Twarze emocje charaktery
Literacka przygoda z wiedzą o wyglądzie człowieka
Książka Ewy Skorupy należy do nader nielicznych dotąd w polskim
literaturoznawstwie prac, które wnoszą własny oryginalny wkład w nowy, a ważny w
humanistyce nurt badań nad rolą emocji i emocjonalności w kulturze, sztuce, w ludzkich
działaniach, zachowaniach oraz psychologicznych i społecznych mechanizmach nimi
sterujących.
Swe pionierskie i monograficzne zarazem studium Ewa Skorupa podzieliła na dwie
części. Jedna stanowi pierwsze w tej skali i kompletności w polskiej literaturze
przedmiotu kompendium wiedzy o XIX-wiecznych naukowych poglądach na symptomatologię
charakterów ludzkich, czy też semiotykę uczuć, odszyfrowywanych z wyglądu
zewnętrznego. Część druga natomiast zawiera siedem interpretacyjnych „studiów
przypadków”, analizujących powieści autorstwa Balzaka, Dickensa, Jeża,
Kraszewskiego, Orzeszkowej, Prusa i Sienkiewicza. Książka Ewy Skorupy to – w moim
przekonaniu – poważne osiągnięcie naukowe; podejmujące oryginalną problematykę,
przemyślane i dobrze skonstruowane. Dzieło, które systematycznie i przekonująco
ukazuje, ogólnie biorąc, związki między XIX-wieczną wiedzą o człowieku a
literaturą.
Z recenzji prof. dr. hab. Ryszarda Nycza
Ewa Skorupa – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, doktor
habilitowany, literaturoznawca, autorka książek: Lwowska satyra polityczna na łamach
czasopism humorystyczno-satyrycznych epoki pozytywizmu (Kraków 1992), Polnische
Druckschriften in Deutschland (Liechtenstein 1996), Polskie symbole kulturowe przed sądem
pruskim. O podburzanie do gwałtów… (Kraków 2004) oraz licznych artykułów, m.in.:
Filozofia o Falbankach (2008), Germańskość kontra słowiańskość (2010), Histeryczki
i mizogini (2011), Nacjonalizm polski i niemiecki w konfrontacji (2011), W kręgu
kobiecych sensacji i sensacji o kobietach (2011), Thanatos Malczewskiego i poetyckie
wyobrażenia śmierci (2012). Współautorka podręcznika Polski bez tajemnic. Język
polski dla studentów niemieckojęzycznych (cz. 1 i 2, Kraków 2010). Zajmuje się
historią literatury pozytywizmu i Młodej Polski, historią książki XIX i XX stulecia,
dziejami cenzuralnymi polskich symboli kulturowych, sposobami portretowania bohaterów
literackich, ekspresją twarzy i ciała w literaturze pięknej, książką jako dziełem
sztuki.
