Prawnopracowniczy status członka zarządu spółki kapitałowej w kontekście
dwoistości norm prawa pracy i prawa handlowego
Obecnie na rynku wydawnictw profesjonalnych oferowanych jest wiele publikacji, które
analizują pozycję prawną, kompetencje, funkcjonowanie członków zarządu spółki
kapitałowej z punktu widzenia przepisów kodeksu spółek handlowych. Tymczasem
wielokrotnie stosunki prawne łączące członka zarządu ze spółką regulowane są
normami prawa pracy, z racji zawartej pomiędzy tronami umowy o pracę.
Biorąc pod uwagę płaszczyznę prawa pracy, brakuje opracowania, które
uwzględniałoby specyfikę zatrudnienia menedżerów w ramach stosunku pracy. Istnieją
opracowania omawiający problem osadzenia menadżera w spółce z punktu widzenia
przepisów kodeksu spółek handlowych, natomiast kwestia zatrudniania członków zarządu
opracowywana jest fragmentarycznie.
Niniejsze opracowanie stanowi kompleksową analizę treści stosunku pracy członka
zarządu oraz pozycji prawnej, jaka jest wykreowana w stosunku do członka zarządu na
podstawie norm prawa pracy.
U źródeł monografi i leżą zainteresowania naukowe autora i prowadzona praktyka
adwokacka, w czasie której niejednokrotnie dostrzegano praktyczne wątpliwości i pytania
dotyczące zatrudniania członka zarządu. Należy zauważyć, że obecnie funkcjonowanie
przedsiębiorstw w dynamicznie zmieniających się warunkach biznesowych stawia ogromne
wyzwania przed zarządzającymi nimi menedżerami. Dynamika niepewności kreuje rozmaite
sytuacje rynkowe, często naładowane zbyt dużym ryzykiem biznesowym. Zapewnienie
ciągłości prowadzenia biznesu staje się zatem dzisiaj najbardziej istotnym czynnikiem
długoterminowego sukcesu mądrze zarządzanym organizacji. Nie można tego osiągnąć
bez opanowania odpowiedniego i akceptowalnego poziomu ryzyka, zarządzanego w ujęciu
strategicznym i taktyczno-operacyjnym
Wykaz skrótów 11
Wstęp 13
Rozdział I. Dwoistość stosunków prawnych członka zarządu implikacją
kolizji norm prawnych 17
§ 1. Uwagi wstępne 17
§ 2. Problem normy lex specialis w stosunkach prawnych członka zarządu –
pracownika 18
§ 3. Odwołania subsydiarne w przepisach kodeksowych 18
I. Odwołanie regulacyjne w kodeksie spółek handlowych (art. 2 k.s.h.) 18
II. Następstwa regulacji stosunku pracy w ustawach szczególnych (art. 5 k.p.) .19
IV. Luka regulacyjna na płaszczyźnie ustawowej 20
§ 4. Ustalenie kolizyjności norm i sposobu jej usunięcia (teoretycznoprawna konstrukcja
usunięcia kolizji normatywnej) 21
I. Dwoistość stosunków prawnych członka zarządu zarzewiem formalnej kolizji norm .21
II. Funkcja ochronna prawa pracy osnową reguły kolizyjnej .21
1. Istota funkcji ochronnej .22
2. Treść reguły kolizyjnej 22
3. Zagrożenie zaburzenia funkcjonowania spółki determinantą funkcji ochronnej 23
§ 5. Singularna analiza instytucji prawnych w stosunkach prawnych członka zarządu (hard
cases) .24
I. Następstwa przyjęcia koncepcji braku normy kolizyjnej 24
II. Zakres przedmiotowy systemu prawnego w koncepcji R. Dworkina .25
III. Reguły i zasady jako dyrektywy rozstrzygnięcia hard cases 26
IV. Standardy jako podstawa rozstrzygnięcia trudnego przypadku 26
V. Metodologia rozstrzygnięcia hard cases 27
VI. Standardy regulacyjne definiujące pozycję członka zarządu .28
1. Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa jako zasada interpretacyjna 28
