych grup społecznych żyjących w jednym państwie – zakorzenionych w innej
tradycji etnicznej, religijnej, kulturowej – te same wydarzenia układają się w inny
ciąg obrazów i emocji.
Teksty zebrane w tomie mogą stanowić interesujący przyczynek do żywej w ostatnich
latach dyskusji na temat historii jako nauki i dziedziny społecznego poznania głęboko
uwikłanej w najrozmaitsze konteksty bieżącej polityki.
Czy istnieje coś takiego jak obiektywna prawda o przeszłości, czy ugruntowane w
tradycji pozytywistycznej oczekiwanie odtworzenia i przedstawienia „jak było
naprawdę” jest jeszcze nadal ważną perspektywą poznawczą, czy raczej
narzędziem perswazji i manipulacji?
Czy musimy nieuchronnie pamiętać, że nie możemy się uwolnić od uwarunkowań
społecznych i światopoglądowych wpływających na dobór i prezentację zdarzeń i
jedyne, czego należy oczekiwać od rzetelnych badaczy historii, to transparentność
metod i kryteriów badawczych oraz wszechstronna analiza źródeł?
Zawarte w tomie prace powinny dać satysfakcję zarówno czytelnikom zainteresowanym
konkretnymi tematami, jakim są one poświęcone, jak i ogólniejszymi kwestiami
metodologiczno-poznawczymi, które autorzy umieszczają w głównym nurcie swoich
rozważań.
Studia poprzedzone są wstępem prof. Marcina Kuli, inicjatora wydania publikacji.
Książka ukazuje się przy wsparciu finansowym Instytutu Historycznego Uniwersytetu
Warszawskiego.
Marcin Kula • Wstęp 11
Joanna Korab • Edukacja historyczna w trybach polityki. Idea Wielkich Węgier
w węgierskich podręcznikach do historii z lat 1926–1942 29
WSTĘP 33
I. OD I WOJNY ŚWIATOWEJ DO KONTRREWOLUCJI 42
1. Zagadnienia ogólne 42
2. Pierwsza wojna światowa 44
2.1. Czarno-biały obraz wojny 44
2.2. Walka czy pokój? 51
2.3. Wojna, walka czy pokój? 56
2.4. Kto „podżegał” do pokoju? 62
3. Jak spaść na dno – rewolucje i okupacja rumuńska 64
3.1. Rewolucja Astrów 64
3.2. Republika Rad 70
3.3. Na dnie – relacje między Republiką Rad a okupacją rumuńską. Jak szarańcza 77
4. Kontrrewolucja 80
4.1. Porządek kontrrewolucyjny w krzywym zwierciadle anarchii rewolucyjnej 80
4.2. Porządek kontrrewolucyjny w rozdziałach podręczników relacjonujących wydarzenia
po traktacie trianońskim 87
4.3. Zdradzeni przez Zachód 87
II. OD TRIANON DO REWIZJI 90
1. Trianon 90
1.1. Śmierć Wielkich Węgier w Trianon – metafora ciała 90
1.2. Wielkie Węgry św. Stefana 94
1.3. Postanowienia traktatu w Trianon – amputacja czy rabunek? 96
2. O rewizji traktatu trianońskiego 99
2.1. Okładki 100
2.2. Genesis 102
2.3. Historia na rzecz rewizji, czyli dzieje wybranego narodu węgierskiego 104
2.4. Wiara na rzecz rewizji 107
2.5. Poezja irredentystyczna 110
2.6. Wnioski 112
3. Rewizja 114
3.1. Lata 1920–1926 116
3.2. Lata 1921–1938 118
3.3. Lata 1921–1942 128
3.4. Kto stoi za rewizją? 134
ZAKOŃCZENIE 136
BIBLIOGRAFIA 140
Źródła. Spis podręczników 140
Opracowania 141
Marcin Gutowski • Mongolia wobec własnej historii 1911–2011 143
WSTĘP 145
I. MONGOLIA CZTERECH EPOK 147
1. Okres imperiów mongolskich (XIII–XV wiek) 147
2. Rządy dynastii Qing, rosnące wpływy lamaizmu
i teokracja (XV– XX wiek) 148
3. Komunizm (1924–1992) 148
4. Demokracja (od 1992) 149
II. PRZYKŁAD MIASTA MONGOLSKIEGO: UŁAN BATOR – TRZY STADIA ROZWOJU 150
1. Centrum życia religijnego (do 1924) 150
Urga/Ich Chüree (1639–1911) 150
Nijslel Chüree (1911–1924) 151
2. Forpoczta nowej władzy (1921–1992) 155
3. Centrum odrodzenia narodowo-religijnego (po 1992) 157
III. ELEMENTY SYMBOLIKI HISTORYCZNEJ 160
1. Pomniki 160
Pomniki upamiętniające wydarzenia historyczne 161
Pomniki upamiętniające osoby bądź grupy osób 164
2. Symbolika państwowa (fl agi, godła, hymny) 173
Hymn 173
Herb miasta Ułan Bator 178
3. Nazewnictwo przestrzeni miejskiej 179
Autonomia (1911–1919) 179
