Gleby bielicoziemne – geograficzne trendy oraz dyskontynuacje procesów rozwoju
Książka przedstawia geograficzne zróżnicowanie właściwości gleb bielicoziemnych
będące następstwem różnic ich genezy uwarunkowanej czynnikami czasu i uwarunkowań
siedliskowych.
Przedstawione w niej wyniki stanowią syntezę istniejących dotychczas poglądów na
temat rozwoju gleb bielicoziemnych, poszerzonych o poglądy autorów wynikające z ich
wieloletniego doświadczenia badawczego i studiów porównawczych przeprowadzonych w
pięciu regionach geograficznych, różniących się pod względem wieku gleb i środowisk
sedymentacyjnych substratu glebowego.
Praca może być bardzo pomocna w zrozumieniu funkcjonowania systemu glebowego dla
studentów oraz pracowników naukowych wielu dyscyplin naukowych, jak gleboznawstwo,
geografia, leśnictwo czy geologia w wymiarze czasu i przestrzeni.
PRZEDMOWA .9
1. WSTĘP .11
2. KWANTYFIKACJA PROCESU BIELICOWANIA – STAN DOTYCHCZASOWEJ WIEDZY
.17
2.1. Teoretyczne problemy kwantyfikacji procesów glebotwórczych 17
2.2. System czynników rozwoju gleb .18
2.3. Geograficzna rytmika i nieliniowość procesów rozwoju gleb .19
2.4. Orientory i indykatory uwarunkowań oraz trendy rozwoju gleb bielicoziemnych 23
2.5. Nazewnictwo i główne procesy rozwoju gleb bielicowych .25
2.6. Czasoprzestrzenne aspekty rozwoju gleb bielicowych 26
2.7. Identyfikacja cech środowisk peryglacjalnych i ekstraperyglacjalnych w profilu gleb
bielicowych .35
2.8. Kwantyfikacja procesu bielicowania .43
3. METODY BADAŃ .47
3.1. Wybór obiektów .47
3.2. Opis zbiorowisk roślinnych 48
3.3. Opis profilu glebowego i jego środowiska 48
3.4. Procedura polowych opisów i oznaczeń 49
3.5. Procedura pobierania próbek glebowych .53
3.6. Przygotowanie próbek do analiz 53
3.7. Kompleks analiz uziarnienia .53
3.8. Analizy właściwości fizycznych i fizykochemicznych 54
3.9. Procedura analizy SEM 56
3.10. Opracowanie wyników analiz laboratoryjnych 57
4. PALEOGEOGRAFICZNY ROZWÓJ ŚRODOWISK PEDOGENICZNYCH .59
4.1. Czasoprzestrzenne aspekty rozwoju gleb bielicowych w środowisku geograficznym
środkowopółnocnej Europy .59
4.2. Morfolitologiczny rozwój badanych obszarów 62
4.2.1. Plejstoceńskie zwietrzeliny granitowego masywu Równi pod Śnieżką 62
4.2.2. Zwałowe i fluwialne osady zlodowacenia Odry na Wysoczyźnie Bielskiej .64
4.2.3. Holoceńskie zwietrzeliny granulitowych skał w rezerwacie Kevo – fińska Laponia
65
4.2.4. Mezo- i neoholoceńskie piaski wałów brzegowych i ich zwydmienia na Półwyspie
Helskim .66
4.2.5. Współczesne namywy piasków morskich na mierzei Schaabe .68
5. GEOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA WSPÓŁCZESNEGO ŚRODOWISKA WYBRANYCH OBIEKTÓW 71
5.1. Warunki sedymentacyjne i litologiczne .71
5.2. Czasoprzestrzenna nieliniowość rozwoju rzeźby .73
5.3. Warunki klimatyczne .74
5.4. Geomorfogenetyczne i klimatyczne uwarunkowania stosunków wodnych .77
5.5. Stan współczesnych zbiorowisk roślinnych i ich ewolucyjne uwarunkowania .78
5.6. Wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze .80
6. CHARAKTERYSTYKA GEOBOTANICZNA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH . 83
6.1. Podział syntaksonomiczny zbiorowisk roślinnych .83
6.2. Charakterystyka zbiorowisk roślinnych .84
6.2.1. Równia pod Śnieżką 84
6.2.2. Puszcza Białowieska 86
6.2.3. Rezerwat Kevo 90
6.2.4. Pobrzeże Bałtyku 93
7. BIOGEOMORFOGENICZNE UWARUNKOWANIA BUDOWY PROFILU MORFOLOGICZNEGO GLEB
99
7.1. Profil stanu badanych gleb 99
7.2. Pionowy układ dominujących i towarzyszących cech morfologicznych .131
7.3. Poli- i monogenetyczne profilowe sekwencje warstw i poziomów glebowych 135
7.4. Sekwencje pedomorfogenicznych cech przekształceń peryglacjalnych i
ekstraperyglacjalnych 138
7.5. Diagnostyka morfologiczna poziomów w glebach bielicowych .142
8. PEDOGEOMORFOGENICZNA RÓŻNORODNOŚĆ WSKAŹNIKÓW UZIARNIENIA W PROFILACH