Zapewnienie prawidłowego funkcjonowania spółki przez członka zarządu jako polityka
interpretacyjna .29
VII. Zastosowanie koncepcji hard cases w kontynentalnym systemie prawa 29
§ 6. Metodologia analizy 31
Rozdział II. Determinanty zatrudnienia członka zarządu w ramach stosunku
pracy 33
§ 1. Kodeksowe zdefiniowanie pozycji zarządu spółki kapitałowej 33
§ 2. Czasowy status członka zarządu.35
§ 3. Stosunek pracy, jako następcza podstawa świadczenia pracy przez członka zarządu
.37
§ 4. Domniemanie kompetencji członka zarządu jako ratio legis zatrudnienia w
ramach stosunku pracy 39
§ 5. Pozycja prawna członka zarządu w ramach stosunku pracy 41
I. Wymiar organizacyjny 41
II. Wymiar podatkowy 41
1. Uwagi wstępne 41
2. Prawo członka zarządu – wspólnika do dywidendy .42
3. Stosunek pracy członka zarządu jako koszt uzyskania przychodu 43
III. Wymiar ochrony ubezpieczeń społecznych 45
1. Stosunek pracy jako tytuł ubezpieczenia społecznego .45
2. Skutki stwierdzenia pozorności umowy o pracę dla stosunku ubezpieczenia społecznego
.47
3. Wypłata wynagrodzenia a pozorność umowy o pracę .48
Rozdział III. Zawieranie umowy o pracę z członkiem zarządu (szczególne
zasady reprezentacji spółki) 51
§ 1. Generalne zasady reprezentacji spółki – pracodawcy .51
§ 2. Reprezentacja spółki w czynnościach z członkami zarządu .53
§ 3. Uchwała jako materialnoprawny tytuł do zawarcia umowy o pracę z członkiem
zarządu 55
I. Istota uchwały jako podstawy dla nawiązania stosunku pracy z członkiem zarządu .55
II. Następstwa braku uchwały dla istnienia stosunku pracy 57
III. Podważenie uchwały warunkiem skutecznego podważenia zawartej umowy .60
§ 4. Następstwa naruszenia zasad reprezentacji spółki przy zawieraniu umowy .60
I. Charakter czynności zawarcia umowy o pracę 60
II. Cel szczególnych zasad reprezentacji .61
III. Zasady reprezentacji spółki w obliczu dopuszczalnej formy zawarcia umowy o pracę
61
IV. Zawarcie umowy o pracę z członkiem zarządu per facta concludentia 62
Procesowe potwierdzenie ważności zawartej umowy 63
VI. Materialnoprawne potwierdzenie zawarcia umowy o pracę .63
§ 5. Rozstrzygnięcie kolizyjności regulacji 64
Rozdział IV. Stosunek pracy jedynego wspólnika w jednoosobowej spółce
kapitałowej 67
§ 1. Spółka kapitałowa jako osoba prawna .67
§ 2. Spółka kapitałowa i jej jedyny wspólnik jako odrębne byty prawne .69
§ 3. Ustawowe ograniczenie woli stron przy wyborze podstawy świadczenia pracy przez
jedynego wspólnika 69
§ 4. Materialnoprawna istota podporządkowania w relacjach łączących członka zarządu
z jednoosobową spółką .70
§ 5. Następstwa zawarcia umowy o pracę przez jedynego wspólnika członka zarządu .72
§ 6. Brak nawiązania stosunku pracy, podstawą do ustalenia cywilnoprawnej podstawy
świadczenia pracy 74
§ 7. Kryterium materialnoprawnego podporządkowania jako determinanta dopuszczalności
nawiązania stosunku pracy 74
Rozdział V. Podmiotowy i przedmiotowy wymiar podporządkowania pracownika –
członka zarządu 77
§ 1. Podporządkowanie jako determinanta istnienia stosunku pracy .77
I. Istota podporządkowania 78
II. Specyfika podporządkowania na stanowiskach kierowniczych .79
1. Samodzielność jako determinanta specyfiki podporządkowania 79
2. Koncepcja autonomicznego podporządkowania 80
§ 2. Przedmiotowe granice podporządkowania pracownika.81
I. Ogólne warunki ustalenia przedmiotowych granic podporządkowania .81