Komunizm (1924–1992) 179
Współczesność (1992–2011) 181
4. Stolica – symboliczny sposób na legitymizację władzy 182
Autonomia (1911–1919) 182
Komunizm (1924–1992) 183
Współczesność (1992–2011) 188
5. Ułan Bator – biała perła Azji 188
IV. OFICJALNE ROCZNICE I CEREMONIE 192
1. Świąteczny kalendarz Mongolskiej Republiki Ludowej 192
2. Świąteczny kalendarz demokratycznej Mongolii 213
V. NAWIĄZANIA DO TREŚCI HISTORYCZNYCH I ODŻEGNYWANIE SIĘ OD NICH 222
1. Alfabet 222
2. Nazewnictwo państwa 224
3. Stosunek do historycznych i współczesnych sąsiadów 225
Chiny 226
Rosja 231
Afganistan 234
Turcja 235
4. Honorowi obywatele miasta Ułan Bator 235
VI. ŻYCIE CODZIENNE 238
Praca 238
Czas wolny 242
Styl życia 246
BIBLIOGRAFIA 251
Źródła 251
Opracowania 251
Strony internetowe 253
Agnieszka Nowakowska • Konflikt pamięci grupy większościowej i
mniejszościowej. Spór o budowę pomnika Prawosławnym Mieszkańcom Białostocczyzny
Zabitym, Zamordowanym i Zamęczonym w latach 1939–1956 w Białymstoku 255
WSTĘP 257
I. HISTORIA 274
1. Działalność naszą nastawić musimy na odbudowę niepodległości… 274
2. Pójdą oni z entuzjazmem za każdym, kto obieca im chleb i więcej ziemi, by
produkować chleb 280
3. To wszystko chodziło pod pseudonimem AK – „a kurkę, a kaczkę” 290
II. DYSKURS 301
1. Ale niezależnie od nazwy, pseudonimu czy przynależności politycznej cel działania
opryszków był ten sam… 301
2. Żołnierze wyklęci 307
3. Czy w ramach walki o wolność i demokrację mieli prawo mordować dzieci? 317
4. …zderzenie dwóch racji kulturowych i wyznaniowych 320
III. UPAMIĘTNIENIE 322
1. Pomnik w Bielsku Podlaskim 322
2. Pomnik w Białymstoku 325
a. „Celowym byłoby powołanie komitetu pomnika…” 325
b. Wystąpienie w sprawie jw. powinno być skierowane przede wszystkim do… 335
c. …zginęli po wyzwoleniu w latach 1944–1956… 342
ZAKOŃCZENIE 351
BIBLIOGRAFIA 354
Źródła 354
Źródła archiwalne 354
Źródła drukowane 357
Prasa 357
Opracowania 358
Strony internetowe 361
Wywiady z informatorami 361
Hanka Nowicka • Rola fotografi i w procesie kształtowania polskiej pamięci
zbiorowej o Żydach polskich na przykładzie wystawy I ciągle widzę ich twarze
363
WSTĘP 365
Kilka słów o Żydach polskich 365
Kilka słów o pamięci 368
Kilka słów o fotografi i 369
Stan badań 370
I. FOTOGRAFICZNA WYPOWIEDŹ HISTORYCZNA 373
Od pomysłu do albumu 375
Inicjatorka 379
Przesłanie 381
Gra kontekstem 384
II. FOTOGRAFIA – NIEZWYKŁE NARZĘDZIE DO POZNANIA PRZESZŁOŚCI 387
Obraz – opowieść 391
Przedstawienie 392
Przestrzeń publiczna 393
W rodzinie 395
Grupy społeczne 398
Zagłada 399
Wspomnienie 401
Historyczność 401
Figuratywność 403
Formuła 404
Poza 405
Reprezentacja 407
Ślad rzeczywistości 408
Piękno 412
III. SKARBNICY PAMIĘCI – MOTYWACJE, STRATEGIE OPOWIEŚCI ORAZ OBRAZ SPOŁECZNOŚCI
ŻYDOWSKIEJ W LISTACH NADAWCÓW 414
Ludzie listy piszą 416
Kim są nadawcy 418
Motywy nadawców 419
Obraz społeczności żydowskiej 427
Konstrukcja pamięci 427
„My” i „Oni” 428
„Inni” 428
„Nasi” 429
Defi nicja 430
Strategie opowieści 432
Brak słów 432
Dystans 433
Nie o sobie 433
Spisane z ust 434
Nie mówmy na głos 435
Opowieść buduje pamięć 436
Świadectwo 436
Dowód 438
Akt afi liacji 440
Budowanie pamięci 442
IV. TEATR PAMIĘCI – KSZTAŁTOWANIE WSPÓŁCZESNEJ PAMIĘCI ZBIOROWEJ O ŻYDACH W POLSCE
444
Punctum 444
Historia niepamięci 447
Kształtowanie się pamięci zbiorowej w PRL 447
Wymazanie wątku żydowskiego 448
Po przełomie 450
Aktorzy pamięci 451
Fundacja 451
Nadawcy listów 452
Zdjęcia „obce” w rodzinie 452
Historycy-amatorzy 454
Pamięć oddam w dobre ręce 455
Po-pamięć 458
BIBLIOGRAFIA 461
ŹRÓDŁA 461
OPRACOWANIA 461
Książki, periodyki i prasa 461
Filmy, albumy, fotografi e 463
Informatory i strony internetowe 464
SPIS ILUSTRACJI 465
466 stron, Format: 16.5x23.5cm, oprawa miękka
