Różnice indywidualne
Historia - determinanty -zastosowania
Różnice indywidualne to książka, która jest
rezultatem mojej ponadpięćdziesięcioletniej działalności badawczej i edukacyjnej. W
skali krajowej, a także międzynarodowej, jest on unikatowy, obejmuje bowiem wszystkie
obszary, na których koncentruje się psychologia różnic indywidualnych, z
uwzględnieniem także świata zwierząt.
Książkę adresuję przede wszystkim do studentów i
doktorantów psychologii, a także – ze względu na szczegółowość prezentowanej
problematyki – do nauczycieli akademickich, którzy wykładają ten przedmiot na
kierunku psychologia. Psychologowie praktycy znajdą w niej treści, które wzbogacą ich
wiedzę przydatną w pracy zawodowej. Studenci, pracownicy naukowi pedagogiki, a także
praktycy uczuleni na indywidualizację kształcenia i wychowania, dopatrzą się
argumentów, które takie podejście uzasadniają wynikami badań. Polecam tę książkę
także socjologom i filozofom o horyzontach wykraczających poza ich dyscypliny. Co wydaje
się zaskakujące, może ona zainteresować badaczy i praktyków, którym bliskie są
różnice indywidualne w zachowaniu zwierząt, w tym szczególnie koni i psów. Wreszcie
adresuję tę książkę do tych osób, które oczekują odpowiedzi na pytania, pod
względem jakich istotnych w życiu codziennym cech psychicznych różnimy się między
sobą oraz jakie są źródła i mechanizmy leżące u podstawy tych różnic.
Jan Strelau
Jan Strelau – pracuje w Szkole Wyższej
Psychologii Społecznej (SWPS) w Warszawie na stanowisku profesora zwyczajnego na Wydziale
Psychologii; pełni funkcję przewodniczącego Rady Powierniczej SWPS. Od roku 1957
zatrudniony na Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Psychologii, gdzie stworzył Katedrę
Psychologii Różnic Indywidualnych, którą kierował do przejścia na emeryturę; w roku
1998 założył Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania UW, prowadząc je do 2001
roku. Od 2001 roku profesor emerytowany. W latach 2003–2006 był wiceprezesem Polskiej
Akademii Nauk.