II. Granice podporządkowania pracownika – członka zarządu .82
1. Rodzaj pracy granicą podporządkowania .82
2. Obowiązki ustawowe granicą podporządkowania 83
A. Obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy 83
B. Obowiązek sumiennej i starannej pracy 84
§ 3. Podporządkowanie członka zarządu w relacjach podmiotowych 85
§ 4. Wymiar teoretycznoprawny specyfiki podporządkowania członka zarządu .87
Rozdział VI. Granice swobody ustalania wynagrodzenia członka zarządu,
zatrudnionego w ramach stosunku pracy 89
§ 1. Prawo członka zarządu do wynagrodzenia ze stosunku pracy .89
§ 2. Pojęcie wynagrodzenia za pracę w kontekście zatrudnienia członka zarządu .90
§ 3. Motywacyjny charakter wynagrodzenia członka zarządu 92
§ 4. Swoboda umów a kształtowanie wynagrodzenia za pracę .93
§ 5. Ryzyko gospodarcze pracodawcy, granicą konstruowania wynagrodzenia członka
zarządu .94
I. Ryzyko gospodarcze a wynagrodzenie zasadnicze .94
II. Ryzyko gospodarcze a premia .95
IV. Ryzyko gospodarcze a wzrost wynagrodzenia .96
§ 6. Ustalanie wynagrodzenia jako znamię czynu zabronionego 97
I. Prawo do wynagrodzenia a odpowiedzialność za sytuację majątkową spółki .97
II. Ustalenie wynagrodzenia jako możliwość wyrządzenia szkody spółce 97
III. Członek zarządu jako podmiot czynu zabronionego 98
IV. Przekroczenie uprawnień jako warunek przypisania odpowiedzialności karnej .100
V. Odpowiedzialność rady nadzorczej .101
VI. Odpowiedzialność stron umowy o pracę .102
§ 7. Ustalenie wynagrodzenia jako skonstruowanie wymiaru składki na ubezpieczenie
społeczne 102
I. Wynagrodzenie jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne 102
II. Legitymacja ZUS do ustalenia podstawy wymiaru składek 103
§ 8. Sądowa weryfikacja wysokości uzyskiwanego wynagrodzenia .104
§ 9. Specyfika wynagrodzenia członka zarządu .105
Rozdział VII. Reżimy odpowiedzialności członka zarządu za szkodę
wyrządzoną spółce 107
§ 1. Istota odpowiedzialności członka zarządu .107
§ 2. Generalne przesłanki odpowiedzialności .108
I. Szkoda .108
II. Związek przyczynowy .110
§ 3. Kryterium zawodowego charakteru działalności członka zarządu .112
§ 4. Odpowiedzialność korporacyjna .115
I. Podstawa prawna odpowiedzialności 115
II. Warunki odpowiedzialności 116
III. Sprzeczność działania z przepisem lub umową/statutem spółki .116
IV. Wina członka zarządu 117
V. Udzielenie absolutorium jako przesłanka uwolnienia od odpowiedzialności 117
§ 5. Prawnopracownicza odpowiedzialność członka zarządu .118
I. Granice przedmiotowe czynności pracowniczych .119
II. Wyrządzenie szkody w związku z wykonywaniem pracy 120
1. Kontratyp działania w granicach ryzyka .121
III. Wina jako przesłanka odpowiedzialności pracowniczej122
I. Miarkowanie rozmiaru odszkodowania 124
§ 6. Metodologia określenia prymatu reżimu odpowiedzialności członka zarządu –
pracownika spółki . 125
I. Prymat reżimu prawa handlowego . 125
II. Suwerenność spółki w określeniu reżimu odpowiedzialności . 127
III. Źródło zdarzenia powodujące szkodę jako determinanta określenia reżimu
odpowiedzialności . 127
Rozdział VIII. Odpowiedzialność członka zarządu za mienie powierzone
129
§ 1. Cel wprowadzenia reżimu odpowiedzialności . 129
§ 2. Istota materialnej odpowiedzialności pracownika – członka zarządu 129
§ 3. Prawidłowe powierzenie mienia warunkiem przypisania odpowiedzialności . 131