CZĘŚĆ PIERWSZA
FUNDAMENTY DAWNE
Rozdział pierwszy. Historia fizjognomiki, patognomiki i frenologii 17
1. Wprowadzenie 17
2. Początki fizjognomiki – historia 20
3. Fizjognomika – definicje i podziały 28
4. Johann Caspar Lavater – fizjognomika.Między „nauką i magią” 40
5. Architektura twarzy – wskazówki fizjognomiczne 56
6. Fizjognomika w Polsce 65
7. Fizjognomika a malarstwo i literatura 68
8. Piękno i brzydota według fizjognomiki 78
9. Georg Christoph Lichtenberg i jego polemika z Lavaterem 82
10. Patognomika 87
11. Franz Joseph Gall – twórca frenologii 91
12. Cesare Lombroso – fizjognomika kryminalna 114
13. Michał Wiszniewski – Charaktery rozumów ludzkich 115
Rozdział drugi. Historia ekspresji (mimika i gestyka) 119
1. Mimika jako ekspresja emocji 119
2. Mimika szczegółowa 124
3. Johann Jacob Engel – gestyka 127
4. Charles Bell – Anatomia i filozofia ekspresji 135
5. Theodor Piderit – leksykon mimiki twarzy 137
6. Karol Darwin i jego badania nad wyrazem mimicznym 144
7. „Wyraz mimiczny” – objaśnienia 152
FUNDAMENTY NOWE
Rozdział trzeci. Fizjognomika, patognomika i mimika w XX wieku. Badania
współczesne 163
1. Komunikacja niewerbalna – definicje 163
2. Dwudziestowieczni fizjognomicy i patognomicy 175
3. Współcześni badacze ekspresji twarzy 179
4. Współcześni badacze gestyki 183
5. Perspektywa socjologiczna 190
6. Podsumowanie 198
CZEŚĆ DRUGA
INTERPRETACJE
Wprowadzenie 203
KONTEKSTY EUROPEJSKIE
Rozdział czwarty. Honoriusz Balzak – Ojciec Goriot 209
1. Wprowadzenie 209
2. Lavater w praktyce literackiej 213
3. Twarze – ubrania – mieszkania 217
4. Kategorie piękna 233
5. Ekspresja spojrzenia 236
6. Gestyka 242
7. Semiotyka namiętności 244
Rozdział piąty. Karol Dickens – Wielkie nadzieje 255
1. Wprowadzenie 255
2. Portrety fizjognomiczne 257
3. Wygląd – zachowanie – ubranie 266
4. Ekspresja spojrzenia 272
5. Gestyka 278
6. Emocja strachu, wściekłości i wstydu 281
POLSCY POWIEŚCIOPISARZE XIX WIEKU. PÓŹNI ROMANTYCY
Rozdział szósty. Tomasz Teodor Jeż – Uskoki 291
1. Wprowadzenie 291
2. Portrety fizjonomiczne męskich bohaterów 296
3. Ekspresja miłości (Ojczyzna i kobieta) 302
4. Portrety fizjonomiczne kobiet 304
5. Ekspresja twarzy 308
6. Ekspresja oczu 315
7. Łza 323
8. Gestyka 326
9. Doświadczenie ciała i cielesności 330
Rozdział siódmy. Józef Ignacy Kraszewski – Ada. Sceny i charaktery z życia
powszedniego 335
1. Prolegomena 335
2. Portrety fizjonomiczne Ady i Roberta 341
3. Brzydkie panny, ładne panny 355
4. Inni mężczyźni – przypis pierwszy 358
5. Fizjonomiczny portret malarski – przypis drugi 359
6. Ekspresja twarzy 361
7. Ekspresja oczu 371
KLASYCY POZYTYWIZMU
Rozdział ósmy. Eliza Orzeszkowa – Pan Graba 381
1. Fascynacja fizjonomiką 381
2. Portret fizjonomiczny hochsztaplera i jego maski 384
3. Portret Kamili jako „energicznej piękności” 390
4. Portrety fizjonomiczne innych postaci powieściowych 395
5. Kategorie estetyczne: piękno i brzydota 402
6. Ekspresja twarzy 405
7. Ekspresja oczu 414
8. Śmiech jako element charakteryzacyjny 418
9. Zakończenie 420
Rozdział dziewiąty. Bolesław Prus – Lalka 423
1. Prolegomena 423
2. Portrety (nie)fizjonomiczne 428
3. Oczy i spojrzenia 440
4. Sto dwadzieścia jeden rumieńców 451
5. O emocjach 460
6. Gestyka 469
7. Epilog 478
Rozdział dziesiąty. Henryk Sienkiewicz – Rodzina Połanieckich
481
1. Prolegomena 481
2. Portrety fizjognomiczne 484
3. Twarze – malarskie wizerunki – klimaty 499
4. Ekspresja spojrzenia (etiudy o oczach) 504
5. Afekty, wzruszenia, nastroje 512
6. Varia (gesty, dotyk, płacz i śmiech) 518
7. Podsumowanie 523
Zakończenie 527
Literatura w wyborze 535
Spis ilustracji 545
Indeks nazwisk 549
556 stron, Format: 17.0x24.0cm, oprawa twarda