Wstęp
Część I. WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH
Rozdział 1. Krótka historia psychologii różnic indywidualnych
1.1. Różnice między ludźmi jako przedmiot rozważań filozofów i lekarzy w okresie
przeddarwinowskim
1.2. Początki badań empirycznych nad różnicami indywidualnymi
1.3. Wkład Allporta w teorie osobowości oparte na koncepcji różnic indywidualnych
1.4. Podsumowanie
Rozdział 2. Różnice indywidualne i pojęcia służące do ich opisu
2.1. Jednostka (człowiek, zwierzę) jako zjawisko niepowtarzalne
2.2. Cecha i pochodne od niej konstrukty jako podstawowe kategorie służące do opisu
różnic indywidualnych
2.3. Typ jako kategoria klasyfikacyjna oparta na koncepcji cech
2.4. Podsumowanie
Rozdział 3. Determinanty różnic indywidualnych
3.1. Nieporozumienie wokół sporu: „dziedziczność czy środowisko?”
3.2. Selekcja jako źródło wnioskowania o wkładzie dziedziczności i środowiska w
różnice indywidualne w zachowaniu zwierząt
3.3. Wkład dziedziczności i środowiska w różnice indywidualne u ludzi: podstawowe
paradygmaty i metody klasycznej genetyki zachowania
3.4. Zastosowanie genetyki molekularnej do badań nad zachowaniem
3.5. Geneza różnic indywidualnych w świetle teorii ewolucji
3.6. Podsumowanie
Część II. INTELIGENCJA
Rozdział 4. Definicja i struktura inteligencji
4.1. Czym jest inteligencja? Definicje
4.2. Struktura inteligencji
4.3. Podsumowanie
Rozdział 5. Mechanizmy poznawcze leżące u podstaw inteligencji
psychometrycznej
5.1. Związek inteligencji z czasem reakcji na proste bodźce
5.2. Procesy pamięci i uwagi leżące u podstaw inteligencji
5.3. Podsumowanie
Rozdział 6. Korelaty biologiczne inteligencji
6.1. Czynność bioelektryczna mózgu a inteligencja
6.2. Metody obrazowania mózgu jako narzędzia wykorzystywane w poszukiwaniu związku
między jego strukturą i funkcjonowaniem a inteligencją
6.3. Wielkość mózgu a inteligencja
6.4. Model plastyczności neuronalnej jako podłoże neurofizjologiczne inteligencji
6.5. Rola czynników genetycznych i środowiskowych w kształtowaniu różnic
indywidualnych w inteligencji
6.6. Ewolucja mózgu a inteligencja
6.7. Podsumowanie
Rozdział 7. Pomiar inteligencji: IQ – testy – charakterystyki
demograficzne – kontrowersje i konsekw encje społeczne
7.1. Testy inteligencji skonstruowane w pierwszych dekadach ubiegłego stulecia
7.2. Diagnoza inteligencji w warunkach polskich
7.3. Czym jest iloraz inteligencji?
7.4. Kontrowersje i konsekwencje społeczne dotyczące testów inteligencji
7.5. Charakterystyka inteligencji w aspekcie demograficznym
7.6. Kilka uwag odnośnie do relacji: testy inteligencji a pojęcie „inteligencja”
7.7. Podsumowanie
Rozdział 8. Funkcjonalne znaczenie inteligencji i jej rola w praktyce
8.1. Pionierskie badania Termana nad powodzeniem życiowym dzieci o wybitnej inteligencji:
studium longitudinalne
8.2. Inteligencja a wykształcenie
8.3. Związek inteligencji z wysokością dochodów, ubóstwem i patologią życia
codziennego
8.4. Wnioski z badań nad funkcjonalnym znaczeniem inteligencji i próba całościowego
ujęcia roli inteligencji jako predyktora powodzenia życiowego
8.5. Podsumowanie
Część III. TEMPERAMENT
Rozdział 9. Pionierzy współczesnych badań nad temperamentem
9.1. Definicje temperamentu
9.2. Teoria PEN – koncepcja trzech superczynników w ujęciu Eysencka
9.3. Model temperamentu Thomasa i Chess oparty na stylach zachowania
9.4. Podsumowanie
Rozdział 10. Teorie temperamentu skoncentrowane na dziecku
10.1. Behawioralno-genetyczna teoria temperamentu
10.2. Rozwojowy model temperamentu
10.3. Emocjonalna teoria temperamentu
10.4. Koncepcja temperamentu zahamowanego i niezahamowanego
10.5. Podobieństwa i różnice między teoriami temperamentu dziecka
10.6. Podsumowanie
Rozdział 11. Funkcjonalne znaczenie temperamentu dzieci
11.1. Temperament trudny i dobroć dopasowania jako konstrukty stanowiące podstawę
pionierskich badań nad funkcjonalnym znaczeniem temperamentu dzieci
11.2. Modele tłumaczące związek temperamentu z psychopatologią
11.3. Temperament dziecka a zaburzenia internalizacyjne
11.4. Temperament dziecka a zaburzenia eksternalizacyjne
11.5. Temperament dziecka a zaburzenia eksternalizacyjne i internalizacyjne
11.6. Cechy temperamentu dziecka a zespół ADHD
11.7. Cechy temperamentu dziecka i młodzieży a funkcjonowanie poznawcze i osiągnięcia
szkolne
11.8. Podsumowanie
Rozdział 12. Teorie temperamentu człowieka dorosłego
12.1. Neuropsychologiczny model temperamentu
12.2. Teoria poszukiwania doznań
12.3. Psychobiologiczny model temperamentu
12.4. Pozytywny i negatywny afekt jako dwa podstawowe wymiary temperamentu
12.5. Regulacyjna teoria temperamentu
12.6. Podsumowanie
Rozdział 13. Funkcjonalne znaczenie temperamentu i jego mechanizmów
biologicznych u osób dorosłych
13.1. Miejsce aktywacji w badaniach nad temperamentem
13.2. Argumenty uzasadniające poszukiwanie związku między stresem i temperamentalnym
czynnikiem ryzyka zaburzeń w zachowaniu oraz patologii
13.3. Badania nad związkiem temperamentu osób dorosłych z konsekwencjami ekstremalnego
stresu
