Przedmiotem publikacji jest konstrukcja "prawa" do przyszłej
emerytury z drugiego filara ubezpieczeń emerytalnych.
Na etapie płacenia składek ubezpieczony nie posiada jeszcze prawa do
emerytury, ale określoną postać przeduprawnienia, które nazywa się oczekiwaniem
prawnym (ekspektatywą). Taka sytuacja prawna podlega ochronie przed skutkami różnych
nieprawidłowości (m.in. nieprzekazywania składek przez ZUS, strat w środkach
emerytalnych OFE). Każde takie zdarzenie negatywnie oddziałuje na wartość ekspektatyw
i pośrednio na wysokość przyszłych emerytur dożywotnich, co zainspirowało autora do
przedstawienia praktycznych sposobów ochrony nabywanych ekspektatyw.
Książka jest adresowana do członków OFE, którzy mogą zapoznać się ze swoimi
prawami i obowiązkami, mechanizmem tworzenia uprawnień emerytalnych oraz rodzajami
ochrony udzielanej przez państwo. Osoby zajmujące się problematyką ubezpieczeniową
znajdą tu zarys ewolucji prawa emerytalnego, podstawy teorii ekspektatyw emerytalnych
oraz wykładni prawa emerytalnego.
Radosław Pacud - dr nauk ekonomicznych (2001 r. SGH w Warszawie) i dr
nauk prawnych (2005 r. UAM w Poznaniu) - jest adiunktem w Katedrze Prawa na Akademii
Ekonomicznej w Katowicach. Autor wielu publikacji z zakresu ubezpieczeń i prawa
ubezpieczeniowego, a w szczególności ubezpieczeń emerytalnych. Radca prawny, prowadzi w
Częstochowie kancelarię prawną specjalizującą się w prawie gospodarczym i
ubezpieczeniowym.
Spis treści:
Wykaz skrótów
Wprowadzenie
Rozdział I
ROZWÓJ PRAWA EMERYTALNEGO
1. Ewolucja zabezpieczenia emerytalnego w Polsce Zabezpieczenie emerytalne w
Polsce międzywojennej
(dominacja kapitałowej metody finansowania świadczeń)
Zmiany w zabezpieczeniu emerytalnym po 1945 r. (od finansowania budżetowego - przez
pełną repartycję funduszy emerytalnych - do współudziału metody kapitałowej)
2. Prawo emerytalne jako dział prawa ubezpieczeń społecznych
2.1. Prawo ubezpieczeń społecznych jako autonomiczna dziedzina prawa
2.2. Specjalizacja prawa emerytalnego w tle prawa ubezpieczeń społecznych
3. Przeobrażenia zasad prawa emerytalnego po 31 grudnia 1998 r
3.1. Zasady prawa ubezpieczeń społecznych i wygasającego prawa emerytalnego
3.2. Zasady opisowe prawa emerytalnego dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r
3.3. Zasady postulatywne prawa emerytalnego dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r
4. Węzłowe problemy prawa emerytalnego
Problemy badawcze w doktrynie prawa emerytalnego
Rodzaje zagadnień prawa emerytalnego omawianych w publikacji
4.3. Przyczynek do dyskusji o metodach badawczych prawa emerytalnego
Rozdział II
POJĘCIE I CELE WYRÓŻNIANIA EKSPEKTATYW EMERYTALNYCH
1. O pojmowaniu ekspektatyw w prawie ubezpieczeń społecznych
Pojęcie prawnicze w doktrynie prawa ubezpieczeń społecznych
Pojęcie prawnicze w judykaturze prawa ubezpieczeń społecznych
Pojęcie prawne w historii prawa ubezpieczeń społecznych (okres Drugiej
Rzeczypospolitej)
2. Oczekiwanie prawne jako prawo podmiotowe wyznaczające uprawnienia przyszłe w prawie
cywilnym, spółdzielczym i ubezpieczeniowym
Ekspektatywy w prawie cywilnym i spółdzielczym