§ 4. Wyrządzenie szkody jako przesłanka odpowiedzialności . 133
§ 5. Wina pracownika w odpowiedzialności materialnej . 134
I. Formy winy pracownika . 134
II. Okoliczności zwalniające pracownika od odpowiedzialności . 135
§ 6. Podsumowanie 137
Rozdział IX. Uwarunkowania działalności konkurencyjnej członka zarządu –
pracownika 139
§ 1. Uwagi wstępne 139
§ 2. Pojęcie działalności konkurencyjnej 140
§ 3. Ustawowe reżimy zakazu konkurencji . 142
I. Zakaz konkurencji w kodeksie spółek handlowych 142
II. Zakaz konkurencji w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej 143
III. Zakaz konkurencji w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 144
IV. Ustawowe ograniczenie swobody konkurencji w kodeksie pracy . 146
§ 4. Umowa o zakazie konkurencji jako gwarancja lojalności zarządu . 148
§ 5. Umowny zakaz konkurencji w czasie pełnienia funkcji w zarządzie i pozostawania w
stosunku pracy 151
§ 6. Umowa o zakazie konkurencji jako instrument ochrony interesów spółki po ustaniu
stosunku pracy . 152
§ 7. Relacja norm prawa handlowego i prawa pracy z zakresie zakazu działań
konkurencyjnych członka zarządu. 154
Rozdział X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu
155
§ 1. Uwagi wstępne 155
§ 2. Delimitacja roszczeń członka zarządu według kryterium procesowego . 156
I. Uwagi wprowadzające. 156
II. Pojęcie sprawy gospodarczej 156
1. Ewolucja normatywna pojęcia „sprawa gospodarcza” 156
2. Sprawa ze stosunku spółki 158
I. Pojęcie sprawy ze stosunku pracy . 159
§ 3. Właściwość rzeczowa sądu pracy . 160
§ 4. Uchwała zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) materialnoprawną
podstawą czynności prawnych w stosunku pracy 162
§ 5. Zaskarżenie uchwały warunkiem realizacji roszczeń w sferze stosunku pracy . 163
I. Uwagi wstępne 163
II. Powództwo o uchylenie uchwały 163
III. Powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały . 165
§ 6. Roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy 167
I. Warunki realizacji roszczenia 168
II. Interes prawny w ustaleniu . 169
§ 7. Roszczenia wynikające z rozwiązania stosunku pracy 171
I. Roszczenie o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne . 171
1. Warunki realizacji roszczenia 171
2. Uchwała o odwołaniu z pełnionej funkcji jako materialnoprawna podstawa realizacji
roszczenia 172
II. Roszczenie o przywrócenie do pracy . 174
1. Warunki realizacji roszczenia 174
2. Wpływ stosunku organizacyjnego na możliwości przywrócenia pracownika 174
3. Zasądzenie odszkodowania w miejsce przywrócenia 175
III. Roszczenie o odszkodowanie 176
1. Warunki realizacji roszczenia 176
2. Wysokość dochodzonego odszkodowania 177
§ 8. Roszczenie o zapłatę. 179
I. Warunki realizacji roszczenia 179
II. Świadczenia wypłacane w ramach stosunku pracy a świadczenia należne z tytułu
pełnienia funkcji 180
III. Swoboda stron w kształtowaniu struktury wynagrodzenia za pracę . 183
IV. Roszczenia o premię i nagrodę . 184
1. Charakter prawny premii i nagrody . 184
2. Delimitacja warunków nabycia roszczenia o premię a roszczenia o nagrodę . 185
V. Roszczenie o odsetki od zobowiązań pieniężnych . 187
1. Istota odsetek 187
2. Warunki nabycia roszczenia o odsetki 187
3. Liczenie biegu przedawnienia roszczenia o odsetki . 188
Podsumowanie 191
Bibliografia 197
214 stron, Format: 15.5x23.5cm, oprawa miękka