GLEB BIELICOWYCH I ICH SUBSTRATÓW .145
8.1. Wstępna charakterystyka różnorodności uziarnienia 145
8.2. Gradienty głębokościowe uziarnienia w profilach jako wskaźniki procesów
przekształcania .150
8.3. Wskaźniki jednorodności uziarnienia .156
8.4. Zawartość frakcji uziarnienia 162
9. MODYFIKACJA TEKSTURY POWIERZCHNI ZIARN PIASKU JAKO SKUTEK ZMIAN ŚRODOWISKA
GEOGRAFICZNEGO . 173
9.1. Mozaiki cech reliefu na powierzchni ziarn 173
9.2. Stosunki cech graniastości i zaokrąglenia na powierzchni ziarn .177
10. CECHY ULTRAMORFOSKOPOWE FIZYCZNYCH I CHEMICZNYCH PROCESÓW PRZEKSZTAŁCANIA
PROFILU GLEB BIELICOWYCH I ICH SUBSTRATÓW .183
10.1. Wskaźniki tekstury powierzchni ziarn piasku w identyfikacji warunków pedogenezy
183
10.2. Ultramorfoskopowa indykacja środowisk powstawania substratów i ich przekształceń
pedogenicznych 184
10.2.1. Środowisko zwietrzelinowe .185
10.2.2. Środowisko morenowe .188
10.2.3. Środowisko plażowe 190
10.2.4. Środowisko wałów brzegowych .192
10.2.5. Środowisko wydmowe .193
10.3. Cechy procesów mechanicznych i chemicznych na powierzchniach ziarn piasku w
układach profilowych .194
10.3.1. Cechy teksturalne powstałe w procesach fizycznych .194
10.3.2. Cechy teksturalne powstałe w procesach chemicznych 205
11. GENETYCZNIE UWARUNKOWANE WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNO-WODNE 211
11.1. Lito- i pedogeniczny profil gęstości objętościowej i porowatości .211
11.2. Profile pojemności wodnych i ich geograficzne uwarunkowania 220
11.3. Pedogenetyczne aspekty profilowego i geograficznego zróżnicowania zasobów wodnych
.229
12. F IZYKOCHEMICZNE WSKAŹNIKI GEOGRAFICZNEJ RÓŻNORODNOŚCI GLEB BIELICOWYCH
.233
12.1. Profile głębokościowe węgla organicznego (Cto, Cp) i azotu ogółem (N) oraz ich
proporcje jako wskaźniki aktywności biologicznych .233
12.1.1. Materia organiczna w procesach glebotwórczych uwarunkowanych klimatem polarnym,
subpolarnym i umiarkowanym .233
12.1.2. Profilowe zróżnicowanie zawartości węgla organicznego oraz jego zasobów .236
12.1.3. Profilowe zróżnicowanie zawartości azotu i stosunki C : N 249
12.2. Głębokościowe zróżnicowanie pH, buforowości i elektrycznej przewodności jako
wskaźnik dynamiki procesów glebotwórczych 255
12.3. Wskaźniki profilowego zróżnicowania wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami i
anionami .266
12.4. Stosunki molarne kationów i anionów jako wskaźniki natężenia procesu
zakwaszania gleb 272
12.5. Profile zróżnicowania różnych form Al i Fe i ich stosunki ilościowe jako
wskaźniki rozwoju poziomów glebowych 276
12.5.1. Całkowita zawartość żelaza (Fet) i glinu (Alt) 276
12.5.2. Wolne żelazo (Fed) i glin (Ald) .279
12.5.3. Amorficzne formy żelaza (Feo) i glinu (Alo) 280
12.5.4. Organiczne formy żelaza (Fep) i glinu (Alp) .281
12.5.5. Nieorganiczne formy żelaza (Feac) i glinu (Alac) .282
12.5.6. Krzemianowe formy żelaza (Fegk) i glinu (Algk) 283
12.5.7. Niekrzemianowe, krystaliczne formy żelaza (Fekr) 284
12.6. Ocena zaawansowania procesu bielicowania 284
13. KONCEPCJE SYSTEMU PROFILOWEGO WSKAŹNIKÓW TRENDÓW I DYSKONTYNUACJI
PROCESÓW BIELICOWANIA . 289
13.1. Problemy kryteriów indykacyjnych poziomów diagnostycznych gleb 289
13.2. Założenia nowego paradygmatu geolitomorfogenicznej genezy gleb rdzawych
bielicowych i gleb bielicowych .291
13.3. Geolitomorfogenetyczne podstawy systemu czasoprzestrzennego zróżnicowania
diagnostyki rozwoju gleb rdzawych bielicowych i gleb bielicowych .294
13.4. Propozycja usystematyzowania badanych gleb .296
14. INDYKATORY CZASOPRZESTRZENNEGO ZRÓŻNICOWANIA GLEB BIELICOZIEMNYCH
303
15. POTRZEBA DALSZEGO ROZWOJU BADAŃ NAD CZASOPRZESTRZENNYM ZRÓŻNICOWANIEM
GLEB BIELICOZIEMNYCH 307
BIBLIOGRAFIA 311
SPIS RYCIN .337
SPIS TABEL .344
SPIS FOTOGRAFII 348
SUMMARY 354
LIST OF FIGURES 365
LIST OF TABLES 372
LIST OF PHOTOS .376
384 strony, Format: 17.0x24.0cm, oprawa twarda