Ekspektatywy w prawie ubezpieczeń gospodarczych
Ekspektatywy w prawie ubezpieczeń społecznych
3. Istota i cele ekspektatywy emerytalnej
Ekspektatywy emerytalne - rola i znaczenie
Zróżnicowanie ekspektatyw emerytalnych
Ekspektatywa emerytury dożywotniej
Rozdział III
UWARUNKOWANIA ISTNIENIA EKSPEKTATYWY EMERYTURY DOŻYWOTNIEJ
1. Podłoże powstawania i rozwoju ekspektatyw w filarze drugim
Oczekiwanie ubezpieczonego na emeryturę z filaru drugiego jako element treści stosunku
ubezpieczenia społecznego
Udział członkostwa w OFE w stosunku ubezpieczenia emerytalnego
Wpływ członkostwa w OFE na ekspektatywę emerytury dożywotniej
2. Elementy konstrukcji prawnej ekspektatywy emerytalnej z filaru drugiego
2.1. Treść ekspektatywy (uprawnienia materialno-prawne członka OFE)
Instrumenty ochrony ekspektatyw (uprawnienia formalnoprawne członka OFE, depozytariusza i
organów publicznych)
Przedmiot ekspektatywy (wkład emerytalny członka OFE)
Ekspektatywy w obrocie prawnym (czynności prawne rozporządzające prawem do wkładu
emerytalnego)
Wyróżnianie cech ekspektatywy emerytury dożywotniej
Rozdział IV
PROCES KSZTAŁTOWANIA OCZEKIWANIA PRAWNEGO NA EMERYTURĘ DOŻYWOTNIĄ
1. Etapy rozwoju oczekiwania prawnego członka otwartego funduszu emerytalnego
Nabywanie ekspektatywy emerytury dożywotniej
Narastanie ekspektatywy emerytury dożywotniej w OFE
Przekształcanie ekspektatywy emerytury dożywotniej w oczekiwane prawo świadczenia
emerytalnego albo rentowego
2. Zdarzenia kształtujące oczekiwania prawne członków OFE
Zawarcie umowy z otwartym funduszem emerytalnym
Losowanie ubezpieczonych do otwartych funduszy emerytalnych
Powstanie oraz ustanie małżeńskiej wspólności majątkowej członka OFE
Przekazywanie części składki emerytalnej do ZUS oraz do OFE
Osiąganie pożytków prawnych z lokat kapitałowych OFE
Śmierć członka OFE
Dożycie wieku emerytalnego przez członka OFE
Zawarcie umowy z zakładem emerytalnym
3. Kategorie wartościujące oczekiwania prawne członków OFE
Wysokość składki emerytalnej netto
Wartość jednostki rozrachunkowej w OFE
Wysokość wkładu emerytalnego w ustawowym lub późniejszym wieku emerytalnym
O wyznaczaniu bieżącej wartości ekspektatywy oraz przyszłej emerytury dożywotniej
4. Przekształcenia podmiotowe oczekiwania prawnego w filarze drugim
4.1. Przenoszenie ekspektatywy emerytalnej (zmiana zobowiązanego OFE)
4.2. Przekazanie ekspektatywy emerytury dożywotniej (zmiana uprawnionego członka OFE)
5. Przekształcanie ekspektatywy w prawo emerytury dożywotniej
Przesłanki przekształcenia ekspektatywy emerytury dożywotniej w prawo do emerytury
dożywotniej
Rodzaje emerytur dożywotnich według założeń Programu
Bezpieczeństwo dzięki Różnorodności oraz projektu ustawy o zakładach emerytalnych
5.3. Emerytury dożywotnie - wysokość świadczenia według formuł ogólnych
6. Ocena procesu kształtowania oczekiwania prawnego w filarze drugim ubezpieczeń
emerytalnych
6.1. Dynamika formowania ekspektatyw emerytalnych (wnioski ogólne)
Niezupełność ekspektatywy emerytury dożywotniej - luka prawna czy cecha konstrukcyjna
oczekiwań w systemie zdefiniowanej składki?
