Granice świadomości
W poszukiwaniu poznawczego modelu subiektywności
Z ogromnym zadowoleniem należy powitać książkę autora, który postawił przed
sobą zadanie poznawczego zmierzenia się z problemem subiektywnych aspektów
świadomości – od lat fascynującym psychologów, filozofów i badaczy mózgu.
W oparciu o istniejącą wiedzę fachową oraz wnikliwą analizę licznych badań
empirycznych Michał Wierzchoń proponuje własną, oryginalną formułę teoretyczną
pozwalającą na empiryczne uchwycenie mechanizmów kształtowania się świadomego
doświadczenia. Jego pomysłowe rozwiązanie może stanowić źródło inspiracji dla
ogromnej rzeszy badaczy, którzy w laboratoriach próbują uszczknąć co nieco z
tajemnicy świadomości. Jest to książka dla wymagających intelektualnie czytelników,
zainteresowanych zastosowaniem rygorystycznie kontrolowanych procedur eksperymentalnych do
badania ludzkiej subiektywności.
Z recenzji dra hab. Bartłomieja Dobroczyńskiego
Michał Wierzchoń jest doktorem psychologii, adiunktem w Zakładzie
Psychologii Eksperymentalnej Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i liderem
Laboratorium Badań Świadomości (Consciousness Lab, www.c-lab.pl). Jego zainteresowania
naukowe obejmują przede wszystkim tematykę świadomości i nieświadomości w ujęciu
poznawczym (prowadzi między innymi badania dotyczące subiektywnych miar świadomości,
uczenia mimowolnego, percepcji subliminalnej, rywalizacji obuocznej i substytucji
sensorycznej). Opublikował monografię Koszty poznawcze uczenia mimowolnego. Jest
również autorem lub współautorem kilkudziesięciu innych publikacji. Nagrodzony
stypendium dla młodych naukowców Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz stypendium
tygodnika „Polityka” w ramach akcji „Zostańcie z nami”. Jest członkiem Akademii
Młodych Uczonych i Komitetu Psychologii Polskiej Akademii Nauk, a także kilku innych
międzynarodowych towarzystw naukowych, między innymi European Society for Cognitive
Psychology, którego jest sekretarzem.
Wstęp 7
1. Czym jest świadomość 13
1.1. Warunki konieczne świadomości 15
1.2. Problem subiektywności 21
1.3. Rodzaje świadomości 29
1.3.1. Świadomość percepcyjna i świadomość introspekcyjna 32
1.3.2. Świadomość A i Świadomość P 34
1.3.3. Krytyka teorii postulujących rozbudowane typologie świadomości 38
1.4. Problem jedności świadomego doświadczenia 39
1.5. Teoria myśli wyższego rzędu 43
1.6. Inne teorie hierarchiczne 46
1.6.1. Teorie zmysłu wewnętrznego 47
1.6.2. Teorie metareprezentacji 48
1.7. Dane empiryczne potwierdzające założenia modeli hierarchicznych 49
1.8. Krytyka modeli hierarchicznych 52
1.9. Teoria radykalnej plastyczności 56
1.10. Model własny 62
2. Pomiar świadomości 69
2.1. Raporty werbalne 72
2.2. Obiektywne miary świadomości 78
2.3. Subiektywne miary świadomości 83
2.3.1. Szacowanie pewności 83
2.3.2. Skala obstawiania decyzji 87
2.3.3. Skala poczucia ciepła 89
2.3.4. Skala świadomości percepcyjnej i skala ciągła 91
2.4. Behawioralny pomiar subiektywnego doświadczenia 93
2.5. Neurobiologiczne i psychofizjologiczne markery świadomości 96
2.6. Metody fenomenologiczne 101
3. Jak testować założenia modeli hierarchicznych 105
3.1. Wybór zadania i problem precyzyjnej charakterystyki subiektywnego doświadczenia 105
3.1.1. Wybór metody pomiaru świadomości dla zadań percepcyjnych 114
3.1.2. Wybór metody pomiaru świadomości dla zadań pamięciowych 117
3.1.3. Model interpretacji wyników subiektywnych skal świadomości 120
3.2. Istotne problemy badawcze 125
3.2.1. Świadomość a nieświadomość – nieświadome przetwarzanie informacji 125
3.2.2. Stopniowalność świadomości 128
3.2.3. Świadomość, uwaga i kontrola poznawcza 134
4. Zastosowanie proponowanego modelu w badaniach innych subdziedzin psychologii
137
4.1. Model świadomości emocji 138
4.1.1. Nieświadomy afekt, świadome emocje 140
4.1.2. Czy afekt może być świadomy 142
4.1.3. Reinterpretacja problemu w świetle proponowanego modelu teoretycznego 144
4.2. Model świadomości postaw ukrytych 146
4.2.1. Postawy ukryte a postawy jawne 148
4.2.2. Czy postawy ukryte są nieświadome 151
4.2.3. Reanaliza relacji pomiędzy postawami jawnymi i ukrytymi 154
5. Podsumowanie – granice świadomości 157
Bibliografia 163
192 strony, Format: 16.5x23.5cm, oprawa miękka