13.4. Związek cech temperamentu osób dorosłych z psychopatologią i innymi schorzeniami
13.5. Rola cech temperamentu w funkcjonowaniu zawodowym
13.6. Podsumowanie
Część IV. OSOBOWOŚĆ
Rozdział 14. Osobowość jako zespół cech: od Allporta do modelu Wielkiej
Piątki
14.1. Gordon Allport – inicjator teorii osobowości opartych na pojęciu cechy
14.2. Szesnastoczynnikowy model osobowości w ujęciu Raymonda Cattella
14.3. Leksykalne badania nad strukturą osobowości
14.4. Psychometryczne badania nad strukturą osobowości w ramach modelu PMO
14.5. Typy osobowości jako specyficzna konfiguracja czynników postulowanych w ramach
modelu PMO
14.6. Podsumowanie
Rozdział 15. Rozwój osobowości w kontekście zmienności versus stałości i
tendencja do sprowadzania jej struktury do jednego czynnika
15.1. Od temperamentu do osobowości
15.2. Stałość i zmienność cech temperamentu i osobowości
15.3. Czy Spearmanowski czynnik g znajdzie swój odpowiednik w obszarze osobowości?
15.4. Podsumowanie
Rozdział 16. Funkcjonalne znaczenie cech osobowości wchodzących w skład
Wielkiej Piątki
16.1. Cechy osobowości a osiągnięcia akademickie – spojrzenie ogólne
16.2. Metaanalizy wyników badań dotyczących związku Wielkiej Piątki z
działalnością akademicką – stan wiedzy z pierwszej dekady XXI
stulecia
16.3. Czynniki Wielkiej Piątki a różne aspekty działalności zawodowej
16.4. Związek przedsiębiorczości z cechami osobowości
16.5. Związek czynników Wielkiej Piątki z psychopatologią
16.6. Podsumowanie
Część V. STYL JAKO KONSTRUKT PSYCHOLOGICZNY OPISUJĄCY RÓŻNICE
INDYWIDUALNE W SPOSOBIE FUNKCJONOWANIA CZŁOWIEKA
Rozdział 17. Pojęcie stylu i jego zastosowanie do charakterystyki różnic
indywidualnych w sposobie funkcjonowania poznawczego
17.1. Pojęcie stylu podkreślające różnice indywidualne w sposobie zachowania i
przebiegu procesów psychicznych człowieka
17.2. Wybrane koncepcje stylów poznawczych
17.3. Style poznawcze jako system funkcjonalny
17.4. Styl intuicyjny – analityczny i sposób jego pomiaru
17.5. Podsumowanie
Rozdział 18. Style radzenia sobie ze stresem
18.1. Strategie i style radzenia sobie ze stresem
18.2. Koncepcje stylów i strategii radzenia sobie ze stresem i sposób ich pomiaru
18.3. Model stylu twórczego zachowania
18.4. Podsumowanie
Część VI. INTELIGENCJA EMOCJONALNA
Rozdział 19. Inteligencja emocjonalna: pojęcie, diagnoza i związek z innymi
charakterystykami
19.1. Etap rozwoju badań, na tle których powstała koncepcja inteligencji emocjonalnej
19.2. Co rozumiemy przez inteligencję emocjonalną i jak przebiega jej rozwój?
19.3. Diagnoza inteligencji emocjonalnej i jej związki z innymi charakterystykami
indywidualnymi
19.4. Wkład polskich badaczy w diagnozę i poznanie struktury inteligencji emocjonalnej
Rozdział 20. Funkcjonalne znaczenie inteligencji emocjonalnej
20.1. Inteligencja emocjonalna wzbogaca wiedzę
o roli czynników determinujących funkcjonowanie człowieka w różnych sytuacjach
20.2. Inteligencja emocjonalna a osiągnięcia akademickie
20.3. Rola inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu zawodowym
20.4. Inteligencja emocjonalna a zdrowie psychiczne
20.5. Podsumowanie
Część VII. KREATYWNOŚĆ
Rozdział 21. Pojęcie kreatywności i metody jej pomiaru
21.1. Pojęcie kreatywności
21.2. Modele prezentujące wkład zmiennych determinujących twórczość
21.3. Narzędzia służące do pomiaru kreatywności
21.4. Narzędzia diagnostyczne kreatywności i osiągnięć twórczych stosowane w Polsce
21.5. Podsumowanie
Rozdział 22. Kreatywność i aktywność twórcza a inne charakterystyki
indywidualne
22.1. Kreatywność a inteligencja
22.2. Kreatywność a osobowość
22.3. Związek cech osobowości z działalnością twórczą
22.4. Rola temperamentu jako czynnika związanego z kreatywnością i aktywnością
twórczą
22.5. Podsumowanie
Rozdział 23. Funkcjonalne znaczenie kreatywności i aktywności twórczej
23.1. Kreatywność a osiągnięcia szkolne
23.2. Związek twórczości z psychopatologią
23.3. Podsumowanie
Część VIII. RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ZACHOWANIU ZWIERZĄT
Rozdział 24. Czego możemy się dowiedzieć o osobowości i zdolnościach z
badań nad zwierzętami?
24.1. Początki badań nad różnicami indywidualnymi w zachowaniu zwierząt i ich wpływ
na rozwój psychologii różnic indywidualnych
24.2. Cechy osobowości/temperamentu jako przedmiot badań na kręgowcach
24.3. Prawidłowości leżące u podstaw badań nad różnicami indywidualnymi w
zachowaniu i charakterystykach osobowościowych zwierząt
24.4. Różnice indywidualne w funkcjonowaniu poznawczym zwierząt – na przykładzie
zachowania myszy
24.5. Badania nad zdolnościami poznawczymi naczelnych
24.6. Diagnoza cech temperamentu/osobowości zwierząt na podstawie pięcioczynnikowego
modelu osobowości
24.7. Podsumowanie
Rozdział 25. Cechy temperamentu/osobowości wybranych zwierząt domowych
25.1. Cechy osobowości/temperamentu psa
25.2. Cechy osobowości/temperamentu konia
25.3. Podsumowanie
Zakończenie
Bibliografia
Indeks nazwisk
Indeks rzeczowy
Spis zdjęć i ich źródła
788 stron, Format: 21.0x29.7cm, oprawa twarda
- 
- 
- 
-