Postulat de lege ferenda kontrolnego ustalania wartości ekspektatyw emerytalnych oraz
fakultatywnego kontraktowania wysokości świadczenia emerytalnego w końcowym okresie
składkowym
Warunki prawne prawidłowego rozwoju oczekiwania prawnego członka OFE
Ekspektatywy emerytalne w filarze pierwszym i drugim - różnice na tle procesu ich
kształtowania
Rozdział V
OCHRONA EKSPEKTATYWY EMERYTURY DOŻYWOTNIEJ W SFERZE PRYWATNOPRAWNEJ
1. Związki prawa emerytalnego z prawem prywatnym
Rodzaje związków normatywnych w nowym prawie emerytalnym
Związki systemowe instytucji prawa emerytalnego z prawem cywilnym (w świetle obowiązków
PTE i depozytariusza wobec OFE)
Związki instrumentalne instytucji prawa emerytalnego z prawem pracy (w świetle obowiązków
pracodawcy-płatnika wobec pracownika-członka OFE)
Inferowanie norm prawnych przy wypełnianiu luk prawnych w konstrukcjach służących
ochronie ekspektatyw
2. Odpowiedzialność podmiotów wykonujących zobowiązania dotyczące składek
emerytalnych
Obowiązki i odpowiedzialność płatnika-pracodawcy wobec ubezpieczonego-pracownika (w
związku z nieprzekazaniem należnej części składki emerytalnej do ZUS)
Obowiązek i odpowiedzialność ZUS wobec OFE (w związku z nieprzekazaniem
należnej części składki emerytalnej do OFE)
2.3. Obowiązki i odpowiedzialność ZUS (za nieprzekazanie składki) oraz PTE (za
niedochodzenie przekazania składki
do OFE) wobec ubezpieczonego
3. Odpowiedzialność podmiotów wykonujących zobowiązania dotyczące środków
emerytalnych
3.1. Obowiązki i odpowiedzialność PTE wobec OFE (w związku z zarządzaniem i
reprezentacją OFE)
3.2. Obowiązki i odpowiedzialność depozytariusza wobec OFE (w związku z przechowaniem
aktywów OFE)
3.3. Konstrukcja prawna obowiązku odszkodowawczego (PTE, depozytariusza, ZUS) w filarze
drugim
4. Powództwo przeciwko podmiotom odpowiedzialnym za wykonanie zobowiązań dotyczących
składek i środków emerytalnych
4.1. O nowym zastosowaniu powództwa w obronie stosunków emerytalnych
Problematyka procesowej reprezentacji OFE
Powództwa (członka OFE, depozytariusza, Przewodniczącego
KNUiFE) przeciwko PTE
Powództwa (PTE, członka OFE) przeciwko depozytariuszowi
Inne skargi procesowe - powództwo czy odwołanie -kwestie dyskusyjne
5. Zmiany w konstrukcji ochrony prywatno-prawnej ekspektatywy emerytury dożywotniej -
postulaty de lege ferenda
Rozdział VI
OCHRONA EKSPEKTATYWY EMERYTURY DOŻYWOTNIEJ W SFERZE PUBLICZNOPRAWNEJ
1. Obowiązki państwa w zabezpieczeniu emerytalnym
1.1. Zobowiązanie państwa do zabezpieczenia emerytalnego według Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej
Prawo do zabezpieczenia emerytalnego jako prawo publiczne
Zmiana roli państwa w zabezpieczeniu emerytalnym po 31 grudnia 1998 r
1.4. Zastępowanie państwa w zabezpieczeniu emerytalnym przez OFE i Zakłady Emerytalne
1.5. Wpływ prawa międzynarodowego i administracyjnego na ochronę nabywanych uprawnień
emerytalnych
2. Publicznoprawne instytucje zapewniające powiększanie ekspektatywy emerytury
dożywotniej przy pobieraniu składek emerytalnych
Władztwo administracyjne ZUS w stosunkach z płatnikiem składki emerytalnej
Opłata dodatkowa jako sankcja administracyjna i dochód członka OFE
2.3. Równoważenie braku wpłaty składki emerytalnej do OFE przyrostem ekspektatyw w
filarze pierwszym
2.4. Udzielenie informacji o stanie konta emerytalnego w ZUS
3. Publicznoprawne obowiązki zabezpieczające oczekiwania emerytalne na etapie
zarządzania środkami emerytalnymi
Obowiązek pokrycia niedoboru przez PTE
Obowiązek pokrycia niedoboru przez depozytariusza
Publiczne obowiązki gwarancyjne przy niepokrytym niedoborze
Publiczne obowiązki gwarancyjne przy nienaprawionej szkodzie
Podstawy prawne odpowiedzialności Skarbu Państwa za niepodjęcie działań gwarancyjnych
4. Kompetencje nadzorcze państwa jako instrument ochrony ekspektatyw emerytury
dożywotniej
Problem nadzoru publicznego nad działalnością OFE i PTE
Komisja Nadzoru nad Ubezpieczeniami i Funduszami
Emerytalnymi jako instytucja nadzoru specjalnego
4.2.1 Pozycja prawna KNUiFE w filarze drugim ubezpieczeń emerytalnych
Skarga członkowska do KNUiFE
Organizacje społeczne w postępowaniu administracyjnym przez KNUiFE
Uprawnienia kontrolne i nadzorcze KNUiFE
Instytucje publiczne i decyzje nadzorcze wydawane w ramach
ogólnego nadzoru publicznego nad działalnością OFE i PTE
Uzupełnienie kompetencji państwa przez
Rzecznika Ubezpieczonych
Zakończenie
Bibliografia
335 stron, miękka oprawa
